اعمال و آداب نیمه شعبان در «مراقبات» میرزا جواد ملکی تبریزی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نیمه شعبان از جهت فضیلت در کنار شب قدر از مهم‌ترین ایام سال می‌شود، به گونه‌ای که معصومین علیهم‌السلام این شب مهم را از مقدمات شب قدر در تقدیر امور خلایق و تقسیم ارزاق (مادی و معنوی) بر شمرده‌اند.

در حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و آله آمده است «... أَمَا خِیَارُهُ مِنَ اللَیَالِی فَلَیَالِی الجُمَعِ، وَ لَیلَهُ النِصفِ مِن شَعبَانَ، وَ لَیلَهُ القَدرِ، وَ لَیلَتَا العِیدِ» یعنی شب‌های برگزیده سال جمعه، شب نیمه شعبان، لیله القدر و دو شب عید (فطر و قربان) است. (التفسیر المنسوب الی الامام الحسن العسکری علیه السلام، ص: 662) همچنین محمد حلبی از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود «اِنَ الأَعمَالَ تُعرَضُ عَلَیَ فِی کُلِ خَمِیس فَاِذَا کَانَ الهِلَالُ أُکمِلَت (اجملت) فَاِذَا کَانَ النِصفُ مِن شَعبَانَ عُرِضَت عَلَی رَسُولِ اللَهِ صلی الله علیه و آله وَ عَلَی عَلِی ع ثُمَ یُنسَخُ فِی الذِکرِ الحَکِیمِ. «اعمال در هر پنجشنبه هنگامی که هلال کامل شود، بر من عرضه می‌شود. هنگامی که نیمه شعبان باشد بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و علی مرتضی (علیه السلام) عرضه می‌گردد، سپس در ذکر حکیم نسخه‌برداری می‌شود» (تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج6، ص328؛ بصایر الدرجات، ج 1، ص 424)

از جهت اهمیتی که این شب مهم سال دارد، ائمه اطهار (علیهم‌السلام) اهتمام ویژه‌ای نسبت به پاسداشت آن داشتند. این سیره توسط علما و عرفای ما نیز تداوم یافت و برخی نیز توصیه‌هایی جهت تکریم شب نیمه شعبان ارائه دادند. از جمله شیخ میرزا جواد آقای ملکی تبریزی که در کتاب «المراقبات» خویش و در بخش نیمه شعبان، دستورالعمل‌هایی را ارائه دادند که در ادامه، بخش‌هایی از آن را می‌خوانید.

«روز و شب نیمه شعبان زمان بسیار شریفی است که جهات زیادی باعث این شرافت و بزرگی شده است. از قبیل:

1. از شب‌های قدر است و شب تقسیم رزق‌ها و عمرها چنان چه در روایات زیادی وارد شده است و در بعضی از آن‌ها آمده است: «خداوند این شب را برای امت قرار داده است، چنان چه شب قدر را برای رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار داده.» بنابراین، این که «شب قدر، بیش از یک شب باشد» را می‌توان به این بیان پاسخ گفت که تقدیر، مراتب و مراحل گوناگونی دارد.

2. از اوقات زیارتی امام حسین علیه‌السلام است که غیر از فرشتگان صدهزار پیامبر آن حضرت را زیارت می‌کنند و این مطلب نشانه عظمت این شب است

3. از شب‌هایی است که تأکید به زنده نگه داشتن آن شده و اعمال و عبادات بسیار ارزشمندی در آن وارد شده که می‌توان گفت: در هیچ شبی - اعم از شب قدر یا غیر آن - مانند یا بیشتر از آن نیامده است.

4. شب میلاد امامی است که گیتی را از عدالت پر کرده، زمین را پاک می‌کند و در تمام زمینه‌های دینی و دنیایی حاکمیت دارد.

میرزا جواد ملکی تبریزی در ادامه درباره اعمال مهم شب نیمه شعبان می‌نویسد:

اولین کاری که سالک باید در این شب انجام بدهد این است که از لذت و آسایش دنیا در این شب چشمپوشی کند و آنگاه برای استفاده بیشتر از آن و تصحیح اعمال خود باید فرض کند که شب خدا حافظی او با این دنیا و تمام اعمال بوده و فردای آن روز قیامت است و نیز قبل از فرا رسیدن شب باید اعمالی را که در آن می‌خواهد انجام بدهد مشخص کند و اگر دو عمل در فضیلت یکسان بود سخت‌تر را انتخاب کند.

دوم آنکه شیخ طوسی بنقل از ابی یحیی می‌گوید از امام صادق علیه‌السلام پرسیدم برترین دعاها کدام است؟ حضرت فرمود: بعد از خواندن نماز عشا دو رکعت نماز بخوان، در رکعت اول سوره «حمد» و «کافرون» و در رکعت دوم سوره «حمد» و «اخلاص» را بخوان و بعد از این که سلام دادی، سی و سه مرتبه «سبحان الله» و سی و سه مرتبه «الحمد لله» و سی و چهار مرتبه «الله اکبر» بگو، سپس بگو:«یا من الیه یلجأ العباد...» آنگاه سجده کن و بیست بار «یا رب»، هفت بار «یا الله» هفت بار «لا حول و لا قوه الا بالله» و ده بار «ما شاء الله لا قوه الا بالله» بگو و سپس بر پیامبر صلی الله علیه و آله صلوات فرستاده و حاجت خود را از خدا بخواه. بخدا سوگند اگر با این عمل بعدد قطرات باران از خداوند حاجت بخواهی با کرم و فضل خود تو را به خواسته‌هایت می‌رساند.

البته این حدیث با روایات دیگری نقل شده که در سجده با هم فرق دارند. برای روشن شدن مطلب به کتاب اقبال مراجعه کنید.

و اگر شب طولانی بود و کسی توانست هم این دو رکعت و هم صد رکعت با هزار قل هو الله را بجا آورد به خیر بزرگی رسیده است، زیرا علاوه بر معتبر بودن روایت، ثواب این دو نماز باندازه‌ای است که انسان از تصور آن عاجز است.