برنامه دولت برای غلبه بر 4 ابرچالش دانشگاه‌های کشور
سند تحول دولت مردمی بر حل چهار ابرچالش حوزه آموزش، دانشجویی و فناوری تاکید کرده و در این سند از یکپارچه سازی نظام آموزش عالی تا توسعه دانشگاه دوستدار خانواده را مدنظر قرار داده است.
سند تحول دولت مردمی بر حل چهار ابرچالش حوزه آموزش، دانشجویی و فناوری تاکید کرده و در این سند از یکپارچه سازی نظام آموزش عالی تا توسعه دانشگاه دوستدار خانواده را مدنظر قرار داده است.
خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: دولت مردمی با تأکید بر «نظریه نظام انقلابی»، پیشرفت را مدار حرکت کشور قرار داده و عزم خود را برای تحول جهادی و نوآورانه جزم کرده است و در این راستا همه دولتمردان را در فضای باورمندی به گفتمان حاکم بر آن، پاسخگو می خواهد.
از همین رو نخستین نسخه سند تحول دولت مردمی را منتشر کرده است.
در این سند تحول جهادی و نوآورانه مبتنی بر چهار رکن ذیل است:
* عدالت محوری و فسادستیزی به مثابه جوهره تحول و مسیر اصلی برای حرکت آینده؛
* میدان‌داری مردم با پیشتازی جوانان برای اقامه قسط و عدل به مثابه الگوی راهبری تحول؛
* دانش و خیزش علمی برای تولید ثروت و اقتدارآفرینی به مثابه پیشران تحول؛
* خانواده مداری به مثابه پیکره سلولی بنیادین تحول؛
این سند برای ترمیم اساسی در 37 حوزه کلان کشور، راهکارهای عملیاتی ارائه کرده و از جمله ویژگی‌های مهم آن، زمان‌مند بودن اجرای هر یک از این راهکارهاست. وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های موضوع سند باید طرح‌های تحول مربوط به حوزه ماموریت خویش را در بازه‌های زمانی 1 تا 4 ساله به پایان برسانند.
سند تحول دولت مردمی در دو سطح کلی طبقه‌بندی شده‌اند. یک سطح موضوعات فرابخشی که ویژگی آنها کانونی بودن نقش این بخش در توسعه زیرساخت‌ها و پشتیبانی از عرصه‌های تخصصی است و دیگری پیش‌ران‌های تحول که برای سایر بخش‌ها نقش کشنده دارند و با ظرفیت بالا، امکان توسعه برای سایر بخشهای کشور را فراهم می‌سازند.
یکی از موضوعات مهم سند حوزه علم و آموزش عالی است که در فصل ششم با عنوان آموزش درج شده است.
نشانگرهای وضعیت مطلوب
* ارتقای امید اجتماعی، مسؤولیت پذیری ملی، سلامت معنوی و اشتغال پذیری دانشجویان؛
* افزایش توسعه‌یافتگی علوم و فناوری های نیازمحور، مزیت محور و اولویت محور با تأکید بر علوم انسانی تحولی؛
* ارتقای توانمندی دانشگاه در شناسایی و حل مسائل راهبردی در تعامل با جامعه؛
* بهبود میزان کارآمدی نظام سیاستگذاری، مدیریت و برنامه ریزی کلان و نظارت راهبردی نهاد آموزش عالی؛
* تعمیق خوداتکایی و پاسخگویی دانشگاه ها؛
* مرجعیت علمی و توسعه اثربخش و الهامآفرین همکاریهای علمی در سطح منطقهای و جهانی؛
چرخش های تحول آفرین
+ از آموزش متمرکز بر توسعه کمی، تقاضای اجتماعی، تخصص بسنده و فردمحور به تربیت متمرکز بر توسعه کیفی، ظرفیت اشتغال پذیری، تخصص گرا - اخلاق‌مدار و خانواده‌محور؛
+ از پژوهش صرفاً معطوف به ارتقای جایگاه علمی بین المللی به پژوهش نیازمحور، مزیت محور و اولویت محور؛
+ از الگوی دانشگاه محور به الگوی جامعه محور در توسعه کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دانشگاه اسلامی؛
+ از اداره دانشگاه توسط دولت و یکسان انگاری در مأموریت های دانشگاه ها به خوداتکایی دانشگاه و پذیرش تنوع در مأموریت های دانشگاه ها؛
+ از بین المللی سازی خود مشروعیت بخش به دیپلماسی علمی و فناوری هوشمند و الهام بخش؛
چالش ها، عوامل، راهبردها و اقدامات در جداول زیر قابل مشاهده است.
