الگوبرداری از مستندهای خارجی و یک جای خالی در سینمای ایران

خبرگزاری تسنیم - گروه فرهنگی

سینمای مستند به دلیل مواجهه مستقیمش با حقیقت و اتفاقاتی که در دنیای اطراف ما رخ می‌دهد، بستر مناسبی برای بیان مفاهیمی است که در دیگر بخش‌های سینمایی امکان بازنشرش کمتر فراهم است. به ویژه آنکه فیلم‌های مستند به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم موضوعات متنوع در حوزه‌های مختلف را بدون هیچ فیلتری و با صراحت در قاب دوربین به نمایش بگذاریم.

مستندسازان ایرانی در دهه‌های اخیر با شجاعت زیادی نسبت به موضوعات مختلف برخورد کرده و دوربین آنان همواره روایتگر حقایقی بوده که در فیلم‌های کوتاه و بلند داستانی کمتر جایی نداشته است. از جمله این موضوعات می‌توان به مستندهایی در حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی، اعتیاد، طلاق، کودکان کار و... اشاره کرد. از سویی دیگر، موضوعات حیات وحش و معضلات محیط زیستی نیز با صراحت قابل توجهی از سوی مستندسازان همراه شده و شاهد ساخت آثار خوبی در این زمینه بوده‌ایم.

در این بین، به نظر می‌رسد که باید آن روی سکه اتفاقات را هم دید و ضمن توجه مطالبه‌گرایانه به موضوعات چالشی و نقد به آنها، نگاهی به اتفاقات مثبت اجتماعی نیز داشت. به ویژه آنکه این اتفاقات مثبت در کشورمان کم رخ نمی‌دهد و بارها شاهد وقوع آنها بوده‌ایم. از فعالیت‌های خیرین برای دست‌گیری از افراد کم‌بضاعت گرفته تا مدرسه‌سازی و فعالیت گروه‌های جهادی که در اقصی نقاط ایران انجام می‌شود.

مروری بر تجربیات مستندسازان خارجی و نگاه به سوژه‌هایی که دستمایه ساخت فیلم مستند توسط آنان شده، تاییدکننده همین حقیقت است که می‌توان سراغ اتفاقات مثبت اجتماعی نیز رفت و با نمایش آنها، هم امید را به جامعه تزریق کرد و هم دیگر آحاد جامعه را برای قدم گذاشتن در این مسیر تشویق کرد. این موضوع می‌تواند دریچه جدیدی به روی فیلمسازان ایرانی باز کند.

برای مثال، مستندی از یکی از شبکه‌های خارجی پخش می‌شود که روایتی بسیار ساده، اما دل نشین و اصطلاحاً خودمانی از کمک به دیگر انسان‌ها دارد.

در این مستند گروهی را می‌بینیم که با شناسایی نیازهای افراد کم‌توان جسمی و معلول تلاش می‌کنند با انجام یکسری فعالیت‌های ساده عمرانی، زندگی ساده‌تری را برای این افراد رقم زده و گرهی از مشکلات آنان را باز کنند. مثلا در یکی از قسمت‌های این مستند که در فضای مجازی قابل تماشا است، می‌بینیم که یک دختر معلول به دلیل محدودیت‌های جسمی که دارد، نیاز به اتاقی جداگانه با یکسری امکانات ویژه دارد. او در بین یک دوراهی مانده، یا باید خانه پدری را ترک کرده و به آسایشگاه برود و یا اینکه یک گروه خیرخواه به کمکش بیایند. تماشای مستندی که از فعالیت‌های یک گروه جهادی برای کمک به آن دختر معلول تهیه شده، حس امید را در مخاطبان زنده می‌کند.

در کشورمان گروه‌های مختلف جهادی در سراسر کشور کار می‌کنند که عمده‌ای از فعالیت‌های خود را متمرکز بر حل مشکلات گروه‌های بی‌بضاعت، افراد کم توان جسمی و گروه‌های آسیب‌پذیر حاشیه شهر قرار داده و در طول سال اردوهای مختلفی را در اقصی نقاط ایران برگزار می‌کنند. از جمله کارهایی که این گروه‌ها انجام می‌دهند می‌توان به ساخت خانه برای محرومین، راهسازی در مناطق دور افتاده روستایی، اهدای کمک‌های مالی و غیرمالی و... اشاره کرد. نمونه مصداقی از فعالیت‌های جهادی این گروه‌ها، در همین ماجرای کرونا بود که دیدیم بسیاری از گروه‌ها براساس نیازی که به تولید ماسک و اقلام بهداشتی در جامعه وجود داشت، دست به کار شده و فعالیت گسترده‌ای را انجام دادند.

