تهران روی خط بی‌آبی / 2 پروژه حیاتی در ایستگاه تأمین مالی
در شرایطی که تنش آبی 1404 تهران از همین‌روزها خود را نشان داده و رئیس جمهوری نسبت به آن هشدار داده است، دو پروژه مهم رفع تنش آبی تهران در ابستگاه تأمین مالی است، ولی هنوز طرحی برای برخورد با مشترکان بدمصرف اجرایی نشده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، صبح امروز مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری نسبت به ناترازی آب در تهران هشدار داد و گفت: "در تهران برای سال آینده با ناترازی آب مواجه هستیم؛ این مسئله از الآن باید مدیریت و برای آن فکر شود. با وضعی که در استفاده از منابع در تهران پیش می‌رویم دیگر امکان ادامه زندگی وجود ندارد. عدم تناسب منابع و مصارف، یعنی مشکل. مشکل دیگر تهران، خطر فرونشست زمین است که مقدار زیادی است؛ نباید این مسئله را رها کرد. گفته می‌شود پایتخت جابه‌جا نشود، باشد ولی مدیریت کنید."
افت قابل توجه بارش‌ها در تهران در سال آبی جاری، این استان را با کاهش شدید منابع آب سطحی مواجه کرده به‌طوری که موتورسواری در کف مخزن سدهای لتیان و کرج، در فضای مجزای پربازدید شده است.
احتمال بروز تنش آبی در تابستان سال آیندهمیزان بارش‌های سال آبی جاری تهران در پنجاه سال اخیر، به جز سال‌آبی 1375-1376 که جمعیت تهران به‌مراتب کمتر از امروز بود، از تمامی سالهای دیگر کمتر است. درحالی که متوسط بارش‌های 50 ساله تهران در مدت مشابه 185 میلیمتر بوده، این بارش‌ها در سال آبی جاری به نصف رسیده و حدود 90 میلیمتر بوده است.
درحالی میزان ذخایر سد امیرکبیر (سد کرج) 11 میلیون مترمکعب است که در سالهای نرمال این مقدار باید 10 برابر این باشد. متوسط حجم مخزن سد امیرکبر در پایان اسفندماه در نیم قرن اخیر 108 میلیون مترمکعب بوده است.
در خصوص سد لتیان نیز در حالی حجم ذخایز این سد به 8 میلیون مترمکعب رسیده که متوسط حجم مخزن سد لتیان در پایان اسفندماه 41 میلیون مترمکعب بوده است.
سد لار با وجود فرار آب، در پایان اسفندماه به طور متوسط 52 میلیون مترمکعب آب در خود ذخیره داشته اما این مقدار هم‌اکنون حدود 11 میلیون مترمکعب است.
سد ماملو نیز که اکنون چیزی در حدود 29 میلیون مترمکعب دارد، در پایان اسفندماه به‌طور متوسط بلندمدت ذخایری 131 میلیون مترمکعبی داشته است، درواقع اکنون بیش از 100 میلیون مترمکعب کسری را نشان می‌دهد.
شنا در آب شرب تهرانی‌ها در شرایط کم‌آبی
در شرایطی که مخازن سدهای تهران با افت شدید ذخار آبی مواجه شده‌اند، مصرف آب در تهران در ایام پایانی سال با سنت خانه‌تکانی، در اوج قرار دارد و بعضا رکورد مصرف لحظه‌ای 48 هزار لیتر در ثانیه را در روزهای میانی اسفندماه به ثبت رسانده است.
از بین مشترکان آب تهران، 33 درصد خوش مصرف، 62 درصد پرمصرف و 5 درصد بدمصرف هستند. مشترکان بدمصرف بعضا تا 10 برابر یک مشترک عادی مصرف آب دارند. یکی از اقدامات موثر در مدیریت تنش آبی تهران در سال 1404، برخورد با مشترکان بدمصرف و سپس مشترکان پرمصرف است تا با استفاده از ابزار بازدارنده جریمه و قطع آب، این مشترکان را به جمع مشترکان خوش مصرف اضافه کنیم.