چالش اول به موضوع ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه پرداخته است.
برای رفع این چالش 10 اقدام مهم شامل تفکیک وظایف، یکپارچه سازی نظام آموزش عالی، استقرار نظام جامع حکمرانی اطلاعات علم و فناوری، مأموریت‌گرایی، ارتقای جایگاه هیئت‌های امنای دانشگاهها، توسعه صندوق های تحقیق و توسعه دانشگاهی، تنظیم ظرفیت دانشگاهها، اعتبارسنجی و رتبه بندی دانشگاه های دولتی و غیردولتی، بازنگری آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی، پاسخگویی به تقاضای دانشجویان ایرانی متقاضی ادامه تحصیل در خارج از کشور طراحی شده است.
چالش شماره یک: ناکارآمدی در نظام حکمرانی و اداره دانشگاه عامل 1 ناکارآمدی الگوی تقسیم وظایف نظام حکمرانی آموزش عالی راهبرد 1 ایجاد شفافیت نهادی و تقویت انسجام بین‌بخشی در نظام حکمرانی آموزش عالی اهم اقدامات: 1. تفکیک شفاف و هماهنگ وظایف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاهها با رویکرد تمرکزیافتن این وزارتخانه ها بر نقش تنظیم‌گری و تسهیل‌گری توسعه نظام علم و آموزش عالی کشور و سپردن نقش های سیاستگذاری به شورای عالی انقلاب فرهنگی و تصدی‌گری به دانشگاهها با پیشنهاد اصلاح قوانین لازم 2. یکپارچه سازی نظام آموزش عالی بویژه در بخش های حوزوی، پزشکی، دفاعی، قضائی و تربیت معلم در سطوح سیاستگذاری، اعطای مجوز و نظارت راهبردی 3. استقرار نظام جامع حکمرانی داده و اطلاعات علم و فناوری در حوزه های آموزشی، پژوهشی و فناوری با تکمیل شاخص های بومی علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر اسناد بالادستی مرتبط عامل 2 دولت سالاری و یکسان انگاری دانشگاهها راهبرد 1 تقویت هویت نهادی، خوداتکایی و تنوع هدفمند دانشگاهها اهم اقدامات: 1. بازتعریف قلمروهای مأموریتی و ساماندهی زیرنظام‌های آموزش عالی و تدوین و پیشنهاد طرح مأموریت‌گرایی دانشگاهها در چارچوب کارکرد زیرنظام‌های مرتبط و آمایش آموزش عالی و حمایت از برنامه های راهبردی مصوب هیئت های امنا برای مأموریت‌گرایی دانشگاهها 2. ارتقای جایگاه هیئت‌های امنای دانشگاهها با افزایش متوازن اختیارات و مسؤولیت ها در تأمین منابع مالی غیردولتی و تعیین استراتژی های توسعه دانشگاهی 3. متنوع سازی منابع مالی دانشگاهها با توسعه صندوق های تأمین مالی تحقیق و توسعه دانشگاهی و توسعه منابع خیر و وقف، از طریق زمینه سازی مشارکت خیرین و واقفین در حکمرانی نظام آموزش عالی و تسهیل سرمایه گذاری ضابطه‌مند و شفاف دانشگاهها و تغییر نظام بودجه‌ریزی متناسب با عملکرد دانشگاهها در متنوع سازی منابع مالی مذکور عامل 3 عدم ارتباط هم‌افزا و همگرای فرآیندهای اصلی نظام آموزش عالی راهبرد 1 ارتقای هوشمندی و هم‌پیوندی بین فرایندهای اصلی توسعه آموزش عالی اهم اقدامات: 1. ساماندهی و