توافق قره‌باغ و نگاه روسیه به قفقاز جنوبی
مسکو - ایرنا - انعقاد توافق اخیر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجیگری مسکو و همچنین استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه برای تحقق آتش بس بین دو طرف اکنون این سوال را در اذهان تحلیلگران ایحاد کرده که آیا روسیه قصد دارد از این فرصت برای ایحاد نفوذ و حضور دائمی در قفقاز جنوبی استفاده کند؟
به گزارش روز سه شنبه ایرنا برخی تحلیلگران معتقدند که استقرار نیروهای حافظ صلح روسیه در سرزمین قره باغ منافع روسیه را تأمین می کند، حداقل به این دلیل که روسیه بدون ورود رسمی به جنگ، عملا این فرصت را پیدا کرده است که نیروهای خود را در یکی از مهمترین نقاط قفقاز مستقر کند اما روسیه این نظریه را رد می کند و می گوید ثبات و امنیت در منطقه برای ما از هر چیزی مهمتر است و ما نمی خواهیم در همسایگی مان بحران جدیدی رخ دهد.
انعقاد توافق آتش بس و رفع خصومت بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بعد از حدود 30 سال تنش و درگیری بدون مشارکت گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا صورت گرفت که به گفته تحلیلگران بر نقش برجسته روسیه چه در روند مذاکرات و چه در کل سیستم منطقه تأکید داشت. آیا روسیه در بحران قره باغ بیطرف است؟ ولادیمیر پوتین در سخنرانی اخیر خود در باشگاه گفت و گوی بین المللی والدای اظهار داشت که روسیه با در نظر گرفتن سطح بالای روابط با ارمنستان و جمهوری آذربایجان به اصل فاصله برابر از طرفین درگیری پایبند است و هیج کسی بیشتر از ما به صلح و ثبات در قفقاز جنوبی تاکید ندارد. روسها می گویند، پرهیز از شرکت مستقیم در جنگ در کنار ارمنستان، کوتاهی روسیه در انجام تعهدات متحد خود نیست. پس از درخواست نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان از ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه برای تأمین امنیت ارمنستان، وزارت امور خارجه روسیه بدون صراحت روشن کرد که امنیت ارمنستان در چارچوب تعهدات متحدین بر اساس توافق نامه دوستی، همکاری و کمک متقابل انجام می شود اما قره باغ از این پیمان مستثنی است. در واقع، می توان از بازنگری رویکردهای روسیه در مورد قفقاز جنوبی صحبت کرد. دورانی که ارمنستان جای پای بی قید و شرط سیاست روسیه در منطقه بود، به تدریج در حال از بین رفتن است. در حال حاضر، می توان گرایش هایی را در رویکردهای روسیه مشاهده کرد که هدف آنها ایجاد قالب های عملی تر تعامل با کشورهای منطقه، از جمله ترکیه و ایران در راستای منافع این کشور است. در شرایط فعلی قره باغ، حمایت از منافع ایروان توسط روسیه با خطر از دست دادن یک شریک اقتصادی مهم در شخص باکو روبرو می شد به همین دلیل بود که گمانه زنی های برخی محافل کارشناسی در مورد تایید پشت صحنه مسکو از طرح باکو برای بازگرداندن هفت منطقه اشغالی در اطراف قره باغ درحقیقت خلاف واقع اعلام شد..
الهام علی اف" رئیس جمهوری آذربایجان در مصاحبه اخیر خود با روزنامه ایتالیایی "لا رپوبلیکا نیز با رد این شایعه اشاره کرد که بی طرفی روسیه مسئولیت خود در چارچوب ماموریت میانجیگری در روند مذاکرات است و یک نه یک چراغ سبز برای جمهوری آذربایجان. تاثیر وضعیت ژئوپلیتیک در کارکرد فرامرزی روسیه
هر ساله چالش های جدیدی در فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی ظاهر می شود و وضعیت ژئوپلیتیک قفقاز در حال تغییر است. در چنین شرایطی، رهبری روسیه باید به موقع رویکردهای خود را بهبود بخشد و سازوکارهای جدیدی برای تعامل با شرکای قدیمی که دیگر ضمایم مواد اولیه مسکو نیستند، ایجاد کند. روش های «نگه داشتن» جمهوری های شوروی سابق با کمک اهرم های مختلف از جمله تعامل با نخبگان محلی با گذشت زمان کارآیی خود را از دست داده است. این امر عمدتا به دلیل روندهای شتابان سیاسی در جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی سابق است.
