اعمال ویژه شب بیست و یکم ماه رمضان / فضیلت این شب نورانی از شب نوزدهم بیشتر است

به گزارش مهر، امشب دومین شب از لیالی مبارکه قدر است. مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب شریف مفاتیح‌الجنان در خصوص اعمال ویژه شب بیست و یکم ماه رمضان مواردی را نقل کرده است:

فضیلت این شب نورانی از شب نوزدهم بیشتر است و باید «اعمال این شب» را از غسل و احیا و زیارت و نماز «هفت توحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و «دعای جوشن کبیر» و غیر آن‌ها را انجام داد و در غسل و احیا و سعی در عبادت، در این شب و شب بیست‌وسوم اصرار ورزید؛ در روایات به این معنی که شب قدر یکی از این دو شب می‌باشد، تاکید شده.

در چند روایت آمده که از معصوم خواسته شد: مشخص کنید که شب قدر کدام یک از این دو شب است؟ ایشان تعیین نکرد، بلکه فرمود: «ما أَیسَرَ لَیلَتَینِ فِیما تَطلُبُ؛ چه آسان است دو شب در آنچه می‌جویی» یا آنکه فرمود: «ما عَلَیکَ أَن تَفعَلَ خَیراً فِی لَیلَتَینِ،؛ باکی بر تو نیست که در هر دو شب کار خیر انجام دهی» و مانند آن [روایات باز هم هست.] وَقالَ شَیخُنَا الصَدُوقُ فِیما أَملی عَلَی المَشایِخِ فِی مَجلِس واحِد مِن مَذهَبِ الاِمامیهِ: «وَ مَن أَحیَا هاتَینِ اللَیلَتَینِ بِمذاکِرَهِ العِلمِ فَهُوَ أَفضَلُ.»؛ و شیخ ما صدوق در آنچه بر بزرگان در یک مجلس راجع به مذهب امامیه دیکته کرده چنین فرمود: «هر که این دو شب را با بحث‌های علمی احیا بدارد بهتر است.»

به هر صورت از این شب شروع کند به خواندن «دعاهای شب‌های دهه آخر ماه» که از جمله آن‌ها این دعایی است که شیخ کلینی در کتاب کافی از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده که در دهه آخر ماه رمضان در هر شب بخوان:

أَعُوذُ بِجَلالِ وَجهِکَ الکَرِیمِ أَن یَنقَضِی عَنِی شَهرُ رَمَضانَ أَو یَطلُعَ الفَجرُ مِن لَیلَتِی هذِهِ وَلَکَ قِبَلِی ذَنب أَو تَبِعَه تُعَذِبُنِی عَلَیهِ.

پناه می‌آورم به عظمت ذات بزرگ‌منش مهمان‌نوازت از اینکه ماه رمضان از من سپری شود یا سپیده این شب طلوع کند و از سوی من نزد تو گناهی یا پی‌آمد منفی کاری مانده باشد که مرا بر آن عذاب نمایی.

کفعمی در حاشیه «بلدالاَمین» نقل کرده: که امام صادق (علیه‌السلام) در هر شب از دهه آخر این ماه پس از نمازهای واجب و مستحب می‌خواند: اللهُمَ أَدِعَنَا حَقَ مَا مَضی مِن شَهرِ رَمَضانَ، وَاغفِر لَنا تَقصِیرَنا فِیهِ وَتَسَلَمهُ مِنَا مَقبُولاً، وَلَا تُؤاخِذنا بِاِسرافِنا عَلَی أَنفُسِنا، وَاجعَلنا مِنَ المَرحُومِینَ وَلَا تَجعَلنا مِنَ المَحرُومِینَ.

خدایا از ما حق آنچه را که از ماه رمضان گذشته ادا کن و کوتاهی ما را از عبادت در این ماه بیامرز و ماه رمضان را از ما پذیرفته تحویل گیر و ما را از زیاده‌روی‌های بر ضد خویشتن مؤاخذه مکن و از رحمت‌شدگان قرار ده، نه از محرومان.

