تصویر دردناک ناسا از وضعیت جدید دریاچه ارومیه

وب‌گاه عرشه آنلاین 1402/05/17 - 13:02 مشاهده در مرجع

ناسا تصویری دردناک از وضعیت جدید دریاچه ارومیه منتشر کرد.

تصویر امروز ناسا از آخرین وضعیت دریاچه ارومیه را می‌بینید؛ قابی که قطعاً برای ما ایرانی‌ها بسیار تلخ و دردناک است.

ناسا امروز از وضعیت جدید دریاچه ارومیه عکسی منتشر کرد که خشکی این دریاچه را نشان می دهد. / خبر آنلاین

چرا دریاچه ارومیه خشک شده است؟

سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه 31 درصد و سهم عوامل انسانی 69 درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی می‌شود و امروز دریاچه ارومیه با ما سخن می‌گوید و با خشک شدن خود فریاد می‌زند که اگر این دریاچه شور خشک شود، جبران خسارات مربوط به ریزگردهای نمکی که از بستر آن به هوا بر می‌خیزند، بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از تأمین آب مورد نیاز دریاچه خواهد بود.

در روزگار خوشی دریاچه ارومیه، عنوان ششمین دریاچه آب شور جهان، بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و بزرگترین دریاچه ایران را با خود یدک می‌کشید و یکی از جاذبه‌های طبیعی کشور به شمار می‌رفت. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک صخره‌ای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچه‌نوک، اکراس، لک‌لک، اردک پیسه، نوک‌خنجری, چوب‌پا و مرغ نوروزی بود و سالانه صدها گردشگر را به خود جلب می‌کرد.

حوضه آبریز دریاچه ارومیه، 51,876 کیلومتر است و "زرینه‌رود"، "سیمینه رود" و "آجی چای" (تلخه‌رود) ورودی‌های اصلی آب به دریاچه ارومیه است. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران به‌شمار می‌رود.

اما اکنون دریاچه ارومیه روزگار ناخوشی را سپری می‌کند و نفس‌هایش به شماره افتاده است، چون ما افراط در برداشت از آبخوان‌های حوضه داشتیم! البته دستکاری ما در طبیعت دریاچه، سوء مدیریت، برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی و کشاورزی غیر علمی و آب‌بر در این بی‌حالی بی‌تاثیر نبوده است.

مهندس علی حاجی مرادی، کارشناس ارشد حوزه آب دانشگاه صنعتی شریف و مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه معتقد است سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه 31 درصد است که شامل کاهش 18 درصدی بارش و افزایش 1.5 درجه‌ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلند مدت است و سهم عوامل انسانی 69 درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.

وی چنین ادامه می‌دهد: بر اساس شاخص تنش آبی (نسبت کل مصارف آب به منابع آب تجدیدپذیر)، مصرف کمتر از 20 درصد منابع آبی، "مصرف ایمن" و مصرف 20 تا 40 درصد منابع به عنوان مصرف "قابل قبول" تعریف می‌شود و در صورتی که میزان مصرف بیش از 40 درصد از منابع آبی باشد، مصرف "بسیار پرخطر" خواهد بود. این در حالی است که کل پتانسیل آب تجدیدپذیر این حوضه 7136 میلیون متر مکعب و کل مصرف منابع آبی این حوضه آبریز 5289 میلیون متر مکعب برآورد شده است.

این محقق حوزه آب دانشگاه شریف، میزان مصارف آب حوضه آبریز ارومیه برای بخش کشاورزی را 4699 میلیون متر مکعب و مصارف شرب، بهداشت و صنعت این حوضه را 588 میلیون متر مکعب عنوان کرد و گفت: بر اساس برآوردها کل مصرف منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سال 93 حدود 74 درصد از کل پتانسیل آب تجدیدپذیر این حوضه بوده است.

وی به روند توسعه کشاورزی در سطح حوزه آبخیز دریاچه ارومیه در بین سال‌های 73 تا 99 اشاره کرده و یادآور می‌شود: غلات (گندم و جو)، نباتات علوفه‌ای (یونجه و ذرت)، حبوبات، دانه‌های روغنی، چغندرقند، جالیزی (سبزی و پیاز)، سیب زمینی و باغات از جمله فعالیت‌های کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه بوده است که بیشترین میزان مصرف آب در بخش نباتات علوفه‌ای، چغندر قند و باغات بوده است.

تراز ارومیه در سال 1374 به 1278.5 متر و در سال 84 به 1274 متر رسید و این میزان در سال 94 به 1271 متر اعلام شد که نسبت به آبان سال 1393، حدود 40 سانتی‌متر کاهش نشان می‌داد و شرایط کنونی این دریاچه به گونه‌ای پیش رفته است که نسبت به نابودی دریاچه ارومیه ابراز نگرانی شده، به گونه‌ای که دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد خشک شدن این دریاچه نابودی آذربایجان را به دنبال دارد.

تغییرات افت تراز آب دریاچه ارومیه از سال 93 تا 99 در پی اقدامات ستاد احیای این دریاچه و مصوبات دولت کاهش یافت، ولی به گفته کارشناسان بنا به دلایل متعدد، میزان افت تراز آب این دریاچه در حال حاضر از الگوهای سال 83 تبعیت می‌کند و شاهد کاهش تراز آب هستیم.