عمده مشترکان بدمصرف آب در مناطق 1، 2 و 3 پایتخت هستند که بعضا از آب شرب برای پرکردن استخرها و آبیاری فضای سبز خانه باغ‌های خود استفاده می‌کنند، محدودسازی مصرف این قبیل مشترکان می‌تواند در مدیریت مصرف آب تهران موثر واقع شود.
دو پروژه حیاتی برای آب تهران
از بین 5 سد تأمین آب شرب تهران، وضعیت سد طالقان نسبت به 4 سد دیگر مطلوب‌تر است و این سد با پرشدگی 49 درصدی، ذخایر خوبی برای تأمین آب تهران دارد اما مشکل اینجاست که خط لوله فولادی 1800 میلی‌متری قدیمی که در دهه هفتاد برای انتقال آب شرب از طالقان به استان‌های تهران و البرز اجرا شد، به دلیل عبور از مناطق صعب‌العبور، شهرها، روستاها و رودخانه‌های متعدد، با چالش‌های نگهداری، تعمیرات و هزینه‌های بالا مواجه شده است.
همچنین، بهره‌برداری بیش از 2 دهه با حداکثر ظرفیت طراحی این خط، منجر به خوردگی شدید و استهلاک بالا شده است که امکان بازسازی اساسی را محدود کرده و از اینرو امکان استفاده از این خط با ظرفیت طراحی (5 مترمکعب بر ثانیه) وجود ندارد.
از همان ابتدای مطالعات خط لوله فولادی در سالهای دهه 60 مقرر شده بود که خط دومی نیز در کنار خط 1800 میلی‌متری اولیه ساخته شود، اما به دلیل کمبود اعتبار و برخی ملاحظات دیگر این کار انجام نشد. اکنون اجرای این خط، به‌عنوان یک پروژه راهبردی مطرح است که تکمیل و بهره‌برداری از آن با سالها تأخیر مواجه بوده است.
در سالهای اخیر این پروژه به منظور تکمیل و بهره برداری از شرکت آب منطقه‌ای تهران به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران واگذار شد تا این شرکت توانمند در اجرای پروژه‌های بزرگ آبی، این طرح استراتژیک و مهم برای تأمین آب تهران را تکمیل کند.
در شرایطی که تهران با یکی از خشک‌ترین سالها مواجه است و دو سد مهم تأمین آب تهران در شرق (لتیان) و غرب (کرج) تقریبا خشک شده‌اند و زیر 10 درصد ذخیره آبی دارند؛ اجرای این طرح مهم برای استفاده از ذخایر آبی سد طالقان برای تأمین آب تابستانه تهران بسیار حائز اهمیت است.
بررسی‌های تسنیم نشان می‌دهد که پیشرفت اجرایی پروژه خط انتقال دوم آب طالقان به تهران به 44درصد رسیده و کار شبانه‌روزی برای تکمیل آن درجریان است.
میزان اهمیت این پروژه برای تهران به‌اندازه‌ای است که در روزهای اخیر وزیر نیرو به همراه استانداران تهران و البرز از این پروژه بازدید کردند و در جریان آخرین اقدامات برای تکمیل آن قرار گرفتند. محمد جوانبخت، معاون وزیر نیرو در امور آب و ابفا در این خصوص گفت: مقرر شده شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران تا پایان خرداد ماه سال آینده این طرح را تکمیل کند.
در صورت بهره برداری از این خط که ظرفیت انتقال 5 مترمکعب در ثانیه آب از سد طالقان به تهران را خواهد داشت، تنش آبی تهران در تابستان کاهش خواهد یافت. تکمیل و بهره‌برداری از این خط، نیازمند تزریق منابع مالی است.
همچنین یک پروژه مهم دیگر در بخش آب تهران سالهاست با تأخیر در اجرا مواجه است؛ اگرچه توجه به این پروژه، منجر به بهره‌برداری از آن تا تابستان 1404 نمی‌شود، اما این پروژه می‌تواند برای سالهای آینده، تهران را از تنش آبی محفوظ نگه دارد.
