بخش انرژی عراق؛ پتانسیل عظیم و معضلات ریشه ای

میدل ایست نیوز: عراق از مهم ترین کشورها از نظر ذخایر نفت و تولید آن محسوب می شود اما در دو دهه گذشته نتوانسته است تولید نفت را افزایش دهد.

نفت عراق

طبق برآوردها، عراق 145 میلیارد بشکه ذخایر قطعی نفت خام دارد یعنی 17 درصد از کل ذخایر خاورمیانه و 8 درصد از کل ذخایر جهان؛ که براین اساس عراق پنجمین ذخایر بزرگ جهان را دارد.

میانگین تولید نفت در عراق در سال 2013 حدود 4.4 میلیون بشکه در روز بوده و از سال 2013 تا 2019، تنها 300 هزار بشکه در روز به تولید عراق افزوده شده است.

با وجود اظهارات خوش بینانه وزیر نفت عراق مبنی بر اینکه کشورش تا سال 2040 به تولید 8 میلیون بشکه در روز خواهد رسید، کارشناسان انرژی بر این باورند که تولید نفت عراق تنها به 5.74 بشکه در روز خواهد رسید.

این نخستین بار نیست که عراق نمی تواند به چشم انداز خود در افزایش تولید نفت دست یابد. پیش از این نیز وزیر سابق نفت عراق اعلام کرد که کشورش به دنبال افزایش صادرات نفت به 10 الی 12 میلیون بشکه در روز است؛ هدفی که تا حد زیادی با توجه به مسائل داخلی عراق غیر واقعی به نظر می رسد.

یکی از دلایل اصلی عدم توانایی عراق در تولید بیشتر نفت، کمبود آب کافی برای تزریق به چاه هاست.

عراق به روزانه 3 میلیون بشکه آب اضافی برای پمپاژ به مخازن نیاز دارد این درحالیست که کشور از کمبود شدید آب رنج می برد و افزایش مصرف داخلی نفت بر صادرات آن تاثیر می گذارد.

گاز طبیعی عراق

ذخایر گاز طبیعی در عراق بسیار است اما ناکارآمدی و بی توجهی مانع از توسعه تولید می شود. ارزیابی ها حاکی از آن است که عراق در رتبه 12 دارنده بزرگترین ذخایر گاز طبیعی در جهان قرار دارد که به 132 تریلیون فوت مکعب می رسد.

عراق در سال 2019، 318.39 میلیارد فوت مکعب گاز تولید کرد اما مصرف آن 702.76 میلیارد فوت مکعب بود که نشان دهنده کسری قابل توجه و نیاز عراق به واردات گاز است.

تولید گاز طبیعی در عراق از سوزاندن گاز همراه چاه های نفت و ناتوانی در استخراج آن تاثیر می پذیرد. عراق در میان 7 کشور نخست در سوزاندن گاز همراه نفت قرار دارد. بنابر آمارهای بانک جهانی، این کشورها با یکدیگر 40 درصد از نفت جهان را تولید می کنند اما حدود دو سوم گاز جهان را می سوزانند.

عراق در سال 2017، حدود 629 میلیارد فوت مکعب گاز را سوزاند و پس از روسیا در رتبه دوم سوزاندن گاز همراه نفت قرار گرفت. با افزایش تولید نفت عراق، سوزاندن گاز همراه نیز افزایش یافت.

کمبود سرمایه گذاری در گاز همراه نفت یا استخراج گاز طبیعی منجر به افزایش واردات کالاهای اساسی برای راه اندازی مولدهای برق شد. این امر نیز هزینی سنگینی برای عراق دارد.

به گفته وزیر نفت عراق، این کشور برای هر یکای بریتانیایی حرارت از گاز طبیعی ایران، 8 دلار می پردازد و این در حالیست که تولید آن در کشور ممکن است با 1.5 الی 2 دلار در هر یکای بریتانیایی حرارت انجام شود.