علت اصلی خشکی دریاچه ارومیه عوامل انسانی بود

خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر از دلایل خشک شدن این دریاچه ذکر شده است، ولی نتایج تحقیقی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان می‌دهد خشکسالی تنها باعث کاهش 5 درصدی بارش در حوضه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی چون اجرای پروژه‌های جاه‌طلبانه توسعه اقتصادی - آبی به همراه ساخت بزرگراه 15 کیلومتری بر روی دریاچه موجب شده که وضعیت دریاچه ارومیه بحرانی شود.

گزارش منتشر شده از غلامرضا کریم‌زاده، عضو کمیته مدیریت بحران سازمان نقشه‌برداری کشور، نیز نشان می‌دهد که تراز این دریاچه در ابتدای دهه 70 به میزان قابل توجهی افزایش یافت، به طوری که در سال 1374 تراز دریاچه به 1278.5 متر رسید. اما پس از آن، تراز این دریاچه بنا به دلایل مختلف از جمله کاهش بارندگی و میزان آب‌های ورودی به تدریج و به آرامی رو به کاهش گذاشت و طی مدت 3 سال حدود یک متر از تراز آن کاسته شد. از سال 1377 روند کاهش آب این دریاچه با سرعت و شتاب بیشتری ادامه یافت، به طوری که طی چهار سال متوالی 3.5 متر دیگر از تراز آب آن کم شد و تراز دریاچه در تابستان 1381 به مقدار 1274 متر رسید.

پس از آن، شیب کاهش تراز دریاچه ملایم و آرام‌تر شد و در سال 1394 تراز آب آن به 1271 متر یعنی 7.5 متر پایین‌تر از تراز سال 1374 رسید. این تراز تقریباً تا پایان سال 1397 حفظ شد.

خشک شدن بخش‌های وسیعی از دریاچه ارومیه به‌ویژه بخش جنوبی آن در تصاویر ماهواره‌ای اخذ شده مربوط به سال‌های 1394 تا 1398 به وضوح نمایان است. اما از اسفند ماه 1397 و همچنین بهار 1398 به دلیل افزایش بارندگی و آب‌های ورودی به دریاچه، تراز دریاچه ارومیه با سرعت بالایی افزایش یافت و در خرداد ماه از تراز 1272 متر عبور کرد. این تراز با حدود 10 سانتی‌متر کاهش تقریباً تا پایان بهار 1399 حفظ شد اما به دلیل کاهش نزولات جوی و افزایش تبخیر بار دیگر سیر نزولی گرفت و در انتهای تابستان 1399 به مقدار 1271.5 متر رسید.

به عبارت دیگر با کاهش بارش‌ها و عدم تأمین حق‌آبه‌ها، دریاچه به نقطه اول خود برگشت.

تراز دریاچه ارومیه در شهریورماه سال جاری نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 49 سانتی‌متر کاهش داشته و با میانگین بلند مدت نیز 4.30 متر فاصله دارد. همچنین بر اساس آمارها حجم آبی آن نیز نسبت به مدت مشابه سال گذشته با 1.45 میلیارد متر مکعب کاهش به 1.41 میلیارد متر مکعب رسیده است.

بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی مسؤولان، در بیش از 2 دهه گذشته هر سال به طور متوسط 40 سانتی‌متر از ارتفاع دریاچه ارومیه کاسته شده و 95 درصد آب این دریاچه خشک شده است.

علاج بخشی ارومیه

در حال حاضر سطح تراز آب دریاچه ارومیه به اندازه‌ای کاهش یافته است که کفه نمکی آن آشکار شده و به کانون ریزگردهای نمکی و رسوبی تبدیل شده است و این چنین است که "دریاچه ارومیه" با ما حرف می‌زند که نتیجه هر آنچه که کرده‌ایم، امروز دریافت می‌کنیم. او به ما می‌گوید که اگر این دریاچه شور خشک شود، جبران خسارات مربوط به ریزگردهای نمکی که از بستر آن به هوا بر می‌خیزند، بسیار سخت‌تر و سنگین‌تر از تأمین آب مورد نیاز دریاچه خواهد بود.

به اعتقاد محققان زمین‌شناسی دریایی تنها راه علاج و درمان این دریاچه اعتماد به محققان و دانشمندان این حوزه و اجرای طرح‌های فناورانه است. آنها بر این باورند که عمق دریاچه ارومیه با رسوبات نمکی پر شده است و برای نجات آنها باید نیاز آبی آن تامین شود که با توجه به شرایط خشکسالی کشور، امکان این امر محال به نظر می‌رسد؛ از این رو آنها پیشنهاد می‌دهند که قبل از هر اقدامی باید به حفظ وضع موجود دریاچه همت گمارده شود.

آنها گام بعد را تدوین سناریوهای مختلف برای هر یک از شرایط دریاچه (شرایط بارش‌های زیاد و خشکسالی) می‌دانند تا این سناریوها، نقشه راه پیش روی مسؤولان برای حفظ وضع موجود دریاچه باشند. / شرق

هم اکنون دیگران می خوانند