بوم‌گردی بدون آب
دنیای اقتصاد - فاطمه باباخانی: اقامتگاه‌های بوم‌گردی قرار بود به توسعه گردشگری پایدار و اشتغال محلی در مناطق کم‌برخوردار کمک کنند، اما ناترازی آب و برق این مجموعه‌ها را به شدت تحت‌تاثیر خود قرار داده است.
صاحبان اقامتگاه‌های بوم‌گردی در شهرهای مختلف در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از کاهش کیفیت خدمات میزبانی بر اثر کمبود آب خبر داده و می‌گویند حتی ساده‌ترین فعالیت‌ها از قبیل دوش گرفتن، تهیه غذا یا رعایت بهداشت به چالشی بزرگ برای آنها تبدیل شده است، به ویژه اینکه قطعی آب عمدتا بدون اطلاع قبلی اتفاق می‌افتد. به علاوه فعالان کسب‌وکار بوم‌گردی این کمبود را عامل خدشه‌دار شدن اعتماد گردشگران به این مجموعه‌ها عنوان کرده‌اند. سومین چالش از نظر صاحبان خانه‌های بوم‌گردی به تنش و تعارض میان جامعه محلی میزبان با گردشگران برمی‌گردد، به گفته آنها با ورود توریست‌ها میزان آب مصرفی بالا می‌رود و اهالی با مشکل بیشتری در تامین آب مواجه می‌شوند.
احمد حیدری، مالک یک اقامتگاه بوم‌گردی در حوالی شهر شوش در استان خوزستان، از مشکلات مداوم به واسطه کمبود آب و برق در محل فعالیتش به «دنیای اقتصاد» می‌گوید؛ مشکلاتی که به گفته او، همزمان با افزایش گرما و رطوبت طاقت‌فرسای منطقه، مدیریت یک اقامتگاه را به کاری پر استرس تبدیل کرده است.
او بیان می‌کند: در تابستان، که هوا به شدت گرم و مرطوب است، معمولا بین ساعت 3 تا 5 بعدازظهر برق قطع می‌شود. در این شرایط ناچار هستیم از منبع آب ذخیره استفاده کنیم. البته ظرفیت این منبع محدود و فشار آب هم پایین است. این مشکل تنها محدود به تابستان نیست. به گفته حیدری، در زمستان نیز با قطعی آب مواجه بوده‌اند، که مشکلاتی جدی در پذیرایی و نظافت ایجاد کرده است. حیدری می‌افزاید: چندین بار پیش آمده که درست هنگام ناهار برای 30نفر، آب قطع شده و همه برنامه‌ها مختل شده‌اند.
قطع برق در این منطقه، تنها به خاموش شدن چراغ‌ها محدود نمی‌شود. حیدری با اشاره به برگزاری مراسم سنتی قهوه عربی در اقامتگاهش می‌گوید: قطعی برق باعث شده فضا نیمه‌تاریک شود و برنامه‌ریزی ما برای پذیرایی از گردشگران به‌هم بریزد. این موضوع کیفیت تجربه مهمانان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در سال‌های اخیر، تعداد خانه‌های ویلایی دارای استخر برای اجاره به گردشگران در این منطقه افزایش یافته است. بسیاری از این ویلاها به‌خصوص به گردشگران هم‌استانی اجاره داده می‌شود.
حیدری می‌گوید: مصرف بالای آب در این ویلاها، واکنش و انتقاد شدید اهالی را برانگیخته است و آنها نسبت به مصرف بالای آب در این ویلاها اعتراض دارند. با وجود چالش‌ها، حیدری تلاش کرده تا راهی برای همزیستی مسالمت‌آمیز بین گردشگری و جامعه محلی پیدا کند. او در بخشی از فعالیت‌های بوم‌گردی خود، اهالی روستا در کسب‌وکار بوم‌گردی خود دخیل کرده است. این فعال بوم‌گردی توضیح می‌دهد: سعی می‌کنیم اهالی را در کار دخیل کنیم. یکی نان می‌پزد، یکی کپو می‌بافد و.. همین موضوع باعث شده تا چالشی با مردم نداشته باشیم.
تانکر آب، راهکار موقتی
یاور عبیری، رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی ایران، با ابراز نگرانی از تداوم قطعی آب و برق در مناطق گردشگرپذیر، این مساله را عاملی مهم در کاهش رضایت گردشگران و آسیب به صنعت بوم‌گردی کشور عنوان می‌کند. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌افزاید: در برخی از نقاط، آب به‌صورت روزانه و در چند نوبت قطع می‌شود. این موضوع نه‌تنها بر زندگی روزمره مردم تاثیر گذاشته، بلکه مستقیما بر کیفیت خدمات اقامتگاه‌های بوم‌گردی اثر منفی دارد.