روابط روسیه و جمهوری آذربایجان را می توان از روابط پایدار و قابل اعتماد در فضای پس از شوروی نامید. در این مرحله، برای روسیه مهم است که منافع خود را درقفقاز جنوبی حفظ و مشارکت خود را در پروژه های موفقیت آمیز جمهوری آذربایجان و ترکیه برای توسعه کریدور گاز جنوبی تثبیت کند. به گفته ماییس قربانف کارشناس امور قفقاز و آسیایی هیچ شکی که باکو و آنکارا به طور سنتی متحدان سیاسی و نظامی هستند وجود ندارد. هر دو کشور هم این را صریحا اعلام کرده اند. صنایع نفت و گاز دو کشور به تدریج به یکدیگر وابسته تر می شوند. و ورود احتمالی ترکمنستان با ذخایر عظیم گاز در این روابط ممکن است روند تقویت این پشت سر هم اقتصادی را تقویت کند. قربانف در گفت و گو با ایرنا می گوید: به نظر می رسد برای روسیه در این شرایط، موثرترین اقدام برای جلوگیری از چنین سناریویی، پایبندی بیشتر به روند اجرای یک سیاست متعادل و عملی در منطقه است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم با اشاره به همکاری نزدیک و قابل اعتماد با همتای ترک خود بر موضوع روابط روسیه و ترکیه به رغم برخی اختلافات از جمله در مورد مسئله قره باغ تاکید کرد. همچنین استقلال آنکارا از متحدان غربی خود به روابط خود با مسکو یک ویژگی مشارکتی بشتر بخشیده است. قربانف می گوید: در سال های اخیر، همکاری روسیه و ترکیه و ایران بارها آزمون قدرت را پشت سر گذاشته و اثربخشی خود را در حل پیچیده ترین درگیری های بین المللی زمانه ما (سوریه، لیبی) به اثبات رسانده است. از طرفی هماهنگی اقدامات در جریان جنگ قره باغ و همچنین سازگاری با روشها و روشهای حل و فصل آن، در حال تبدیل شدن به حوزه دیگری از همکاری کشورهای همسایه است، که اهمیت آن بارها و بارها توسط هر سران این کشورها بیان شده است.
بنابراین، می توان فرض کرد که بی طرفی یا عینیت رهبری روسیه در رابطه با درگیری در قره باغ در مرحله کنونی با حمایت از منافع اقتصادی و سیاسی روسیه در منطقه مشخص می شود. در این شرایط، مسکو ترجیح می دهد به عنوان واسطه عمل کند چرا که درگیری مستقیم نظامی و در نتیجه از دست دادن موقعیت های باقیمانده در منطقه به معنای محدودیت کامل مشارکت طرف روسی در پروژه های بین المللی انرژی و لجستیک آینده است که از اهمیت زیادی برای مسکو برخوردار است. برخلاف بیشتر جمهوری های شوروی سابق، جمهوری آذربایجان همچنان به موضوعات حساس روسیه مانند حفظ و توسعه موقعیت های زبان روسی، فرهنگ، میراث تاریخی مشترک و غیره توجه ویژه ای دارد.
قره باغ شمشیر دو لبه برای مسکو
اگر چه با با همه تردیدهایی که اکنون مردم معمولا به سیاست روسیه در فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی نگاه می کنند، مسکو موفق شده است گامی شاخص در روند بحران قره باغ بردارد با این وجود به گفته تحلیگران قره باع ممکن است برای مسکو حکم شمشیر دولبه را داشته باشد. مسئولیتی که مسکو بر دوش خود نهاده است بسیار زیاد است و ممکن است اتهامات مربوط به بحران دیگری در منطقه متوجه روسیه شود. هنوز نمی توان درمورد اینکه انتقاد منطقه ای و جهانی از روسیه شروع شود صحبت کرد چرا که از بسیاری جهات به نوع مواضغ باکو و ایروان در اینده نسبت به اقدام مسکو و توافق صلح دارد.
برخی تحلیلگران هم می گویند: در دورانی ارمنستان جای پای بی قید و شرط سیاست روسیه در منطقه بود اما به تدریج این جای پا در حال از بین رفتن است چرا که گرایش های روسیه متنوع شده است. در حال حاضر، می توان گرایش هایی را در رویکردهای روسیه مشاهده کرد که هدف آنها ایجاد قالب های عملی تر با کشورهای منطقه، از جمله ترکیه و ایران است. ممد مصطفایف پژوهشگر مسائل سیاسی روسی معتقد است وقتی پای منافع مسکو مطرح می شود پس لازم است فراگیرتر از ارمنستان اندیشه کرد. در شرایط فعلی قره باغ، حمایت از منافع ایروان توسط روسیه با خطر از دست دادن شرکای اقتصادی دیگر منطقه از جمله باکو روبرو شد پس عقل سلیم برای روسیه حکم کرد که با بیطرفی میانجی شد تا هم منطقه و هم دو طرف درگیری را با هم داشته باشد.