با این حال، نکته قابل تأمل اینجاست که مستندهای کمی از فعالیت‌های این گروه‌ها ساخته شده و عمده کارهایشان در سکوت دنبال می‌شود.

یکی از فعالیت‌های خیرخواهانه قابل توجه و ریشه‌دار در فرهنگ کشورمان، نهضت مدرسه‌سازی است. ایرانیان از دیرباز به ساخت مدرسه جهت همگانی کردن آموزش علاقه زیادی داشتند، به طوری که مجمع خیرین مدرسه‌ساز یکی از قدیمی‌ترین و پرکارترین نهادهای خیریه در ایران است که فعالیت‌های متعددی در حوزه ساخت مدرسه داشته و بسیاری از مدارسی که در اقصی نقاط ایران دیده می‌شود به همت این نهاد ساخته شده است.

البته در سال‌های اخیر، مستندهای خوبی درباره خیرین مدرسه‌ساز و فعالیت‌های آنان تولید شده که بسیاری از آنها نیز از رسانه ملی پخش شده است، اما همچنان به نظر می‌رسد این سوژه به دلیل تعدد کارهای انجام شده، جای کار زیادی دارد و می‌توان مجموعه‌های منسجم‌تری ساخت تا زحمات این گروه را به تصویر بکشد.

اخیراً خبر ساخت و پخش مجموعه مستندی به نام «انسان سازان» توسط شبکه مستند سیما منتشر شد که نشان می‌دهد این شبکه تلویزیونی نسبت به این دغدغه پاسخ داده است.

مجموعه مستند «انسان‌سازان» به تهیه‌کنندگی علی شهاب الدین ساخته شده و روایتی از مشارکت خیرین مدرسه‌ساز در توسعه علمی و فرهنگی کشور است. این مجموعه مستند قرار است روز سه‌شنبه 11 بهمن ماه با حضور وزیر آموزش و پرورش، رئیس سازمان صدا و سیما و رییس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور در مرکز همایش‌های صدا و سیما رونمایی شود.

این مجموعه مستند 10 قسمتی تلاش کرده زندگی خیرین مدرسه‌ساز را مورد واکاوی قرار بدهد. برهمین اساس، سراغ زندگی چهره‌هایی نظیر مرحوم حاج پرداختی چیذری، حاج اکبر ابراهیمی اهیمی، دکتر ناصر قفلی، دکتر گل نراقی، مهندس رازفر، برادران عبدالحامد و محمد تقی معتمدیان، حاج حسین حیدری، نعمت بنی‌آدم، نادره قریشی و دکتر عذرا خزائی رفته است.

یکی از قسمت‌های این مجموعه که به زندگی دکتر رضا گل نراقی از خیرین مدرسه ساز می‌پرداخت، پیشتر در جشنواره عمار با حضور وزیر آموزش و پرورش اکران شد. دکتر رضا گل نراقی کسی است که در روزهای ابتدایی شروع جنگ‌تحمیلی تمام رفاه خود را با بالاترین سطح علمی، در کشور آمریکا رها کرده و به جهت عشق و علاقه به وطن، برای خدمت به هم‌میهمانش به ایران باز می‌گردد. او که از پیشتازان و پایه‌گذاران کاربرد علم ایمپلنت دندانپزشکی در کشور است، تمام سود مالی حاصل از شغلش را وقف مدرسه‌سازی برای مناطق نیازمند کرده است.

مستندسازان ایرانی علاوه بر اینکه باید به عنوان مطالبه‌گر در حوزه‌های مختلف اجتماعی، محیط‌زیستی، اقتصادی و سیاسی ورود کنند تا زنگ هشداری برای مسئولین و کارشناسان هر حوزه باشند، خوب است که نمایشی از امید در جامعه را در قاب دوربین‌های خود به ثبت برسانند. این اتفاق زمانی اهمیت پیدا می‌کند که می‌بینیم مستندسازان خارجی از این طریق آثار خوبی را تولید می‌کنند، اما در بین سینماگران داخلی این سوژه کمتر مهم شده است.

ساخت مستند از فعالیت گروه‌های جهادی، خیرین مدرسه‌ساز و هزاران گروه و تشکل دیگر که تمام توان خود را صرف این مهم می‌کنند که هم‌نوعانشان زندگی بهتری را تجربه کنند، اهمیت زیادی دارد. در کشورمان افراد خیر و گروه‌های زیادی فعالیت می‌کنند که باید برای انعکاس کارهایشان قدمی برداشت و سینمای مستند گزینه خوبی برای این اتفاق است.