عبیری با تاکید بر اینکه گردشگران از کیفیت اقامتگاه‌ها انتظار مشخصی دارند، گفت: قطع مکرر آب و برق باعث نارضایتی گردشگران می‌شود. گرچه در برخی اقامتگاه‌ها از تانکرهای آب برای تامین اضطراری استفاده می‌شود، اما این راه‌حل موقتی و ظرفیت آن است و نمی‌تواند تصویر مثبتی در ذهن گردشگر ایجاد کند.
او در ادامه هشدار می‌دهد: این روند می‌تواند به کاهش بازگشت گردشگران به این اقامتگاه‌ها منجر شود. اقامتگاهی که نتواند نیازهای اولیه مانند دسترسی به آب و برق را تامین کند، در انتخاب‌های بعدی گردشگران جایی نخواهد داشت. به گفته رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای اقامتگاه‌های بوم‌گردی ایران، تعداد گردشگرانی که برای اقامت، خانه‌های بوم‌گردی را انتخاب می‌کنند نسبت به سال قبل کاهش داشته است، او می‌افزاید: به واسطه شرایط اقتصادی موجود، سفر از سبد خانوار بسیاری از خانواده‌ها خارج شده است. کسانی هم که سفر و اقامتگاه‌ها را برای اسکان خود انتخاب می‌کنند، باچالش‌های مربوط به آب و برق مواجه می‌شوند که همین موضوع نگرانی‌هایی را برای بوم‌گردی‌ها به واسطه بازگشت توریسم ایجاد می‌کند.
تغییر نگاه مردم محلی به گردشگران
حانیه بوجاری، صاحب یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی در منطقه قمصر کاشان، با اشاره به مشکلات متعدد در ایام اوج گردشگری، نسبت به اثرات منفی قطعی آب و برق بر تجربه گردشگران و روابط میان جامعه محلی و صنعت گردشگری هشدار می دهد. او به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در روزهای آخر هفته که شمار گردشگران به قمصر و مناطق خوش‌آب‌وهوای اطراف افزایش می‌یابد، قطعی‌های طولانی آب بسیار رایج شده است. این موضوع نه‌فقط بر رفاه گردشگران تاثیر گذاشته، بلکه نگاه مردم محلی را هم به حضور گردشگر تغییر داده است.
بوجاری با بیان اینکه این وضعیت به بروز تعارض‌هایی میان اهالی و گردشگران منجر شده است، می‌افزاید: قطعی آب و برق در اوج سفرها تضاد با گردشگران را به وجود آورده است. به‌طور مثال، هفته گذشته با قطعی 6 ساعته آب مواجه شدیم و مسوولان تنها گفتند که منبع خالی است و باید منتظر پر شدن آن بمانیم. همین موضوع زندگی روزمره مردم و مسافران را دچار اختلال کرد.
این فعال گردشگری تاکید می‌کند: اگر گردشگر در سفر آرامش نداشته و تجربه‌ای همراه با ناراحتی داشته باشد، قطعا در انتخاب‌های بعدی خود قمصر را کنار خواهد گذاشت. این یعنی از دست رفتن فرصتی ارزشمند برای توسعه پایدار گردشگری.
مصرف سختگیرانه آب روستایی‌ها و عشایر
بهمن مردانلو، فعال گردشگری در حوزه روستایی و عشایری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در بسیاری از روستاها، منبع تامین آب، چشمه‌های طبیعی است. روستاها عموما در اطراف این چشمه‌ها شکل گرفته‌اند و مردم بومی مصرف آب خود را با دقت بالا مدیریت می‌کنند. به‌عنوان کسی که سال‌ها با جامعه عشایری و روستایی کار کرده‌ام، می‌دانم که میزان آبی که برای یک دوش یا کارهای روزمره مصرف می‌شود، کاملا مشخص و محدود است.
مردانلو با بیان اینکه در زندگی عشایری حتی آب نوشیدنی هم میزان مصرف مشخصی دارد، می‌افزاید: در مناطق عشایری خبری از بطری‌های آب معدنی نیست. آب معمولا در مشک یا ظروف خاص ذخیره می‌شود و استفاده از آن بسیار حساب‌شده است. او در ادامه به تجربه منطقه سپیدان اشاره و اضافه کرد: خوشبختانه در سپیدان، به دلیل وجود منابع آبی متعدد و چشمه‌های فراوان، چالش کمتری در زمینه قطعی آب وجود دارد. به گفته این فعال گردشگری، مساله اصلی زمانی جدی‌تر می‌شود که در مناطق روستایی خانه‌های ویلایی با استخرهای خصوصی ساخته می‌شوند. او می‌گوید: این خانه‌ها مصرف آب بسیار بالایی دارند و همین موضوع باعث بروز نارضایتی میان اهالی شده است.