هدفمندسازی گسترش و تنظیم ظرفیت دانشگاه های کشور، بویژه در بخشهای حوزوی، پزشکی، دفاعی، قضائی و تربیت معلم، در چارچوب سند آمایش آموزش عالی بر مبنای نیازها، مزیت ها و اولویت های کشور در سطوح منطقهای، ملی و بین‌المللی 2. استقرار نظام اعتبارسنجی و رتبه بندی دانشگاه های دولتی و غیردولتی، با تأکید بر جنبه های متنوع آموزشی، تربیتی، پژوهشی، فناوری و اجتماعی عملکرد و بهره‌وری، به‌منظور افزایش کیفیت و مقابله با کمی گرایی صرف در توسعه آموزش عالی و همچنین ایجاد هم‌پیوندی تدریجی این نظام با نظام بودجه‌ریزی دانشگاهها 3. بازنگری و تنوع‌بخشی به آیین نامه ارتقای رتبه اعضای هیئت علمی دانشگاهها متناسب با مأموریت های زیرنظام‌ها و دانشگاهها و ایجاد هم‌پیوندی آیین نامه ارتقا با دو نظام اعتبارسنجی و رتبه‌بندی و نظام تأمین مالی دانشگاهها، با توجه به تنوع دانشگاهها 4. ساماندهی عرضه آموزش دانشگاهی، به منظور پاسخگویی به تقاضای دانشجویان ایرانی متقاضی ادامه تحصیل در خارج از کشور و نیز اصلاح و ارتقای سطح استانداردهای کیفی قابل قبول درن ظام اعتباربخشی نظام دانشگاهی کشور در امور مربوط به مدارک صادره از دانشگاه های خارج از کشورچالش دوم به موضوع پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه پرداخته است.
برای رفع این چالش 10 اقدام مهم شامل استقرار نظام آماری اشتغال دانش آموختگان، به کارگیری تجربیات دوره کرونا و پساکرونا، بازنگری برنامه های آموزشی، بازتعریف سیاست های توسعه علمی، ساماندهی ساختارهای مالی آموزش عالی، اصلاح نظام پذیرش دانشجوی تحصیلات تکمیلی، تکمیل سامانه های پایان نامه ها، نقش سپاری نظام مند به دانشگاهها در سیاست پژوهی چالش های پیشِ روی دولت و بخش خصوصی، توسعه الگوی مشارکت در طرح های کلان توسعه پژوهش فناورانه مدنظر قرار گرفته است.
چالش شماره دو: پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه عامل 1 نظام آموزشی عرضه محور و کم توجه به بخش تقاضا راهبرد 1 افزایش آگاهی عموم به خصوص داوطلبان و دانشجویان از وضعیت شغلی رشته‌ها اهم اقدامات: 1. استقرار نظام گردآوری و پایش آمار و اطلاعات وضعیت اشتغال دانش آموختگان در رشته های مختلف و انتشار منظم و عمومی آن، به منظور فرهنگ‌سازی در میان دانشجویان برای تحصیل در رشته ها و مقاطع مورد نیاز کشور و ایجاد نظام تخصصی رتبه‌بندی دانشگاهها برمبنای شاخص اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان و تخصیص مشوق های مربوطه بویژه جوایز ملی اشتغال‌پذیری و کمک های مالی عملکرد محور 2. به‌کارگیری رویکردهای نوین فناورانه و بهره‌گیری از تجربیات به دست آمده در دوره کرونا و پساکرونا، به منظور تحقق آموزش پژوهش محور و پژوهش آموزش محور 3. بازنگری در برنامه های آموزشی و سازوکارهای تدوین، تأیید