سد لار با فرار شدید آب مواجه شده و آبی که باید پشت این سد ذخیره می‌شد به‌صورت چشمه‌هایی کیلومترها بعد از سد، فرار کرده و به رودخانه هراز جاری شده و به دریای خزر می‌ریزد.
برآورد بلند مدت (30 ساله) نشان می دهد که حداقل فرار آب از مخزن سد لار 3 مترمکعب در ثانیه و حداکثر آن حدود 13 تا 14 مترمکعب در ثانیه است. متوسط فرار آب این سد در طول سال حدود 7 مترمکعب در ثانیه برآورد می شود. از اینرو، به طور متوسط در یک 24 ساعت، حدود 605 هزار مترمکعب آب از مخزن سد لار به پایین دست نشت می کند. این رقم در طول یکسال رقمی بین 220 میلیون مترمکعب تا 250 میلیون مترمکعب آب شیرین را شامل می شود که رقم بسیار بزرگی است. هیچ سدی در دنیا تاکنون این میزان فرار آب نداشته و در این خصوص سد لار رکورد فرار آب را در بین سدهای دنیا از آن خود کرده است.
طرحی به نام طرح مطالعه و علاج بخشی سد لار برای جلوگیری از فرار آب این سد تعریف شده که قدمت آن به سال 88 می‌رسد. بر اساس مجوز تخصیص آب سد لار در آبان‌ماه سال 94، سهمیه آب تهران از سد لار به میزان 330 میلیون متر مکعب در سال تعیین شده است که در حال حاضر سد لار و تاسیسات جانبی قادر است بطور متوسط 170 میلیون متر مکعب در سال به صورت پمپاژ به منطقه کلان منتقل کند.
با توجه به اختلاف بین میزان آب انتقالی با آب تخصیص داده شده و از سوی دیگر پایین بودن ضریب اطمینان در راستای تامین آب مطمئن و مدیریت منابع آب در مواقع خشکسالی لازم بود تمهیداتی برای انتقال بقیه آب از سد لار و پیاده‌سازی راهکاری جایگزین اندیشیده شود که در نهایت احداث 28 کیلومتر تونل در دل رشته‌کوه البرز و ایجاد مسیری برای انتقال ثقلی آب از مخزن سد لار به منطقه کلان و مخزن سد لتیان در دستور کار قرار گرفت.
یکی از دلایلی که سالها اجرای طرح علاج‌بخشی سد لار به تأخیر افتاد، عدم توجه دولت‌های وقت به اهمیت این پروژه بود. این پروژه مهم عملا از سال 96 تا 99 با پیشرفت 38درصدی متوقف مانده بود، اما از سال 99 مجددا فعال شد و توسط قرارگاه خاتم‌الانبیاء (ص) احداث تونل در اعماق رشته‌کوه البرز دنبال شد تا اینکه در دی‌ماه سال گذشته اعلام شد که از مجموع 28 کیلومتر تونلی که به صورت شبانه‌روزی در دل کوه‌های رشته کوه البرز در حال حفاری است، قریب به 8.5 کیلومتر حفاری شده و 19 کیلومتر دیگر باقی مانده است.
به‌نظر می‌رسد کندی در اجرای این پروژه، به دلیل معطلی در ایستگاه تأمین مالی باشد و لازم است شرکت آب منطقه‌ای تهران امور مربوط به اجرای سریع‌تر پروژه علاج بخشی سد لار (انتقال آب نشتی سد لار به کلان) را پیگیری کند.
با بهره‌برداری از این پروژه، حدود 150 میلیون مترمکعب در سال از فرار آب سد لار جلوگیری می‌شود و با جایگزینی این طرح با طرح فعلی پمپاژ آب، تخصیص 300 تا 330 میلیون مترمکعبی آب از سد لار با انتقال این میزان آب به سد لتیان، در سامانه شرقی تهران محقق می‌شود که نقش پررنگی در رفع ناترازی آب تهران دارد.