عراق علاوه بر ذخایر عظیم نفت و گازی که دارد، امکانات گسترده ای نیز برای تولید انرژی های تجدیدپذیر دارد. نیمی از عراق می تواند بر انرژی خورشیدی تکیه کند به ویژه در غرب و جنوب کشور که پذیرای حجم زیادی از نور خورشید هستند. با افزایش تقاضای برق و افزایش جمعیت کشور، انرژی خورشیدی، به دلیل مقرون به صرفه بودن و خودکفایی یک مزیت محسوب می شود.

عراق به دنبال تولید 2.24 گیگاوات برق از انرژی های تجدیدپذیر در سال 2025 است اما هدف عراق از این میزان به 7.5 گیگاوات با آغاز سال 2023 افزایش یافت. با این وجود عراق باید بر موانعی که بر سر راه موفقیت طرح های عراق در آینده سنگ اندازی می کند فائق آید.

این کشور بدون یک سیاست خورشیدی منسجم و یک چارچوب حقوقی، با سختی درخصوص جذب سرمایه های خارجی لازم برای توسعه انرژی خورشیدی همراه خواهد شد به گونه ای که سرمایه گذاران باید با بروکراسی پیچیده دست و پنجه نرم کنند و موانع اداری را پشت سر بگذارند.

دولت های متوالی در عراق بر تولید انرژی خورشیدی بدون توجه به توزیع، انتقال و جمع آوری هزینه ها تمرکز کرده اند. بنابراین دولت باید زیرساخت های برق را بازسازی کند تا به بخش گسترده تری از انرژی پاک دست یابد.

محیط نامناسب برای سرمایه گذاری

اختلافات سیاسی و تنش های اجتماعی و فساد در عراق تا حد زیادی منجر به عدم توسعه بخش انرژی در این کشور شده است. صدام حسین، دیکتاتور سابق عراق باعث و بانی تحریم های بین المللی بر عراق شد که به اقتصاد این کشور آسیب زد و از طرفی دیگر حمله امریکا به عراق در سال 2003 نیز منجر به تداوم درگیری ها در این کشور شد که آسیب های زیادی به زیرساخت های عراق زد.

شرکت های خارجی برای سرمایه گذاری در عراق باید محیط مناسبی در این کشور داشته باشند. عراق باید بازار سودده و پایداری برای این شرکت ها باشد بدان معنا که عراق باید به توافقات مالی خود احترام بگذارد.

عراق باید زیرساخت های لازم برای اکتشاف و سرمایه گذاری را فراهم کند اما متاسفانه هیچ یک از این عوامل را ندارد و این امر منجر به کمبود سرمایه گذاری خارجی در این کشور شده است.

واقعیت امر این است که محیط سرمایه گذاری در عراق بدتر شده است؛ به عنوان مثال شرکت «شل» کل سهام خود در میدان غرب القرنه را فروخت. شرکت اکسون موبیل نیز سهام خود بالغ بر 32.7 درصد از این میدان که متعلق به شرکت نفت عراق است را نیز فروخت. از سویی دیگر شرکت «بی پی» نیز به دنبال فروش دارایی های خود به دلیل محیط نامناسب سرمایه گذاری در این کشور است.

بعید است بخش انرژی عراق با وجود پروژه هایی که برخی شرکت های کوچک انجام می دهند، در آینده قابل پیش بینی، تغییر اساسی داشته باشد.

آینده بخش انرژی عراق مرتبط با تغییر سیاسی و اجتماعی در این کشور است، به گونه ای که باید فساد، نفوذ گروه های شبه نظامی و خشونت سیاسی حل شود. توسعه بخش انرژی عراق ارتباط تنگاتنگی باید عوامل ساختاری دیگر دارد که ممکن است حل کامل آنها سال ها یا حتی دهه ها به طول بیانجامد.

متأسفانه، سیاستمداران عراقی رفتار خود را مطابق با نیازهای مردم عراق تغییر نداده اند و بعید است تا زمانی که شرایط منفی فعلی ادامه دارد، منابع طبیعی بکر عراق منبعی برای بازار جهانی انرژی باشد.