و فرموده: هرکه این دعا را بخواند، خدا تقصیری که در گذشته از ماه رمضان، از او سر زده بیامرزد و او را در باقیمانده ماه از گناهان بازدارد.

سید ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده: امام صادق (علیه‌السلام) در هر شب از دهه آخر این ماه می‌خواند:

اللهُمَ اِنَکَ قُلتَ فِی کِتابِکَ المُنزَلِ: شَهرُ رَمَضانَ الَذِی أُنزِلَ فِیهِ القُرآنُ هُدیً لِلناسِ وَ بَیِنات مِنَ الهُدی وَ الفُرقانِ فَعَظَمتَ حُرمَهَ شَهرِ رَمَضانَ بِما أَنزَلتَ فِیهِ مِنَ القُرآنِ وَخَصَصتَهُ بِلَیلَهِ القَدرِ وَجَعَلتَها خَیراً مِن أَلفِ شَهر.

خدایا؛ تو در کتاب نازل‌شده‌ات فرمودی: «[آن روزهای چند و اندک که روزه در آن واجب گشته] ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن در آن نازل شده؛ [قرآنی که همه آیاتش] هدایتگر مردم و دربردارنده دلایلی روشن از هدایت و میزان تشخیص [حق از باطل] است»؛ با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی، شبی که آن را از هزار ماه بهتر قرار دادی.

اللهُمَ وَهذِهِ أَیَامُ شَهرِ رَمَضانَ قَدِ انقَضَت، وَلَیالِیهِ قَد تَصَرَمَت، وَقَد صِرتُ یَا اِلهِی مِنهُ اِلی مَا أَنتَ أَعلَمُ بِهِ مِنِی وَأَحصی لِعَدَدِهِ مِنَ الخَلقِ أَجمَعِینَ، فَأَسأَلُکَ بِما سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ المُقَرَبُونَ، وَأَنبِیاؤُکَ المُرسَلُونَ وَعِبادُکَ الصَالِحُونَ؛

خدایا این روزهای ماه رمضان است که گذشت و شب‌های آن است که از دست رفت، من از این ماه چنان شده‌ام که تو از من به آن داناتری و شماره‌ی آن را از تمام آفریدگانت شمارنده‌تری، در نتیجه از تو دمی‌خواهم به آنچه از تو فرشتگان مقربت و پیامبران مرسلت و بندگان شایسته‌ات درخواست کردند؛

أَن تُصَلِیَ عَلَی مُحَمَد وَآلِ مُحَمَد وَأَن تَفُکَ رَقَبَتِی مِنَ النَارِ، وَتُدخِلَنِی الجَنَهَ برَحمَتِکَ، وَأَن تَتَفَضَلَ عَلَیَ بِعَفوِکَ وَکَرَمِکَ، وَتَتَقَبَلَ تَقَرُبِی، وَتَستَجِیبَ دُعائِی، وَتَمُنَ عَلَیَ بِالأَمنِ یَومَ الخَوفِ مِن کُلِ هَول أَعدَدتَهُ لِیَومِ القِیامَهِ.

این که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و وجودم را از آتش آزاد کنی و به رحمتت به بهشتم وارد نمایی و به سبب گذشت و مهمان‌نوازی‌ات بر من لطف و محبت کنی و نزدیک‌جویی‌ام را بپذیری و دعایم را به اجابت رسانی و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسی که برای قیامتم آماده ساخته‌ای بر من منت نهی،

اِلهِی وَأَعُوذُ بِوَجهِکَ الکَرِیمِ، وَبِجَلالِکَ العَظِیمِ أَن یَنقَضِیَ أَیَامُ شَهرِ رَمَضانَ وَلَیالِیهِ وَلَکَ قِبَلِی تَبِعَه أَو ذَنب تُؤاخِذُنِی بِهِ، أَو خَطِیئَه تُرِیدُ أَن تَقتَصَها مِنِی لَم تَغفِرها لِی، سَیِدِی سَیِدِی سَیِدِی، أَسأَلُکَ یَا لَااِلهَ اِلا أَنتَ اِذ لَااِلهَ اِلا أَنتَ؛

