بانکداری بر مبنای عقلانیت و اخلاق

سلسله مباحثی که با عنوان «بانکداری بر مبنای عقلانیت و اخلاق» به صورت هفتگی منتشر خواهد شد، به بررسی و تحلیل این سوال راهبردی با هدف ایجاد تحول در نظام بانکی کشور خواهد پرداخت.

امید است این مباحث بنیادی از طرف متفکران، کارشناسان و نخبگان نظام بانکی و دانشگاهی مورد مداقه و نقد و بررسی اساسی قرار گرفته و نتیجه آن منجر به اجماع در برپایی نظام مالی و بانکی عقلانی و اخلاقی که اتفاقا منطبق بر موازین شریعت است، شود.

نهاد بانکداری دنیا ماحصل عقلانیت و اخلاق است. معیار مهمی که شریعت همواره بر آن تاکید داشته و بیش از ادیان دیگر از منظر نظری و عملی به آن پرداخته است. ستون عقلانیت از ازل با زندگی فردی و اجتماعی بشر عجین بوده و مسیر رشد و تعالی خود را از طریق فلاسفه و حکما طی کرده و در نهایت در علوم مختلف تبلور یافته است. ستون اخلاق نیز همواره در کنار عقلانیت، کارکردهای تعدیلی و اصلاحی برای عقلانیت داشته و باری تعالی از طریق پیامبران، این کارکرد را عملیاتی کرده است.

ادیان مختلف در ادوار متفاوت، با توجه به شرایط زمانی و مکانی، دین یا مسیر اصلاحی عقلانیت را با تکیه بر ستون مستحکم اخلاق، برای مردم هموار ساخته اند و به همین دلیل، پیروان پیامبر خاتم به همه ادیان ابراهیمی و توحیدی اعتقاد دارند. از منظر دیگر فلسفه خاتمیت پیامبر اکرم (ص)، وجود سازوکارهای خودتنظیمی در تعامل عقلانیت و اخلاق است که ماحصل آن دنیای مدرن امروز است که اخلاق در آن به مراتب بهتر از دوران قبل بوده و در حال تکامل است. نهاد بانکداری نیز از این قاعده مهم مستثنی نیست.

بانکداری متعارف بر مبنای عقلانیت شکل گرفته و با تکیه بر اخلاق، تعدیل شده و تکامل یافته است، به نحوی که در حال حاضر در مورد کارآیی و اثربخشی نظام بانکی (عقلانیت) و اخلاقی بودن آن اتفاق نظر وجود دارد. اما بانکداری بدون ربای ایران به دلیل تمرکز بیش از حد به تحریم موضوع پیچیده ربا و با یکسان قلمداد کردن بهره و ربا، عقلانیت حاکم بر بانکداری متعارف را به رسمیت نشناخته است. این موضوع سبب غیرعقلانی شدن (اکثر) امور بانکی در تعادل بخشی به اقتصاد و تجهیز و تخصیص منابع شده و خسارت های زیادی به اقتصاد کشور و مردم (مسلمان) وارد کرده است.

این موضوع زمانی پرچالش و دردآور می شود که (به غیر از حکمت) یکی از مهم ترین دلایل تحریم ربا در ادیان مختلف و در صدر اسلام، غیرعقلانی و غیراخلاقی بودن ربا در جامعه بوده و شاه بیت اخلاقی تحریم آن، ظلم است. این در حالی است که بهره در عصر کنونی دارای مبنای عقلانی مستحکم در سطح خرد و کلان بوده و ادیان مختلف ابراهیمی، بهره را با ربا متفاوت قلمداد کرده و آن را اخلاقی و ارتقادهنده سطح رفاه مردم قلمداد می کنند و در مورد ظالمانه نبودن بهره در بازارهای مالی متعارف و کسب و کار، اتفاق نظر دارند. اکثر اندیشمندان و کارشناسان بازار پول و سرمایه کشور، بر تغییر تحقق ظلم از قرض گیرنده به قرض دهنده اصرار دارند.

سلسله مباحثی که با عنوان «بانکداری بر مبنای عقلانیت و اخلاق» به صورت هفتگی منتشر خواهد شد، به مباحث نظری و عملیاتی بانکداری ایران با عینک عقلانیت و اخلاق خواهد پرداخت. مهم ترین سرفصل های این مباحث شامل: - نرخ بهره، سود و ربا؛ - فقدان جایگزین مناسب متغیر بهره در بازارهای مالی و تعادل بخشی اقتصاد؛ - چالش نظام سازی در بانکداری ایران؛ - چالش کارآیی نظام مالی و بانکداری ایران در سرمایه گذاری، تولید و سطح رفاه مردم؛ - چالش بنیادین در رویکرد متفاوت بانکداری متعارف و بانکداری بدون ربا به تراکنش های مالی و اقتصادی؛ - چالش صداقت و عدالت و انصاف در بانکداری ایران؛ - چالش عقلانیت و اخلاق در تجهیز و تخصیص منابع در بانکداری بدون ربا؛ - چالش عقلانیت و اخلاق در خدمات بانکی به ویژه بانکداری الکترونیک؛ چالش نظام کارآمد قیمت گذاری عقلانی اخلاقی و... است.

* کارشناس بانکی