و به‌روزرسانی آن با دیدگاه عدالت آموزشی، کارآفرینی و پاسخگویی اجتماعی عامل 2 ضعف در مأموریت‌گرایی و مسئله‌محوری نظام پژوهش و فناوری راهبرد 1 استقرار نظام کارآمد شناسایی مسائل و تعریف و تأمین مالی پژوهش های دانشگاهی بر اساس نیازها، مزیتها و اولویت های کشور اهم اقدامات: 1. بازتعریف سیاست های توسعه علمی و نظام اولویت های پژوهشی کشور بر اساس اولویت های توسعه صنعتی، اجتماعی و فرهنگی کشور در چارچوب اسناد بالادستی با رویکرد عدالت محوری و آمایش آموزش عالی 2. ساماندهی صندوقها و ساختارهای مالی حوزه علم و آموزش عالی به‌منظور تخصیص متمرکز، رقابتی و شفاف منابع مالی تحقیقات دانشگاهی در چارچوب سیاستهای توسعه علمی و نظام اولویت‌های پژوهشی مصوب و ضوابط اقتصادی حاکم بر اداره این صندوقها 3. اصلاح نظام پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی بویژه مقطع دکتری، با رویکرد استادمحور و براساس نظام اعطای گرنت در چارچوب برنامه های ملی از طریق افزایش سهم تأمین مالی پایان‌نامه ها و رساله های دانشگاهی از صندوق های حوزه علم و آموزش عالی، کارفرمایان خارج از دانشگاه و درآمدهای اختصاصی دانشگاهها 4. تکمیل و به‌روزرسانی سامانه‌های اطلاعاتی پایش و تبادل اطلاعات وضعیت عرضه و تقاضای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی در کشور با اولویت ساماندهی نظام پیشنهادهای نیازها و اولویت های تحقیقاتی و تسهیل گردش این اطلاعات بین طرفین عرضه و تقاضا 5. تسهیل شرایط همکاری پژوهشگران مستقل با دانشگاهها و دستگاه های اجرایی از طریق تدوین ضوابط و نظامات رتبه‌بندی و مالی با تأکید بر پرهیز از شرایط محدودکننده برای همکاری های فیمابین عامل 3 تعاملات محدود دولت و بخش خصوصی با دانشگاهها در حل مسائل کشور راهبرد 1 توسعه نظام‌مند تعاملات بخش دانشگاهی و دولت برای حل مسائل جامعه اهم اقدامات: 1. نقش سپاری نظام‌مند به دانشگاهها در مطالعه و سیاست‌پژوهی مسائل و چالش های پیشِ روی دولت و بخش خصوصی با توجه به مأموریت های هر یک از دانشگاهها 2. توسعه الگوهای مشارکت عمومی - خصوصی در طرح های کلان توسعه پژوهش فناورانه مشترک بین بخش خصوصی و دانشگاهها، با بهره‌گیری از تجارب آموزنده کشورچالش سوم به موضوع توسعه نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاهها اشاره کرده است.
برای رفع این چالش 9 اقدام مهم شامل توسعه رشته های مرتبط با خانواده، توسعه دانشگاه دوستدار خانواده، توسعه خوابگاه های متأهلی، اولویت پرداخت کمک هزینه به دانشجویان متأهل، حمایت از واحد خانواده در پژوهش و فناوری، گردآوری آمار وضعیت فرهنگی دانشگاهها و سلامت اجتماعی و رفتاری دانشجویان، فعالیت دانشگاهها در انجام مسؤولیت های اجتماعی، ترویج الگوهای خدمت داوطلبانه دانشگاهیان طراحی شده است.
