تغییرات فیده در سیستم رنکینگ

به گزارش خبرگزاری تسنیم، فدراسیون جهانی شطرنج (فیده) سیستم رنکینگ خود را اصلاح کرده و از اول اکتبر 2025، استادان بزرگ با رتبه بالاتر از 2650 دیگر برای شکست دادن حریفانی که دست‌کم 400 امتیاز پایین‌تر از آنها هستند، پاداش قابل‌توجهی دریافت نخواهند کرد. این تغییرات پس از آن اعمال شد که هیکارو ناکامورا، دومین شطرنج‌باز برتر جهان از طریق شرکت در مسابقات نیمه آماتور منطقه‌ای در ایالت‌های مختلف آمریکا به شکلی غیرمنتظره توانست عملاً برای مسابقات کاندیداتوری 2026 واجد شرایط شود.

هیکارو ناکامورا چگونه این مسیر را طی کرد؟ تاکنون سه استاد بزرگ رسماً برای مسابقات کاندیداتوری 2026 واجد شرایط شده‌اند: فابیانو کاروانا از آمریکا، آنیش گیری از هلند و ماتیاس بلوباوم از آلمان. رامشبابو پراگناناندا از هند نیز به عنوان برنده چرخه فیده بلیت حضور در این رقابت‌ها را کسب کرده است و سه جایگاه دیگر در جام جهانی 2025 که در ماه نوامبر در گوا برگزار خواهد شد؛ به رقابت گذاشته می‌شود. یک جایگاه دیگر به بازیکنی اعطا می‌شود که بالاترین میانگین ریتینگ را در بازه فوریه 2025 تا ژانویه 2026 داشته باشد، البته مشروط بر اینکه از ماه اوت تعداد مشخصی بازی کلاسیک انجام داده باشد. هیکارو ناکامورا بالاترین میانگین ریتینگ را داراست. در فهرست برترین‌های اکتبر با رکورد 2816 امتیاز، او تنها پس از مگنوس کارلسن در رتبه دوم جای گرفته است. با این حال، کارلسن، شطرنج‌باز نروژی و قهرمان جهان از شرکت در چرخه کاندیداتوری تحت حمایت فیده خودداری کرده است.

ناکامورا طی ماه‌های اخیر پیشرفت چشمگیری داشته، هرچند به چنین رتبه‌ای نیاز نداشت. آنچه برای او اهمیت بیشتری داشت، نزدیک شدن به حداقل تعداد بازی‌های مورد نیاز بود. از این رو، محبوب‌ترین شطرنج‌باز جهان مجبور شد در رقابت‌هایی شرکت کند که معمولاً علاقه‌ای به حضور در آنها نداشت؛ مسابقات قهرمانی نیمه آماتور در چندین ایالت آمریکا. طبیعتاً، او تمام بازی‌هایش را به آسانی برد (اگرچه هنوز به تعداد بازی‌های مورد نظر نرسیده بود) و برای هر برد تنها 0.8 امتیاز ریتینگ دریافت می‌کرد، یعنی حداقل امتیازی که برای شکست حریفانی با اختلاف 400 امتیاز یا بیشتر تعلق می‌گیرد.

فیده چگونه به این شگرد واکنش نشان داد؟ ناکامورا بی‌شک راهی برای دور زدن قوانین پیدا کرده بود اما به هیچ عنوان مقررات صلاحیت را زیر پا نگذاشت. ضمن اینکه او نیت خود را نیز پنهان نکرد؛ در استریم‌های خود علناً اعلام کرد که قصد دارد با شرکت در مسابقات آزاد و بازی مقابل حریفان ضعیف‌تر به تعداد بازی‌های لازم برسد. او تنها مسیری را دنبال کرد که پیش از این دینگ لیرن، قهرمان سابق جهان از چین و علیرضا فیروزجا، شطرنج‌باز ایرانی - فرانسوی در دوران همه‌گیری کرونا طی کرده بودند. دینگ در مسابقات غیر رسمی شرکت کرد و فیروزجا نیز در مسابقات آزاد مقابل حریفان کم‌قدرت بازی کرد.

فیده تا پیش از این، هیچ اقدامی نکرده بود اما بازی‌های ناکامورا اعتراض‌های گسترده‌ای را برانگیخت و در نهایت به تغییر در محاسبات ریتینگ انجامید. از اول اکتبر، استادان بزرگی که ریتینگ آنها بالای 2650 است، در صورت اختلاف بیش از 400 امتیاز با حریف خود، تنها 0.1 امتیاز برای برد مقابل بازیکنان ضعیف‌تر دریافت خواهند کرد که این رقم نسبت به 0.8 امتیاز قبلی به شدت کاهش یافته است.

واضح است که فیده می‌خواست طرح‌های «ریتینگ فارمینگ» (کسب امتیاز مصنوعی) را متوقف کند اما اولاً، این محدودیت برای ناکامورا بی‌معنی است، زیرا او تنها به تعداد بازی‌ها اهمیت می‌دهد، نه به میزان افزایش ریتینگ خود. ثانیاً، این تصمیم چگونه می‌تواند بازیکنانی را که ریتینگ‌شان زیر 2650 است، متوقف کند؟

این تصمیم فیده بسیار بحث‌برانگیز بود. در بخش بازی‌های بلیتس و رپیدز، شرایط به فاجعه‌ای تمام‌عیار تبدیل شد؛ ریتینگ چندین استاد بزرگ قوی به جای افزایش، به شدت کاهش یافت. به نظر می‌رسید که حتی بازی‌های مقابل بازیکنان ضعیف‌تر نیز در محاسبات تأثیرگذار بوده‌اند، هر چند قانون «400 امتیاز» برای شطرنج رپیدز مدتهاست برقرار است اما این بحث، داستانی جداست.

در زمینه سیستم رنکینگ کلاسیک، فیده می‌تواند معرفی سیستم جدید را تا پایان دوره کاندیداتوری و انتشار فهرست شرکت‌کنندگان مسابقات کاندیداهای 2026 به تعویق بیندازد. در غیر این صورت، قوانین در میانه رقابت‌ها تغییر خواهد کرد که کاری بسیار دشوار و نامتعارف است. برای دوره بعدی، سهمیه رنکینگ که بسیاری معتقدند به نفع مگنوس کارلسن محفوظ مانده، باید به کلی لغو شود تا از بروز چنین نقاط ضعفی جلوگیری شود.