خدایا به ذات بزرگوارت و به جلال بزرگت پناه می‌آورم، از اینکه روزها و شب‌های ماه رمضان سپری گردد و برای من نزد تو پی‌آمد منفی کاری یا گناهی باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنی یا خطایی که بخواهی انتقامش را از من بگیری و مرا در آن‌ها نیامرزیده باشی، ای آقای من، ای آقای من، ای آقای من از تو می‌خواهم ای که معبودی جز تو نیست، آنگاه که معبودی جز تو نبود؛

اِن کُنتَ رَضِیتَ عَنِی فِی هذَا الشَهرِ فَازدَد عَنِی رِضیً، وَ اِن لَم تَکُن رَضِیتَ عَنِی فَمِنَ الآنَ فَارضَ عَنِی یَا أَرحَمَ الرَاحِمِینَ، یَا اللهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَن لَم یَلِد وَلَم یُولَد وَلَم یَکُن لَهُ کُفُواً أَحَد.

اگر در این ماه از من خشنود بوده‌ای، بر خشنودی‌ات از من بیفزا و اگر خشنود نبوده‌ای از هم اکنون از من خشنود شو ای مهربان‌ترین مهربانان، ای خدا، ای یکتا، ای بی‌نیاز، ای که نزاییده و زاده نشد و احدی برایش همتا نبود.

و بسیار بگو:

یَا مُلَیِنَ الحَدِیدِ لِداوُدَ عَلَیهِ السَلامُ، یَا کاشِفَ الضُرِ وَالکُرَبِ العِظامِ عَن أَیُوبَ عَلَیهِ السَلامُ، أَی مُفَرِجَ هَمِ یَعقُوبَ عَلَیهِ السَلامُ، أَی مُنَفِسَ غَمِ یُوسُفَ عَلَیهِ السَلامُ، صَلِ عَلَی مُحَمَد وَآلِ مُحَمَد کَما أَنتَ أَهلُهُ أَن تُصَلِیَ عَلَیهِم أَجمَعِینَ، وَافعَل بِی مَا أَنتَ أَهلُهُ، وَلَا تَفعَل بِی مَا أَنَا أَهلُهُ.

ای نرم کننده آهن برای داود (درود بر او)، ای بردارنده بدحالی و بلاهای بزرگ از ایوب (درود بر او)، ای از بین‌برنده اندوه شدید یعقوب (درود بر او)، ای نابود کننده غم یوسف (درود بر او)، درود فرست بر محمد و خاندان محمد، چنان‌که تو سزاواری که درود فرستی بر جمله آنان و با من چنان کن که تو شایسته آنی نه چنان‌که من سزاوار آنم.

و از جمله این دعاها دعایی است که در کتاب «کافی» به صورت روایت مستند و در کتاب «مقنعه» و «مصباح» بدون ذکر سند نقل‌شده: که در شب اول از دهه سوم، یعنی در شب بیست‌ویکم بخوان:

یَا مُولِجَ اللَیلِ فِی النَهارِ، وَمُولِجَ النَهارِ فِی اللَیلِ، وَ مُخرِجَ الحَیِ مِنَ المَیِتِ، وَمُخرِجَ المَیِتِ مِنَ الحَیِ، یَا رازِقَ مَن یَشاءُ بِغَیرِ حِساب، یَا اللهُ یَا رَحمانُ، یَا اللهُ یَا رَحِیمُ، یَا اللهُ یَا اللهُ یَا اللهُ لَکَ الأَسماءُ الحُسنی، وَالأَمثالُ العُلیا، وَالکِبرِیاءُ وَالآلاءُ، أَسأَلُکَ أَن تُصَلِیَ عَلَی مُحَمَد وَآلِ مُحَمَد، وَأَن تَجعَلَ اسمِی فِی هذِهِ اللَیلَهِ فِی السُعَداءِ، وَرُوحِی مَعَ الشُهَداءِ، وَ اِحسانِی فِی عِلِیِینَ، وَ اِساءَتِی مَغفُورَهً، وَأَن تَهَبَ لِی یَقِیناً تُباشِرُ بِهِ قَلبِی، وَاِیماناً یُذهِبُ الشَکَ عَنِی، وَتُرضِیَنِی بِما قَسَمتَ لِی، وَآتِنا فِی الدُنیا حَسَنَهً، وَفِی الآخِرَهِ حَسَنَهً، وَقِنا عَذابَ النَارِ الحَرِیقِ، وَارزُقنِی فِیها ذِکرَکَ وَشُکرَکَ وَالرَغبَهَ اِلَیکَ، وَالاِنابَهَ وَالتَوفِیقَ لِما وَفَقتَ لَهُ مُحَمَداً وَآلَ مُحَمَد عَلَیهِ وَعَلَیهِمُ السَلامُ.

