تحقیق‌و‌تفحص؛ ابزار نظارتی نمایندگان چگونه کلید می‌خورد؟
طبق اصل 75 قانون اساسی نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌تواند از تمام امور در کشور تحقیق‌و تفحص انجام دهد.
به گزارش خبرنگار پارلمانی خبرگزاری تسنیم، مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانونگذاری، وظیفه نظارت بر اجرای قانون را نیز بر عهده دارد که نمایندگان از طریق سوال، استیضاح، تذکر شفاهی و کتبی و تحقیق و تفحص، نظارت بر امور مختلف و اجرای قوانین را انجام می‌دهند.
همان طور که گفته شد یکی از این ابزارها تحقیق و تفحص است که طبق اصل 76 قانون اساسی نمایندگان مجلس حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارند.
بنابراین گزارش؛ با آغاز به کار هر مجلس معمولا با پیش آمد مسائل مختلف بحث تحقیق و تفحص‌ها از سوی وکلای ملت در قوه مقننه کلید می‌خورد، اخیرا با وقوع حادثه معدن طبس جمعی از نمایندگان تحقیق و تفحص از رعایت ایمنی و استانداردهای کاری در معادن کشور و همچنین یکی از نمایندگان بحث تحقیق و تفحص از ایران خودرو را مطرح کرده که به همین بهانه به روند کلید خوردن تحقیق و تفحص‌ها در مجلس می‌پردازیم:
نمایندگان چه زمانی تحقیق و تفحص را کلید می‌زنند؟
تحقیق و تفحص یکی از مواردی است که نمایندگان در صورت تشخیص می‌توانند، انجام دهند و در حیطه اختیارات آنان محسوب می‌شود.
بر اساس آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی هرگاه نماینده‌ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضای خود را به‌صورت کتبی به هیئت رئیسه مجلس تقدیم می‌کند و هیئت رئیسه قوه مقننه نیز ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصی ذیربط برای رسیدگی ارجاع می‌دهد. کمیسیون مربوطه نیز موظف است حداکثر ظرف دو هفته از تاریخ وصول، اطلاعاتی را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضی یا متقاضیان قرار دهد.
در صورتی که متقاضی یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافی تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضی یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرایی ذیربط دعوت کرده و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق‌الذکر را استماع کند و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنی بر تصویب یا رد تقاضای تحقیق و تفحص به هیئت رئیسه مجلس ارائه دهد.
این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می‌گیرد و در صورت تصویب تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصی ذیربط ارجاع می‌شود.
کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضای هیئت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده و حداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس برای صدور و ابلاغ معرفی کند. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیئت خواهند بود، اعضای هیئت پس از مشخص شدن این روند از میان خود یک رئیس، دو نائب رئیس و یک دبیر انتخاب می‌کنند.
هیئت تحقیق و تفحص طبق آیین‌نامه داخلی مجلس 6 ماه فرصت دارد تا گزارش نهایی خود را برای قرائت در صحن علنی پارلمان به کمیسیون مربوطه ارائه کند تا پس از تصویب در آن کمیسیون برای قرائت در صحن علنی پارلمان تقدیم هیئت‌رئیسه پارلمان شود. البته در صورت ضرورت با درخواست هیئت و تصویب هیئت رئیسه مجلس زمان تحقیق و تفحص تا شش ماه دیگر قابل تمدید است.
در صورتی که جلسه مشترک هیئت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسئول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دنهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه در صورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت.
در صورتی که در گزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود، متخلف توسط هیئت رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفی می‌شود تا خارج از نوبت تقاضای کمیسیون را مورد رسیدگی قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.