توطئه روسیه برای تصرف دریای مازندران، و استان های خراسان، گیلان، آذربایجان، مازندران چه بود؟ / چرا دشت وسیع و حاصلخیز سرخس خشک شد؟

در کتاب آمده است:

وقتی روسیه حق قانونی انضمام مناطقی را که از پیش متصرف شده بود، (تاشکند، سمرقند، خیوه، و منطقه ای تا قسمت پایین رودخانه آمودریا، با امضای قرارداد آخال، در 30 آذر 1260 به دست آورد.

مناطق خراسان و استرآباد در برابر روسیه بی دفاع ماند. طبق این قرارداد، مرز جدید از مصب رودخانه آخال در دریای خزر (خلیج حسن قلی) تا چات، و در مسیر خط ناهمواری از چات تا بابادورموز امتداد داشت. اما در ناحیه سرخس به سمت شرق، منطقه ای به عرض یکصد مایل (حدود 160 کیلومتر) بدون تعیین مرز باقی ماند.

در این منطقه روس ها مرو را در بهمن 1262 و سرخس کهنه (در ساحل راست رودخانه تجن) را نیز در اردیبهشت سال بعد تصرف کردند.

به دنبال آن کشف دو سری اسناد محرمانه روسیه در سال 1886 میلادی که ژنرال کروپاکتین تنظیم کرده بود، قصد روسیه را برای انضمام نه تنها خراسان، که گیلان و مازندران و نیز آذربایجان هم به خاک خود برملا کرد.

آنچه برای بریتانیا اهمیت زیادی داشت این بود که نگذارد روس ها سرزمین هایی را که تصرف کرده بودند، به عنوان سکوی پرش به هند قرار دهند. در نتیجه بریتانیایی ها تلاش می کردند یا برای همکاری مشترک در استعمار ایران، با روس ها به گونه ای به توافق برسند، «یا قدرتشان را درجنوب، به وسعتی همسان با افزایش سلطه روس ها در شمال به نمایش گذارند.»

روس ها از موضع جدید و مساعد خود، مستقیما یا از طریق ایلات ترکمن که از آن ها حمایت می کردند، به پیشروی به روستاها و شهرهای مرزی خراسان و استراباد ادامه می دادند. قرارداد مرزی آخال که میان روسیه و ایران منعقد شده بود، مرز جدید بین سرزمین ماورای خزر و خراسان را بر اساس فتوحات همان سال تعریف کرده بود. یک ششم آب رودخانه اترک به سرخس ایران، و پنج ششم بقیه به روس ها اختصاص داده شده بود. ژنرال چارلز مکلین و سرهنگ چارلز استیوارت، که در 18 اردیبهشت 1270 از سوی دولت بریتانیا برای کسب اطلاعات از فعالیت های روس ها به منطقه اعزام شده بودند، گزارش دادند که به حاکم روسی سرخس دستور داده شده است تمام آب رودخانه اترک را به سرزمین روسیه منحرف کند تا دولت ایران به تقاضاهای روسیه برای نه دهم آب تن بدهد.

چارلز پیت که در سال 1274 همراه هنری ناپیر در مسیر خود از هند به مشهد برای تحویل گرفتن مقام جنرال کنسولی از منطقه دیدن کرده است، خاطرنشان می سازد که برای کشت و زرع در اطراف ایران آبی وجود ندارد و یا بسیار اندک است در حالی که در طرف روس ها علاوه بر این که همه چیز تغییر کرده کشت و زرع هم فراوان است. به این ترتیب دشت وسیع و حاصلخیز سرخس لخت و متروک باقی ماند.

216216

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1790108