بهشت کجاست و وسعت آن چه اندازه است؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بهشت، آیت رضوان و رحمت بی انتهای حق و دار نعیم الهی است که در آن از هیچ نعمتی فروگذار نشده است. قرآن کریم در آیات فراوانی به ترسیم چهره دلربای بهشت پرداخته و البته مطالبی را بیان می‌کند که برای همگان قابل درک باشد وگرنه نظام آخرت با نظام دنیایی تفاوت‌های اساسی دارد و نعمت‌هایی که خدا در بهشت فراهم آورده از فهم و ادراک بشر خارج بوده، کسی بر آن‌ها آگاه نیست؛ چنان که خود می‌فرماید: «هیچ کس نمی‌داند که پاداش نیکوکاری‌اش چه نعمت‌ها و لذت‌های روشنی بخش دل و دیده است و برایش چه ذخیره شده است».

حجت‌الاسلام حمیدرضا شاکرین، عضو هیئت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سلسله یادداشت‌هایی که در اختیار تسنیم قرار داده است به شماری از ویژگی‌هایی که از قرآن کریم و دیگر متون دینی درباره بهشت و بهشتیان به دست می‌آید پرداخته است که بخش دوم آن را در ادامه می‌خوانیم:

در شماری از احادیث آمده است که «سدره المنتهی»، «جنه المأوی»، «عرش»، «کرسی»، «معراج» و «ملکوت» همه کنار هم؛ یعنی همه در آسمان‌ها قرار گرفته است. بنابراین می‌توان گفت که بهشت نزد سدره المنتهی و نزد عرش است.

همچنین روایات فراوانی دلالت دارد که معنای محسوس و ظاهری این مفاهیم مراد نیست.1 بنابراین:

اولا: نباید بهشت و جهنم و بسیاری از معارف قطعی اسلام را در چهارچوب مکان دنیایی ارزیابی کرد. آن‌ها حقایقی آسمانی بوده و اندیشه‌ای آسمانی می‌طلبد. این نگرش آسمانی ویژه اهل ایمان است و کفرپیشگان از ساحت آن دورند. قرآن مجید از این حقیقت پرده برداشته و اعلام می‌دارد که هرگز برای نامحرمان درهای آسمان گشوده نخواهد شد: (ان الذین کذبوا بایاتنا واستکبروا عنها لا تفتح لهم أبواب السماء ولا یدخلون الجنه)2

ثانیا: مراد از آسمان‌ها مقام یا مقام‌های عالی انسانیت است که بهشت را در خود جای داده است، نه این فضای بیکران و جای گردش کهکشان‌ها و اجرام مادی؛ چه آن که اگر مراد از آسمان، جهان اجرام باشد، امروزه کافران آن را گشوده و به آن راه یافته‌اند. بنابراین، ابواب آسمان‌ها، درهای ظاهری فضا نیست، بلکه درهای فضای ملکوت است که بر کافران هیچ گاه گشوده نمی‌شود.3

بر این اساس می‌توان گفت که بهشت و جهنم محدود به نقطه خاصی از زمان و مکان نیست تا در جستجوی مکان آن باشیم؛ بلکه محیط بر زمان و مکان است. برخی از روایات وارده درباره اماکن مقدس و فضایی که در آن عبادت پروردگار می‌شود نشانگر این حقیقت است که بهشت باطن و ملکوت آن‌ها است، چنان‌که از پیامبر اکرم (ص) نقل است که فرمود: «میان خانه و منبر من باغی از باغ‌های بهشت است.... راوی گوید: گفتم: آیا هم اکنون این گونه است؟ فرمود: آری! اگر پرده برداشته شود آن را خواهید دید!»4

از طرف دیگر قرآن کریم گستره بهشت را همچون پهنای آسمان‌ها و زمین معرفی کرده و فرموده است: «بشتابید برای نیل به آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن آسمان‌ها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده»5 جالب اینکه چنین گستره‌ای مربوط به مساحت خانه هر مؤمن است؛ نه همه بهشت.

امام صادق (ع) می‌فرماید:«کمترین منزل‌های اهل بهشت به اندازه‌ای گسترده است که اگر جن و انس در آن گردآیند و از طعام و شراب آن استفاده کنند چیزی از آن کاسته نمی‌شود. پایین‌ترین درجه منزل‌های اهل بهشت آن است که برای آن‌ها سه باغ در نظر گرفته شده. وقتی در پایین‌ترین آن‌ها درآیند تا چشم می‌بیند پر از جویبارها، میوه‌ها و... است...» 6

به نظر می‌رسد این گونه آیات و روایات در مقام بیان ظرف و مظروف نیست، بلکه نشانگر آن است که محدودیت‌ها و تزاحم‌های فیزیکی و عنصری در آنجا راه نداشته و بهشت و دیگر حقایق اخروی را باید فوق نظام دنیوی دانست.

1. آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج 5، ص 243. 2. سوره اعراف، آیه 40. آنان که آیات خدا را تکذیب کنند و از سر تکبر و نخوت بر آنها سر فرود نیاورند هرگز درهای آسمان بر روی آنان گشوده نشود و به بهشت وارد نمی‌شوند. 3. بنگرید: آیه الله جوادی آملی، معاد در قرآن، ج 5، ص 248. 4. علم الیقین، ج 2، ص 1217 به نقل از کافی، ج 4، ص 554، ح 3. «ما بین بیتی ومنبری روضه من ریاض الجنه ومنبری علی تُرعه من ترع الجنه وقوائم منبری رُبِت فی الجنه. قال: قلت: «هی روضه الیوم»؟ قال: «نعم، لو کشف الغطاء لرأیتم». 5. سوره آلعمران، آیه 133. (وسارعوا الی مغفره من ربکم وجنه عرضها السموات والأرض أُعدت للمتقین) 6. تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 246، ح 83.