خطر حذف بوم‌گردی‌ها
خدیجه غنچه، فعال بوم‌گردی در استان سمنان، با اشاره به نقش حیاتی آب در فعالیت‌های گردشگری روستایی و بوم‌گردی، نسبت به پیامدهای قطعی آب در این مناطق هشدار داده و آن را تهدیدی جدی برای ادامه فعالیت اقامتگاه‌ها می‌داند. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: با قطعی آب در عمل گردشگری متوقف می‌شود. تمام کارهای ما از پخت‌وپز تا نظافت و شست‌وشو وابسته به آب است.
وقتی گردشگر وارد اقامتگاه می‌شود، اولین نیازش استحمام و رفع خستگی است؛ اگر این امکان فراهم نباشد، تجربه اقامت ناخوشایند می‌شود. غنچه با اشاره به وضعیت یک روستای مجاور که با مشکل حاد کم‌آبی مواجه است، می‌افزاید: در آن روستا به دلیل قطعی 12 ساعته آب، اهالی به‌شدت نسبت به ورود گردشگر ناراضی هستند. آنها می‌گویند زمانی که ما خودمان با کمبود شدید آب مواجهیم، چرا باید گردشگر بیاید و از همین منبع محدود استفاده کند.
این فعال بوم‌گردی تاکید می‌کند که کمبود و قطعی آب نه تنها رضایت گردشگران را کاهش می‌دهد، بلکه به ایجاد شکاف میان مردم محلی و فعالان بوم‌گردی نیز دامن می‌زند. او ادامه می‌دهد: بدون آب، نمی‌توان خدمات ارائه داد. اگر این مشکل حل نشود، بوم‌گردی در بسیاری از مناطق عملا حذف می‌شوند.
اطلاع‌رسانی درست، نارضایتی کمتر
حسین کشتکارزاده، فعال حوزه بوم‌گردی در استان گیلان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: اقامتگاه باید حداقل آبی داشته باشد که بتواند نیازهای اولیه مانند شست‌وشو، پخت‌وپز و خدمات بهداشتی را تامین کند. همچنین با توجه به زمانی قطع آب و برق، مدیر اقامتگاه باید به مهمانان اطلاع دهد تا آنها بتوانند برنامه سفر و استفاده خود را تنظیم کنند.
کشتکارزاده می‌افزاید: گرچه فشار آب کافی و پرفشار، یکی از اصول اولیه استاندارد در اقامتگاه‌ها است، اما واقعیت این است که همیشه این شرایط برقرار نیست. مهم است که در شرایط محدودیت، چطور وضعیت را مدیریت کنیم.
او همچنین به تفاوت نیازهای آبی گردشگران در اقامتگاه‌های بوم‌گردی و هتل‌های پنج‌ستاره اشاره و اضافه می‌کند: اقامتگاه‌های بوم‌گردی محدودیت‌هایی مشابه روستا دارند، گرچه در مقیاس کمتر. این موضوع باعث می‌شود که چالش‌های تامین آب در این اقامتگاه‌ها بیشتر نمایان شود.
این فعال گردشگری با اشاره به افزایش حجم مسافران شمال در تعطیلات اخیر گفت: در روزهای تعطیل با ترافیک سنگین جاده‌های منتهی به شمال مواجه بودیم. ورود این حجم گردشگر باعث ناترازی در تامین آب شده است. این مساله که خارج از کنترل محلی است، فشار بر منابع آب را افزایش داده و نارضایتی مردم و گردشگران را به دنبال داشته است.
تعارض اجتماعی به واسطه کمبود آب
درحالی‌که اقامتگاه‌های بوم‌گردی با هدف توسعه پایدار و رونق اقتصادی جوامع محلی راه‌اندازی شده‌اند، نبود زیرساخت‌هایی چون آب و برق، آنها را در معرض چالش‌های اساسی قرار داده است. نارضایتی گردشگر، تعارض اجتماعی با جوامع محلی، و آسیب به اعتبار منطقه گردشگرپذیر، تنها بخشی از تبعات این بحران است. اگرچه فعالان این حوزه تلاش کرده‌اند با راه‌حل‌های موقتی چون استفاده از تانکر، پمپ برق و...، بخشی از مشکلات را کاهش دهند اما در بلندمدت این شیوه‌ها پاسخگو نخواهد بود و به اعتبار بوم‌گردی‌ها صدمه می‌زند.