تفسیر موضوعی شهید صدر بالنده‌ترین رویکرد در تفسیر قرآن کریم است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تفسیر موضوعی شهید صدر را پیشرفته‌ترین، پرظرفیت‌ترین و بالنده‌ترین رویکرد در تفسیر قرآن کریم دانست.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، چهارمین نشست از سلسله درس‌گفتارهای تفسیر موضوعی شهید صدر به همت اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر برگزار شد.
سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در چهارمین نشست از سلسله درس گفتارهای تفسیر موضوعی شهید صدر با عنوان «فرآیندشناسی تفسیر موضوعی شهید صدر» گفت: تفسیر موضوعی شهید صدر پیشرفته‌ترین، پرظرفیت‌ترین و بالنده‌ترین رویکردی است که تا به حال در تفسیر و برداشت از قرآن کریم وجود داشته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: اگر در طول سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت تخصصی و حرفه‌ای از تفسیر موضوعی شهید صدر استفاده کرده بودیم، امروز شبکه‌ای از معانی بسیار بلند قرآنی در دست داشتیم؛ تفسیر موضوعی شهید صدر، انقلابی در برداشت از قرآن است و نباید در این سطح متوقف شود.
وی ضمن اشاره به توجه اندیشمندان اسلامی به تفسیر موضوعی شهید صدر، افزود: هیچ کدام حقیقت این تفسیر را نیافته‌اند؛ امیدوارم افرادی با استعداد، خلاق و پیگیر، راه وی را ادامه دهند؛ زیرا این رویکرد منحصر به فرد است و ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای برای توسعه دارد.
بهمنی رویکرد را جزئی از روش دانست و اظهار داشت: رویکرد تفسیری شهید صدر، روش‌های تفسیری را از زمین بلند می‌کند و به کهکشان علم می‌برد. استفاده از تفسیر موضوعی شهید صدر برای جمهوری اسلامی ضروری است و این تفسیر موضوعی ناظر به انقلاب اسلامی ایران بیان شده است؛ شهید صدر کمتر از دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 14 درس، این رویکرد استفاده از قرآن برای حل مسائل بشر را بیان کرده که آخرین مطلب برجای مانده از این شهید است.
تفاوت تفسیر موضوعی شهید صدر با تفاسیر دیگروی شهید صدر را عالم تراز اول جهان اسلام توصیف کرد و گفت: شهید صدر تنها کسی است که به ساخت روش اقدام کرده است و ازجمله افراد کم نظیر در نظریه‌پردازی در مقابل مکاتب رقیب در جهان است؛ نظریه‌های اقتصادنا، فلسفتنا، استخلاف، دین، سنت‌های تاریخی و غیره هرکدام در مقابل یک نظریه رقیب ساخته شده است.
بهمنی پاسخگویی شهید صدر در زمان انفعال همگان در پاسخ به مکاتب مارکسیسم و کمونیسم را ستود و گفت: استفاده از دستگاه فکری قرآن بنیان، به مؤمنان زمان و بعد از ایشان اعتماد به نفس داد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شهید صدر را جهادگری در راه رسیدن به اهداف بلند توصیف کرد و یادآور شد: این اندیشمند کل نگر جهان اسلام، درکی کل‌نگرانه از ارکان آموزه‌های دینی دارد؛ خاصیت کل‌نگری مصونیت در برابر التقاطات است؛ جایی که جزءنگران با دیدن جزئی از اسلام، آن را با کمونیسم و لیبرالیسم مشابه می‌بینند.
وی منابع دستیابی به علم را متفاوت ارزیابی کرد و گفت: عالمان تجربی، فیلسوفان و عرفا هریک تجربه، عقل و شهود را منبع رسیدن به قطع می‌دانند، در حالی که حجیت و رسیدن به حرف خالق دلیل و مدلول، برای ما دارای اولویت بالایی است؛ تجربه نیز جزئی از علم است، اما دست یافتن به علمی که از قرآن استخراج شود، بسیار ارزشمند و ذی‌قیمت خواهد بود.