ای وارد کننده شب در روز و وارد کننده روز در شب و بیرون آورنده زنده از مرده و بیرون آورنده مرده از زنده، ای روزی‌دهنده بی‌حساب به هرکه خواهی، ای خدا، ای مهربان، ای خدا، ای بخشنده، ای خدا، ای خدا، ای خدا، برای تو نام‌های نیکوتر و نمونه‌های برتر و بزرگ‌منشی و نعمت‌هاست، از تو می‌خواهم بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و قرار دهی نامم را در این شب از گروه سعادتمندان و روحم را با شهیدان و نیکوکاری‌ام را در بلندترین مقام بهشت و بدکاری‌ام را آمرزیده و بر من یقینی ببخشی که دلم آن را لمس کند و ایمانی که دودلی را از من بردارد و خشنودم نمایی به آنچه نصیبم کردی و ما را در دنیا و آخرت پاداش نیکو عطا کن و از آتش سوزان حفظ فرما و در این شب ذکر و شکر و شوق به سویت و توبه و توفیق آنچه محمد و خاندان محمد (درود خدا بر او و ایشان) را به آن موفق داشتی نصیب من کن.

کفعمی از سید ابن باقی نقل کرده: که در شب بیست‌ویکم بخوان:

اللَهُمَ صَلِ عَلَی مُحَمَد وَ آلِ مُحَمَد، وَ اقسِم لِی حِلما یَسُدُ عَنِی بَابَ الجَهلِ، وَ هُدًی تَمُنُ بِهِ عَلَیَ مِن کُلِ ضَلالَه، وَ غِنًی تَسُدُ بِهِ عَنِی بَابَ کُلِ فَقر، وَ قُوَهً تَرُدُ بِهَا عَنِی کُلَ ضَعف، وَ عِزاً تُکرِمُنِی بِهِ عَن کُلِ ذُل، وَ رِفعَهً تَرفَعُنِی بِهَا عَن کُلِ ضَعَه، وَ أَمناً تَرُدُ بِهِ عَنِی کُلَ خَوف، وَ عَافِیَهً تَستُرُنِی بِهَا عَن کُلِ بَلاء، وَ عِلما تَفتَحُ لِی بِهِ کُلَ یَقِین، وَ یَقِینا تُذهِبُ بِهِ عَنِی کُلَ شَک، وَ دُعَاءً تَبسُطُ لِی بِهِ الاِجَابَهَ فِی هَذِهِ اللَیلَهِ، وَ فِی هَذِهِ السَاعَهِ، السَاعَهِ السَاعَهِ السَاعَهِ؛ یَا کَرِیمُ، وَ خَوفا تَنشُرُ لِی بِهِ کُلَ رَحمَه، وَ عِصمَهً تَحُولُ بِهَا بَینِی وَ بَینَ الذُنُوبِ، حَتَی أُفلِحَ بِهَا عِندَ المَعصُومِینَ عِندَکَ، بِرَحمَتِکَ یَا أَرحَمَ الرَاحِمِینَ.

