ایران زیر فشار بی آبی؛ نجات از بحران با صرفه جویی 15 درصدی خانوار

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، کشورمان ایران در یکی از وخیم‌ترین شرایط آبی چند دهه اخیر قرار گرفته است. افت محسوس بارندگی، افزایش میانگین دمای کشور و کاهش منابع آب تجدیدپذیر، تأمین پایدار آب شرب را در بسیاری از مناطق کشور مختل کرده است. به گزارش منابع رسمی، حجم منابع آب تجدیدپذیر ایران از حدود 132 میلیارد مترمکعب در دهه 1370 به کمتر از 90 میلیارد مترمکعب در سال‌های اخیر کاهش یافته است؛ افتی بیش از 30 درصدی که هم‌زمان با رشد مصرف و افزایش بیش از 1.6 درجه‌ای دمای کشور طی پنج دهه گذشته رخ داده است.

در حال حاضر، آمارهای رسمی از وضعیت نگران‌کننده سدهای کشور حکایت دارند. تا تاریخ 21 تیرماه، تنها 46 درصد ظرفیت مخازن سدها پر شده و 18 سد مهم کشور کمتر از 20 درصد ذخیره دارند. همچنین، ورودی آب به سدها از ابتدای مهر تا تیرماه، با کاهش 43 درصدی نسبت به سال قبل، به 22.4 میلیارد مترمکعب رسیده و حجم آب موجود در مخازن نیز با افت 26 درصدی، 23.67 میلیارد مترمکعب اعلام شده است.

بارندگی‌ها نیز کاهش کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند. مجموع بارش‌های کشور تا 21 تیرماه تنها 146 میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت (233.5 میلی‌متر) و میزان سال گذشته (244.5 میلی‌متر)، به‌ترتیب 39 و 40 درصد کاهش داشته است.

تهران، به عنوان پایتخت، در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد و جزو 52 شهری است که در لیست مناطق دارای تنش آبی شدید قرار گرفته‌اند. کاهش ورودی به سدهای پنج‌گانه و مصرف بالای آب در تابستان، این شهر را در آستانه بحران قرار داده است.

با این حال، علی شهباز، کارشناس محیط‌زیست، در گفت‌وگو با تسنیم دیدگاه‌های افراطی در مورد رسیدن به وضعیت «صفر مطلق منابع آب» در این تابستان را رد می‌کند و می‌گوید: ما فعلاً به آن نقطه نرسیده‌ایم. منابع مختلفی برای تأمین آب تهران وجود دارد. هرچند سهم منابع سطحی به حدود 30 درصد کاهش یافته، اما جای آن را منابع زیرزمینی گرفته‌اند. با این حال، برداشت این منابع در بلندمدت پایدار نیست.

وی همچنین به ضعف مدیریت و فرسودگی زیرساخت‌ها اشاره دارد و می‌افزاید: بیش از 22 درصد آب تهران به دلیل نشتی در شبکه هدر می‌رود. اگر حتی نیمی از آن مربوط به فرسودگی باشد، سالانه حدود 120 میلیون مترمکعب آب (معادل ظرفیت سد کرج) از بین می‌رود؛ این همان صرفه‌جویی 20 درصدی است که انتظار می‌رود از مردم حاصل شود.

شهباز با تأکید بر لزوم مشارکت عمومی در مدیریت مصرف گفت: «در حالی‌که بحران آب در تهران به شدت افزایش یافته، شاهد اطلاع‌رسانی مؤثر و هشدارهای بصری در سطح شهر نیستیم. همان‌طور که در مناسبت‌های فرهنگی از نمادهای شهری استفاده می‌شود، بحران آب نیز باید در شهر ملموس و قابل دیدن باشد.

وی همچنین با اشاره به جمعیت در حال رشد تهران و پیش‌بینی جمعیت 19 میلیونی پایتخت تا سال 1425، هشدار داد: اگر همین روند ادامه یابد و به توان واقعی تولید آب توجه نشود، تهران با کمبود مزمن مواجه خواهد شد. راه‌حل صرفاً افزایش عرضه نیست؛ بلکه باید تقاضا را هم مدیریت کرد.

در همین راستا، دولت پروژه‌هایی برای مقابله با بحران آغاز کرده است. تاکنون 192 پروژه مدیریت تنش آبی در مناطق شهری و روستایی کلید خورده که بخشی از آن‌ها به بهره‌برداری رسیده‌اند. اما کارشناسان معتقدند این طرح‌ها بدون مشارکت مردم و تغییر رفتار مصرفی، تأثیر بلندمدتی نخواهند داشت.

مطالعات نشان می‌دهد که صرفه‌جویی 15 تا 20 درصدی در مصرف آب خانوارها می‌تواند کشور را از وضعیت بحرانی خارج کند. آموزش عمومی، فرهنگ‌سازی، شفاف‌سازی وضعیت منابع و جلب اعتماد عمومی، ارکان مهم عبور از بحران هستند.

در همین حال، توجه به مفهوم «آب مجازی» نیز ضروری است. این شاخص نشان می‌دهد برای تولید هر محصول چقدر آب در فرآیندهای مختلف (از کاشت و تولید تا حمل‌ونقل) مصرف می‌شود. در این زمینه، قهوه و کاکائو در صدر مصرف آب قرار دارند. برای تولید هر کیلو کاکائو، 27 هزار لیتر و برای هر کیلو قهوه، 21 هزار لیتر آب لازم است. حتی هر فنجان قهوه معادل 140 لیتر آب مصرف می‌کند، در حالی که این عدد برای چای تنها 15 لیتر است.

در میان مواد پروتئینی، گوشت گاو با مصرف بیش از 15 هزار لیتر آب برای هر کیلو، بیشترین میزان مصرف آب را دارد. گوشت مرغ، گوسفند، برنج، تخم‌مرغ، شیر و بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات نیز حجم بالایی از آب را در فرآیند تولید مصرف می‌کنند.

با توجه به این آمارها، اصلاح الگوی مصرف، توجه به نوع تغذیه و تغییر سبک زندگی، می‌تواند به‌عنوان راهکاری مکمل در مسیر مقابله با کم‌آبی مورد توجه قرار گیرد.

در نهایت، کارشناسان تأکید دارند که بحران آب صرفاً با طرح‌های فنی و عمرانی قابل حل نیست و نیازمند بازنگری در حکمرانی منابع، تخصیص عادلانه، جلوگیری از هدررفت، و مدیریت تقاضا است. بدون مشارکت جدی مردم و اراده جمعی، عبور از این بحران دشوار خواهد بود.