تصویری جدید از فلسطین زیر سایه یک عمر اشغالگری

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، موضوع فلسطین این روزها و پس از عملیات طوفان‌الاقصی و حوادثی که در غزه در جریان است، شاید بیش از هر زمان دیگری در صدر اخبار جهان قرار گرفته و توجه افکار عمومی از سراسر جهان را به خود معطوف کرده است. آزادی فلسطین که روزی آرمان کشورهای اسلامی بود، امروز در غیاب برخی از این کشورها، به آرمانی برای تمام آزادی‌خواهان جهان تبدیل شده است.

اهالی قلم و ادب ایران طی روزهای گذشته با توجه به اهمیت این مسئله، دغدغه‌های خود را در این‌باره در قالب‌های مختلفی منتشر کرده‌اند. علی‌اصغر عزتی پاک، نویسنده، با توجه به ایام برگزاری نمایشگاه کتاب، مخاطبان صفحه شخصی خود را به خرید و مطالعه کتاب «فراتر از واپسین آسمان»، اثر ادوارد سعید، فیلسوف آمریکایی - فلسطینی‌تبار، دعوت و تاکید کرده است که این کتاب، واقعیت فلسطین را بدون واسطه بیان می‌کند و می‌توان کابوس را از چشم ادوارد سعید دید.

کتاب «فراتر از واپسین آسمان» که آن را می‌توان در قالب خود مردم‌نگاری دیداری دسته‌بندی کرد، ابتدا در دهه هفتاد با ترجمه حامد شهیدیان از سوی نشر بعثت منتشر و پس از آن، انتشار کتاب به هرمس واگذار شد. کتاب، روایتی است اجتماعی از زندگی مردم فلسطین در فراز و فرود روزگار. ادوارد سعید روایت‌های خود را با تصاویری از ژان مور همراه کرده تا تصویری عینی‌تر از واقعیت زندگی مردم فلسطین ارائه دهد.

اداوارد سعید برخلاف دیگر آثار که عمدتاً با نگاهی سیاسی به مسئله فلسطین پرداخته‌اند، کتاب خود را با نگاهی اجتماعی و فرهنگی پیش می‌برد. شهیدیان در مقدمه این اثر می‌نویسد: دکتر سعید تجربه‌های فردی و مشاهدات شخصی را با رخدادهای اجتماعی و تحلیل مردم‌شناختی درمی‌آمیزد. به عبارت دیگر، وی تجربیات و مشاهدات مشخص را در متن روابط تاریخی - اجتماعی جای می‌دهد. معنا و مفهوم رخدادهای اجتماعی را تنها با چنین رویکردی می‌توان بررسی کرد....

با اینکه هر سطر کتاب حاضر «سیاسی» است، اما در آن نه از مظلوم‌نمایی‌های دلتنگ‌کننده اثری هست و نه از شعارهای پر سر و صدا. سعید بی‌آرایه و بی‌پیرایه از واقعیت‌ها می‌نویسد و به یاری همین روایت ساده، پیچیدگی و غنای ذاتی زندگی را به ما نشان می‌دهد. به دلیل اینکه نوشته او از درون پراحساسش برآمده است، به ژرف‌ترین گوشه‌های احساسات آدمی ره می‌یابد، اما نه برخوردی احساساتی در برابر آن دارد و نه خواننده را احساساتی می‌کند. نوشته به اعماق وجود خواننده رخنه می‌کند و او را یاری می‌دهد که هم با احساسات خود - خشم، نفرت، عشق، افتخار و همدردی - روبرو شود و هم به درک نوینی از احساسات خود دست یابد.

ادوارد سعید در بخشی از این اثر می‌نویسد: «فراتر از واپسین آسمان» فراورده تبعید است. این کتاب در نیمه دوم دهه 1980 فرسنگ‌ها دور از فلسطین و به منظور معنا و مفهوم دادن به زندگی فلسطینی‌ها نوشته شد. خانواده من در دسامبر 1947 اورشلیم را برای همیشه ترک کرد؛ من 12 ساله بودم، با آگاهی و خاطرات محدود پسربچه‌ای که زندگی آرام و بی‌دغدغه‌ای داشت. در بهار سال 1948 تمام خویشاوندان دور و نزدیک ما نیز همراه با یک میلیون فلسطینی دیگر که از آن سرزمین رانده می‌شدند، فلسطین را ترک کردند. این نکبت یا فاجعه منادی نابودی جامعه و غصب سرزمین ما به عنوان یک ملت بود؛ نکبتی که با تأسیس دولت اسرائیل همزمان شد. در سال 1992، یعنی 45 سال پس از ترک فلسطین و شش سال پس از چاپ اول این کتاب در انگلستان برای نخستین‌بار به همراه همسر و دو فرزندم به فلسطین بازگشتم.

... به رغم افسردگی و دلتنگی مأیوس نبودم ساحل غربی و نوار غزه، که در سال 1967 به اشغال اسرائیل در آمده بود شاهد انتفاضه یا مبارزه‌ای ضد استعماری بود درست یک سال پر از انتشار این کتاب؛ مبارزه‌ای که به طور عمده جوانان پس رهبری آن را به دست داشتند دانش‌آموزان و دانشجویان دختر و پسر و پدر و مادرهای جوانی که با پرتاب سنگ جنبش آزادی بخش را به پیش می‌بردند. جنبش انتفاضه با دلیری بی‌مانندش اسرائیل را تکان داد و دنیا را متحیر کرد. باهمه تلاشی که برای محو ملت ما از صحنه‌های سیاسی شده بود، همچنان به عنوان یک ملت زنده ماندیم و مقاومت کردیم در این سفر، نشانه‌های بقا و پایداری در همه جا برای من و خانواده‌ام مشهود بود....

«فراتر از واپسین آسمان» کوششی است که دو هدف عمده در پیش رو دارد: اول، ارائه هویت فلسطینی‌ها به عنوان یک گروه انسانی که زندگی‌شان بسی پیچیده‌تر و متفاوت‌تر از تبلیغات سرسام‌آور است؛ دوم، تأکید بر چندگونگی تجربه‌ها و هویت‌های فلسطینی. ادوارد سعید در جای‌جای کتاب اشاره می‌کند که چگونه هویت فلسطینی‌ها نفی شده است و چگونه روایت‌های بی‌شمار از زندگی فلسطینی ها - چه توسط بیگانه و چه توسط خودی - با نمایاندن گوشه‌ای از واقعیت به عنوان تمامی آن، به نفی گونه‌گونی زندگی فلسطینی‌ها منجر می‌شود.

هرچند سعید در این کتاب دیدگاه‌های سیاسی خود را نیز گاه و بی‌گاه بیان می‌کند که خود محل بحث و نظر در میان اهل سیاست است، اما در مجموع می‌توان کتاب حاضر را اثری متفاوت درباره فلسطین باشد که پنجره‌ای جدید به ذهن مخاطب می‌گشاید.