خدایا؛ بر محمد و خاندان محمد درود فرست و آن‌چنان بردباری روزی من گردان که در نادانی را به روی من ببندد و هدایتی که رهیدن از هر گمراهی را به وسیله آن بر من منت نهی و ثروتی که درب هر فقری را به سبب آن بر من ببندی و نیرویی که به آن هرگونه ناتوانی را از من برگیری و عزتی که مرا به آن از هر خواری ارزشم دهی و مرتبه بلندی که مرا به آن از هر افتادنی بلند گردانی و امنیتی که به آن هر ترسی را از من دور سازی و سلامتی کاملی که مرا به آن از هر بلایی بپوشانی و دانشی که به آن درب هر یقینی را به رویم بگشایی و یقینی که به آن هر شکی را از من برطرف سازی و دعایی که به آن سفره اجابت را در امشب و در این ساعت بگسترانی همین ساعت، همین ساعت، همین ساعت ای مهمان‌نواز و ترسی که به آن هرگونه رحمتی را برایم پخش کنی و بازدارنده‌ای که بین من و گناهانم پرده شود تا به سبب آن نزد معصومین در پیشگاهت رستگار شوم، به حق مهربانی‌ات، ای مهربان‌ترین مهربانان.

روایت شده: که حماد بن عثمان در شب بیست‌ویکم به زیارت امام صادق (علیه‌السلام) آمد، حضرت پرسید: غسل کرده‌ای؟ عرض کرد: آری، فدایت شوم؛ پس حضرت حصیری خواست و حماد را به نزدیک خود طلبید و مشغول نماز شد و پیوسته نماز خواند و حماد هم در کنار حضرت نماز می‌خواند تا از نمازهای خود فارغ شدند؛ آنگاه امام صادق (علیه‌السلام) دعا کرد و حماد آمین گفت تا سپیده دمید؛

سپس آن حضرت اذان و اقامه گفت و بعضی از خدمتکاران خود را خواست و جلو ایستاد و نماز صبح خواند؛ در رکعت اول پس از سوره «حمد»، سوره «قدر» و در رکعت دوم بعد از سوره «حمد»، سوره «توحید» را خواند و پس از نماز مشغول تسبیح و تحمید و تقدیس و ثنای حق و صلوات بر پیامبر و دعا برای مردان و زنان مؤمن و مسلمان شد؛

سپس سر به سجده گذاشت و به اندازه یک ساعت به جز صدای تنفس صدایی از آن حضرت شنیده نشد، پس از آن این دعا را خواند: «لا اِلهَ اِلا أَنتَ مُقَلِبَ القُلُوبِ وَ الأَبصارِ» تا آخر دعا که در کتاب «اقبال» آمده است.

شیخ کلینی روایت کرده: که امام باقر (علیه‌السلام) در شب‌های بیست‌ویکم و بیست‌وسوم تا نیمه شب دعا می‌خواند و پس از آن شروع به خواندن نماز می‌کرد.

آگاه باش که در هر شب از شب‌های این دهه غسل مستحب است. روایت شده: حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در هر شب این دهه غسل می‌کرد؛ و نیز اعتکاف در این دهه استحباب و برتری و مزیت بسیار دارد و بهترین اوقات برای اعتکاف این دهه است و روایت شده: که اعتکاف در این دهه برابر دو حج و دو عمره ثواب دارد. بنای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این بود که چون دهه آخر ماه رمضان می‌شد، در مسجد اعتکاف می‌کرد؛ چادری مویین برای آن حضرت می‌زدند و آن جناب کمر عبادت را محکم می‌بست و بستر خواب را به هم می‌پیچید.

و آگاه باش که در چنین شبی در سال چهلم شهادت مولایمان حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) واقع شد و در این شب غصه‌های آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و شیعیانشان تازه می‌شود و روایت شده: که در آن شب مانند شب شهادت امام حسین (علیه‌السلام) سنگی از روی زمین برداشته نشد، مگر آنکه زیر آن خون تازه بود.

شیخ مفید فرموده: در این شب صلوات بسیار فرست و در نفرین بر ستم‌کنندگان به آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و لعن فرستادن بر قاتل امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) سعی و کوشش کن.