بهمنی در تبیین رویکرد تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: اولین گام در این تفسیر، مسأله‌شناسی است که در این بخش، شناخت مشکلات واقعی و پرداختن به حقایق کبری یا مسائل بزرگ بشری بسیار مهم است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پیشینه‌شناسی دستاوردهای بشری را مرحله دوم این تفسیر عنوان کرد و افزود: وحی، راه‌های ناقص بشر را تصحیح یا تکمیل می‌کند؛ البته در مواردی هم راهکار جدید ارائه می‌شود، راهکارهایی که بشر نمی‌توانست به آنها دست یابد؛ پیشینه‌شناسی دقیق‌تر و عمیق‌تر، نتایج بهتری را در گرفتن پاسخ در تفسیر موضوعی به همراه خواهد داشت.
وی مرحله سوم را هدف‌گذاری توصیف کرد و یادآور شد: مسئله با هدف متفاوت است؛ شهید صدر دو هدف انتزاعی خیلی دقیق را مطرح می‌کند؛ نخستین هدف رسیدن به نظریه است؛ دومین هدف رسیدن به رسالت برآمده از نظریه است؛ رسالت امری انسانی است و ماهیت دستوری دارد. تا رسالت نباشد، نظریه اهمیت چندانی ندارد؛ شهید صدر در نظریه متوقف نمی‌شود.
بهمنی در ادامه توضیح داد: رسالت فقط یک دستور العمل نیست، راهبردهای بسیار مانا است؛ هرچند راهبردهای ده یا بیست ساله هم در این روش استخراج می‌شود؛ وقتی شما نظریه را از روش قرآن‌بنیان استخراج می‌کنید، حتی از دکترین هم فراتر است، بلکه به یک معرفت فقهی رسیده‌اید؛ این فقه از جنس احکام خرد نیست، بلکه فقه احکام بزرگی است که تا قیامت مانا خواهد بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گام بعد از هدف‌گذاری را پاسخ به سؤالات نظریه‌ای عنوان کرد و گفت: چگونگی و کیفیت، عوامل شیء و رابطه علمی، مصادیق، نقش انسان در این مسأله، نقش آسمان و نبوت در این مسأله و سؤالات برآمده از پیشینه‌شناسی پرسش‌های شما در مواجهه با قرآن را گسترش می‌دهد.
وی درباره وجود یا فقدان فرضیه در رویکرد تفسیری شهید صدر گفت: شهید صدر با فرضیه آشنا است؛ در آثار وی 268 بار فرضیه به کار رفته و از آن استفاده شده است؛ اما در تفسیر موضوعی و جلسات چهارده‌گانه توضیح آن، اشاره‌ای به فرضیه نشده است.
بهمنی مرحله ششم یعنی استنطاق را مهمترین مرحله رویکرد تفسیر موضوعی شهید صدر برشمرد و اظهار داشت: به این دلیل که این بخش، اصلی‌ترین مرحله این تفسیر است، می‌توان کل این روش را مدل استنطاق نامید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی استنطاق در این روش را دارای چهار مرحله ارزیابی کرد و گفت: شهید صدر در تبیین علمی روش برداشت از قرآن می‌گوید «قبل از تفسیر موضوعی، مفسر باید روش‌های خود را اجتهاداً تعیین کرده باشد» یعنی اصولی که می‌خواهد به کار ببرد، تقلیدی نباشد.
تفسیر موضوعی شهید صدر، تفسیری نوآورانه در جهان اسلام استوی تصریح کرد: با این فرآیند، تا هزاران سال دیگر هر روش و قاعده معتبری برای استدلال به آیات قرآن ابداع شود، در دل این تفسیر موضوعی هضم خواهد شد.
بهمنی از قول شهید صدر گفت: «نقش مفسر موضوعی نقش مستمع و نویسنده به تنهایی نیست» از این مطلب می‌توان فهمید مفسر تسجیل و تدوین می‌کند؛ ولی منظور از تدوین در این تفسیر، تدوین نهایی نظریه است که شما آن را فصل‌بندی شده و مرتب به مخاطب خود ارائه می‌دهید.
حجت‌الاسلام و المسلمین بهمنی در پایان اضافه کرد: تفسیر موضوعی شهید صدر مجموعاً هشت فرآیند و 32 مؤلفه است که شامل مسئله‌شناسی، پیشینه‌شناسی، هدف‌گذاری، طرح سؤال، استنطاق، مطالعات مقارن، صورت‌بندی نظریه و تدوین می شود.