ایران سهمی از «آرش» ندارد؟

به گزارش مشرق، میدان آرش یکی از میادین گازی است که در سال جاری مناقشاتی برای بهره برداری از آن بین سه کشور ایران، کویت و عربستان وجود داشته است، اما با نگاهی به سوابق تاریخی مذاکرات ایران و کویت نشان می‌دهد در طول مذاکرات دو کشور از 60 سال پیش، بر سر تعیین مرزهای آبی و همکاری مشترک در برداشت از این منابع گازی، همواره سران دو کشور حق کشور مقابل را برای سهم‌داشتن در این منابع عظیم گازی به‌رسمیت شناخته‌اند.

سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در پایان چهل و چهارمین نشست خود در دوحه قطر ادعاهای واهی خود علیه جمهوری اسلامی ایران در خصوص پرونده میدان گازی آرش را تکرار کردند و این بار پا را فراتر گذاشته و در پایان این نشست در بیانیه‌ای مدعی شدند که مالکیت میدان گازی مشترک آرش (الدره) متعلق به عربستان و کویت است و تنها این دو کشور حق بهره برداری از منابع آن را دارند.

در حالی سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، حق مسلم ایران در این میدان گازی را نادیده گرفته‌اند و به صورت یکجانبه، منابع ایران را بین دو کشور عربستان و کویت تقسیم کرده‌اند که اسناد رسمی مذاکرات کویت و ایران نشان می‌دهد که سالهاست این دو کشور، توسعه این میدان را مشروط و در انتظار مشخص شدن مرز آبی گذاشته‌اند.

در سال 1962 در میانه خلیج فارس ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن 35 تا 60 تریلیون فوت‌مکعب (60 هزار میلیارد فوت‌مکعب) تخمین زده شده است، این میدان که بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد، در سمت ایران با نام "آرش" و در سمت کویت با نام "الدره" نامیده می‌شود.

از همان سال 1960 اختلاف میان ایران و کویت بر سر مرز آبی دو کشور در منطقه قرارگیری این میدان مشترک آغاز شد، اما اختلافات به‌صورت اظهارنظرهایی در جلسات باقی ماند تا اینکه در سال 2001 ایران به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در این میدان اقدام کرد. کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، با تهدید کشورمان به شکایت در مراجع بین‌المللی، ایران را از هرگونه فعالیت تا زمان حصول نتیجه در تعیین مرز آبی نهی کرد و ایران نیز فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود را به‌روی میدان آرش متوقف کرد.

این اقدام کویت و همکاری ایران در توقف فعالیت‌هایش، در حالی بود که عربستان و کویت در طرحی مشترک از سال 2000 فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را به‌روی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کرده بودند. آغاز حفاری‌های اکتشافی در میدان مشترک "آرش الدره" توسط عربستان و کویت به سال 2000 بازمی‌گردد که این کار بدون اجازه ایران به‌عنوان یک شریک در این میدان مشترک انجام گرفت [بحث اجازه و هماهنگی با ایران بدین منظور بیان شده است که دو طرف هنوز بر سر تعیین مرز مشترک آبی در این منطقه اختلاف نظر داشتند.

چندی پیش هم در بیانیه پایانی شورای همکاری خلیج فارس ادعا شده که میدان گازی آرش دارایی مشترک عربستان سعودی و کویت است و ایران حقی از آن ندارد. در همین راستا، «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در خصوص برخی بندهای بیانیه پایانی چهل و چهارمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران ابراز تأسف کرد و آن‌ها را غیرقابل قبول و مردود دانست. وی همچنین گفت که جمهوری اسلامی ایران بر اساس مذاکرات دوجانبه خود با دولت کویت و سوابق مذاکراتی، همواره بر همکاری دوستانه و سازنده در حوزه انرژی از جمله در منطقه آرش تاکید کرده است. بدون تردید، رفتارهای مبتنی بر توجه به منافع و مصالح مشترک، می‌تواند زمینه‌های مناسب همکاریهای منطقه‌ای را فراهم کند.

پیروز مجتهدزاده استاد ژئوپولیتیک و جغرافیای سیاسی در خصوص اختلاف‌های مرزی بر سر میدان گازی مشترک آرش در شمال خلیج فارس، گفت: بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی و جغرافیایی منطقه شمال خلیج فارس، تقریباً از تمامی مناطق دریایی جهان، مشکل‌تر و پیچیده‌تر است.

وی افزود: تصور نکنید مشکلاتی که میدان مشترک گازی آرش به وجود آمده است مشکلات سیاسی است. اگر چه چنانچه طرفین بخواهند می‌توانند این مشکلات تکنیکی، فنی و جغرافیایی را به مشکلات سیاسی تبدیل کنند. در آن صورت به کلی مشکل غیرقابل حل خواهد شد.

مجتهد زاده اظهار داشت: ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می‌شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می‌کند. این دولت‌ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریباً معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند به همین دلیل پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است.

مجتهدزاده با بیان آنکه فاصله میدان گازی آرش با 3 کشور ایران کویت و عربستان تقریباً در یک فاصله قرار دارد، گفت: البته این یکسان بودن فاصله تحقیقاً نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این موضوع تحقیقاً وجود دارد.

وی ادامه داد: در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب‌های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه‌گیری می‌شد. همان زمان دولت ایران آب‌های ساحلی خود را در فاصله شش مایلی در نظر می‌گرفت. این موضوع موجب نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعداً تصمیم گرفت آب‌های ساحلی خود را به 12 مایل رسانده و محاسبه کند. بعد از آن ایران هم محاسبه آب‌های ساحلی خود را بر اساس قوانین جهانی به 12 مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این موضوع موجب ایجاد پیچیدگی‌های جدیدی شد به گونه‌ای که برای حل این پیچیدگی‌ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می‌گرفت اما این مطالعات هیچ گاه به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، زیرا هنوز توافقی صورت نگرفته است.

حالا باید دید با چنین وضعیتی که پیش آمده، ایران از سهم خود کوتاه می‌آید یا آنکه مذاکرات جدیدی را دنبال می‌کند.