چالش شماره سه: توسعه‌نیافتگی نظام فرهنگی و اجتماعی دانشگاهها عامل 1 غلبه رویکرد دانشگاه‌محور در توسعه کارکردهای اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دانشگاه راهبرد 1 توسعه رویکرد خانواده‌گرایی و تقویت حمایت های هدفمند خانواده‌گرا در نظام دانشگاهی اهم اقدامات: 1. توسعه رشته های تخصصی، نظیر حقوق خانواده و اقتصاد خانواده، افزایش سهم مفاد آموزشی مرتبط با خانواده در آموزش های عمومی مقطع کارشناسی و توسعه قلمرو مشورتی مراکز مشاوره دانشگاهها در عرصه های مختلف، از جمله ازدواج، خانواده و اشتغال 2. متناسب سازی سیاست های آموزشی، پژوهشی، تسهیلاتی، اداری و استخدامی دانشگاه با نیازها و ظرفیت های خانواده، به منظور توسعه دانشگاه دوستدار خانواده 3. حمایت از ایجاد و توسعه خوابگاه های متأهلی با استفاده از منابع صندوق رفاه دانشجویان، تسهیلات ساخت مسکن، واگذاری اراضی دولتی، ظرفیت اراضی وقفی و اراضی دستگاه های عمومی غیردولتی 4. اولویت دهی در پرداخت کمک هزینه های تأمین مسکن و وام دانشجویی برای دانشجویان متأهل دارای دو فرزند به بالا و افزایش آن به ازای داشتن هر فرزند 5. حمایت از واحد خانواده در پژوهش و فناوری به منظور شکل‌گیری خانواده های پژوهشگر یا فناور با طراحی مشوق هایی نظیر اعطای امتیاز مثبت در تصویب طرحها، تأمین مالی، نظام جذب و ارتقا راهبرد 2 توسعه سامانه های اطلاعاتی پایش وضعیت فرهنگی و حمایت های هدفمند فرهنگی اهم اقدامات: 1. تمهید نظام گردآوری و پایش آمار و اطلاعات وضعیت فرهنگی دانشگاهها و سلامت اجتماعی و رفتاری دانشجویان با بهره‌گیری از داده‌های متنوع، از جمله داده‌های ثبتی و پیمایشی مرتبط با سنجش نگرش و سبک زندگی دانشجویان در بدو ورود و هنگام خروج از دانشگاه و انتشار منظم و عمومی آن در چارچوب رتبه‌بندی فرهنگی دانشگاهها راهبرد 3 نهادینه سازی مسؤولیت پذیری اجتماعی و فرهنگ خدمات داوطلبانه در نظام دانشگاهی اهم اقدامات: 1. برجسته سازی فعالیت های خلاقانه دانشگاهها در انجام مسؤولیت های اجتماعی در تعامل با دستگاه های مختلف در قالب اصلاح نظام های رتبه‌بندی و تشویقی، به ویژه جایزه مسؤولیت پذیری اجتماعی دانشگاهها 2. تسهیل، تشویق و ترویج الگوهای خدمت داوطلبانه دانشجویان، دانش آموختگان، اعضای هیئت علمی، تشکلها و گروه های سازندگی دانشگاهها در حوزه های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، فناوری و کارآفرینی، با رویکرد مبارزه با بی عدالتی‌ها و محرومیت‌ها و افزایش دسترسی محرومان به فرصتها و امکانات رشد و شکوفایی، با همکاری سازمان بسیج سازندگی، کمیته امداد امام خمینی (ره) و سایر نهادهای حمایتیچالش چهارم به موضوع ضعف همکاری های علمی و فناوری بین المللی پرداخته است.
برای رفع این چالش 3 اقدام مهم شامل توسعه همکاری های علمی بین المللی، تقویت و توسعه نظام ارجاع دهی و استنادات علمی و فناوری کشور و گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان های علمی برتر جهان مدنظر قرار گرفته است.
چالش شماره چهار: ضعف همکاری های علمی و فناوری بین‌المللی عامل 1 عدم تناسب برنامه ها و زیرساخت های دیپلماسی علمی و فناوری با الزامات توسعه همکاری های بین‌المللی راهبرد 1 تسهیل و توسعه هدفمند و برنامه محور همکاری های علمی و فناوری بین‌المللی اهم اقدامات: 1. توسعه همکاری های علمی بین‌المللی، از قبیل دوره های آموزشی، پروژه ها، مراکز تحقیقاتی، مجلات علمی و سرمایه گذاری مشترک و شعب برون مرزی دانشگاه های کشور، با اولویت کشورهای همسو و همسایه و محوریت مسائل، مزیت ها و اولویت های ملی، از طریق سازوکارهای حمایتی و رتبه‌بندی 2. تقویت و توسعه نظام ارجاع دهی و استنادات علمی و فناوری کشور و توسعه نشریات نمایه شده در پایگاه های بین‌المللی، با اولویت تقویت پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، در راستای مرجعیت علمی جهان اسلام 3. گسترش زبان فارسی به عنوان یکی از زبان های علمی برتر جهان، با تقویت همکاری های علمی بین‌المللی با کشورهای فارسی زبان، نمایه سازی مجلات فارسی زبان در پایگاههای بین‌المللی و حمایت از تأسیس رشته زبان فارسی در دانشگاه های جهانزمان بندی و متولیان هر یک از اقدامات به طور کامل در سند ذکر شده است.