اقتصاد از شر «ارز چند نرخی» با ایجاد «درآمد پایه همگانی» خلاص خواهد شد؛ چگونه یارانه مردم آب نرود؟

با مکلف شدن دولت برای اعطای یارانه ارزی به انتهای زنجیره، اگر دولت بتواند با تجمیع همه یارانه‌های موجود (250 هزار میلیارد تومان یارانه ارزی، یارانه معیشت و یارانه 45500 تومانی) بتواند معادل 20 دلار یارانه نقدی تحت عنوان درآمد پایه همگانی به مردم اعطا کند؛ بزرگ‌ترین کار را برای رفع فقر مطلف و تحقق حداقل رفاه خانوار‌های ایرانی انجام داده است. به گزارش تابناک اقتصادی؛ این مهم از آن جهت اهمیت می‌یابد که مردم زین پس زیر شوک‌های ارزی یا اصلاحات اقتصادی بزرگ به هیچ له نخواهند شد و موضوع ارز چند نرخی نیز دیگر در اقتصاد ایران تکرار نخواهد شد. از اهداف اعطای ارز چندنرخی، میتوان به حفظ قدرت خرید مردم و جلوگیری از شوک‌های قیمتی نام برد، ولی در صورت واقعی بودن افزایش قیمت‌ها به دلیل عدم رشد متناسب تولید به میزان نقدینگی خلق شده، همواره با کاهش فروش نفت و شروع تحریم‌ها به عنوان انرژی فعالسازی این نقدینگی عمل کرده و اقتصاد ایران را با شوک‌های قیمتی روبرو کرده است. اما آیا واقعا اعطای ارز ارزان راهکاری صحیحی برای عبور از شوک‌های ارزی است یا تجربه چند ساله از بدتر کردن اوضاع و هدررفت منابع ارزی حکایت دارد؟ مسئله شوک‌های قیمتی و اتخاذ سیاست رژیم‌های ارزی چندنرخی ناپایدار همواره در اقتصاد ایران با تجربه تلخ کاهش رفاه مصرف‌کننده همراه بوده است. اما نکته‌ای که فراموش شده است، این است که دلیل وقوع این اتفاقات و همچنین راه‌های جایگزین بحث ارز چندنرخی و برای عدم وقوع چنین چرخه تکراری است که همیشه فراموش شده است. مسئله شوک‌های ارزی یکی از جدی‌ترین مشکلات کشور بوده است که به دلیل تک محصولی بودن اقتصاد کشور و وابستگی شدید به درآمد‌های نفتی و همجنین بحران خلق نقدینگی توسط بانک‌های خصوصی هر چند سال یکبار به وقوع می‌پیوندد؛ بنابراین افزایش قیمت‌ها بر اساس تاثیر نقدینگی بدون رشد تولید بر افزایش قیمت‌ها و تورم، واقعی بوده است و باید خلق پول بانکی و اعتبارات بانکی به درستی هدایت شوند تا مشکل تورم و افزایش قیمت‌ها را در بلندمدت حذف کند. حال باید به این سوال پاسخ داد که آیا اعطای ارزان چندنرخی در اقتصاد بعد از شوک‌های قیمتی توانسته است معیشت مردم را بعد از شوک‌های قیمتی حفظ کند؟ تجربه این چند ده ساله دقیقا عکس این نتیجه را بازگو کرده است. مسئله ارز چندنرخی ابتدا در زمان منابع ارزی حاصل از فروش نفت به کرات به واردکنندگان اعطا می‌شود، اما با حجم بسیار بالای انحراف و هدررفت منابع ارزی، پس از یک یا دو سال به طور کلی از اقتصاد کشور حذف می‌شود. نمی‌توان برای مدت طولانی (بیش از سه سال) در شرایطی که موتور نقدینگی پرسرعت در حال خلق پول است، ارز چندنرخی اعطا کرد. کما اینکه اعطای یارانه ارزی به ابتدای زنجیره حداقل 20 الی 30 نقطه فساد در زنجیره تولید و توزیع دارد که موجب عدم حمایت موثر از خانوار می‌شود. حال با بیان همه این نکات وقتی شوک ارزی به وقوع می‌پیودد، دولت اولین کاری که انجام می‌دهد؛ اخذ سیاست ارزی چندنرخی و اعطای ارز ارزان به واردات است، اما با گذشت زمان و وجود بازار آزاد و بازیگران متعدد در بازار، اعطای ارز چندنرخی با فساد و انحراف بسیار بالایی مواجه می‌شود و سیاست‌مداران نیز قید کل یارانه ارزی را می‌زنند. نکته اصلی، اما اینجاست که آیا تجربه دیگری در زمینه حمایت از معیشت مردم در زمان بحران‌ها و شوک‌های ارزی وجود ندارد؟ باید گفت که به جای حیف و میل کردن منابع ارزی و اعطای یارانه ارزی به ابتدای زنجیره، می‌توان با ساختار صحیحی به سمت حمایت همیشگی از خانوار‌ها رفت. این ساختار، ساختاری تحت عنوان درآمد پایه همگانی است که از طریق پرداخت یارانه نقدی متناظر به یک سبد کالایی ثابت به قیمت بازار آزاد یا معادل یک پایه دلاری ثابت به هر نفر اعطا می‌شود. مسئله‌ای که در اقتصاد ایران به فراموشی سپرده شده است و بعد از هر شوک ارزی با حیف و میل شدن منابع ارزی فراوان و ایجاد طبقات جدید که آخرین آن ایجاد طبقه جهانگیری با ارز 4200 تومانی بود که نه تنها معیشت مردم را حفظ نکرد؛ بلکه مشکلات جدی نیز در زمینه تولید و تجارت خارجی کشور نیز ایجاد کرد. حالا که دولت مکلف شده است که به جای ابتدای زنجیره به انتهای زنجیره یارانه ارزی را بدهد؛ باید به جای ارز 4200 تومانی یارانه را به شکل درآمد پایه همگانی به شکل یارانه نقدی به مردم اعطا کند. با این کار علاوه بر حفظ قدرت خرید مردم پس از هر نوع شوک ارزی، فقر مطلق نیز برای همیشه حذف خواهد شد. اگر دولت بتواند با تجمیع همه یارانه‌های موجود (250 هزار میلیارد تومان یارانه ارزی، یارانه معیشت و یارانه 45500 تومانی) بتواند معادل 20 دلار یارانه نقدی تحت عنوان درآمد پایه همگانی به مردم اعطا کند؛ بزرگ‌ترین کار را برای رفع فقر مطلف و تحقق حداقل رفاه خانوار‌های ایرانی انجام داده است. این مهم از آن جهت اهمیت می‌یابد که مردم زین پس زیر شوک‌های ارزی یا اصلاحات اقتصادی بزرگ به هیچ له نخواهند شد و موضوع ارز چند نرخی نیز دیگر در اقتصاد ایران تکرار نخواهد شد.