مصطایف در مقاله ای نوشت که بی طرفی یا عینیت رهبری روسیه در رابطه با درگیری در قره باغ در مرحله کنونی با حمایت از منافع اقتصادی و سیاسی روسیه در منطقه مشخص می شود. در این شرایط، مسکو مجبور شد کمتر نقش منفی و سلطه گر را انتخاب کند و به عنوان واسطه عمل کند. چرا که درگیری مستقیم نظامی در درگیری و در نتیجه از دست دادن موقعیت های باقیمانده در منطقه به معنای محدودیت کامل مشارکت طرف روسی در پروژه های بین المللی انرژی و لجستیکی آینده است که از اهمیت زیادی برای مسکو برخوردار است.
در طول سه سال جنگ اول (1992-1994) سرانجام مشکل قره باغ حل نشد. برای نزدیک به سی سال، فدراسیون روسیه، به عنوان ضامن اصلی آتش بس در قره باغ، در "محدود یا متوقف کردن درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان کمک کرد تا اولویت حل و فصل صلح آمیز تعیین شود. سطح بالای اعتماد به روابط با هر دو جمهوری قفقاز جنوبی طرف روسی را تنها نیروی واقعی ساخته است که قادر به متوقف کردن تشدید احتمالی در هر لحظه است.
آیا ترکیه در صلح بانی قره باغ نقشی دارد؟ بعد از انفعاد توافق بین ایروان و باکو با میانجیگری مسکو و سپردن نیروهای حاقظ صلح به ارتش روسیه، الهام علی اف خطاب به مردم کشورش خاطرنشان کرد که همراه با نیروهای حافظ صلح روسی، یک گروه صلحبان ترکیه نیز به طور اضافی مستقر خواهد شد. با این حال، در قرارداد منعقده چنین ماده ای وجود ندارد. بعد از این اظهار نظر علی اف بلافاصله ماریا زاخاروا دیمیتری پسکوف سحنگویان وزارت خارجه و ریاست جمهوری روسیه اعلام کردند که، طبق توافق نامه های طرفین، فقط نیروهای روسی وظیفه حفاظت از صلح را بر عهده دارند و هیچ کشور دیگری در موضوع حضور نخواهد یافت. با این حال، باکو گفته است که نیروهای ترک را در سرزمینهای خارج از منطقه درگیری مستقر می کند. حضور طرف ترکی، اگر در قره باغ نباشد، حداقل در نزدیکی این سرزمین ها، با افزایش نقش ترکیه در حل و فصل منازعات مشخص می شود.
دوره اقامت نیروهای حفاظت از صلح فدراسیون روسیه پنج سال با تمدید خودکار برای دوره های منظم پنج ساله بعدی است، در صورتی که هیچ یک از طرفین قصد خود را برای خاتمه استفاده از این ماده شش ماه قبل از انقضا مدت اعلام نکنند. نوآوری در این توافق نامه ایجاد ارتباطات حمل و نقل زمینی بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان تحت کنترل سرویس امنیتی روسیه است. این کریدور حمل و نقل نه تنها محصوره نخجوان را با جمهوری آذربایجان متصل می کند، بلکه مسیرهای تدارکاتی جمهوری آذربایجان و ترکیه را تقویت می کند.
در مورد ارتباط بین ارمنستان و قره باغ، این توافق نامه حفظ کریدور لاچین (به عرض 5 کیلومتر) را که تحت کنترل نیروهای حافظ صلح فدراسیون روسیه است، پیش بینی کرده است. جاده از شهر شوش عبور خواهد کرد.
با توجه به تجربه تاریخی و رویه حقوقی بین المللی، نتیجه گیری نشان می دهد که درگیری در قره باغ باید سرانجام از طریق انعقاد یک پیمان بین المللی کامل بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان حل و فصل شود، که به وضوح وضعیت قانون اساسی و حقوقی قره باغ کوهستانی را با هدف حل نهایی اختلافات ارضی مشخص خواهد کرد. در غیر این صورت، این آتش بس بیشتر از توافق قبلی دوام نخواهد آورد و دو ملت باید یک بار دیگر همه پیامدهای جنگ را تجربه کنند.
*س_برچسب‌ها_س* *س_پرونده خبری_س*