تونس، الهام بخش جنبش‌های ملی عربی در دهه اخیر
تهران - ایرنا - تونس را با «انقلاب یاسمن» می‌شناسند؛ نقطه‌ای که آغازگر بیداری ملت‌ها در منطقه شمال آفریقا و غرب آسیا شد و با روندی سلسه وار (دومینومانند) بسیاری از کشورهای این منطقه را متاثر کرد و هنوز الهام بخش ملت های عربی منطقه است.
به گزارش پژوهشگر ایرنا، بیست و هفتم آذرماه 1389 اقدام به خودسوزی «محمد بوعزیزی» جوان بیست‌وهفت ساله دستفروش در بازار شهر «سیدی بوزید» تونس، طومار حکومت 23 ساله «زین‌العابدین بن‌علی» رییس‌جمهوری این کشور را درهم پیچید و جرقه جنبش های مردمی در منطقه را زد.
از آن رخداد که به عنوان نقطه آغاز انقلاب یاسمین تونس شناخته می شود، 9 سال می گذرد.
آن زمان اعتراض‌های مردمی سراسر کشور بویژه استان‌های محروم و شهر تونس - پایتخت - را دربرگرفت که واکنشی به وضع آنان از نظر اقتصادی بود و زمینه اولیه خودسوزی بوعزیزی را نیز سبب شد. این جوان تحصیلکرده به علت بیکاری به سبزی فروشی در بازار سیدی بوزید رو آورده بود، امری که همچنان گریبانگیر بسیاری از جوانان و نیروهای بالقوه کار در تونس است.
اعتراض‌های مردم تونس کمتر از یک ماه طول کشید.
بن‌علی پس از کشته شدن نزدیک به 80 نفر به دست نیروهای نظامی، ابتدا وزیر کشور را برکنار کرد و پس از آنکه ارتش، بی‌طرفی خود را اعلام کرد دستور داد نیروهای امنیتی و پلیس از سلاح استفاده نکنند.
وی چندی بعد در بیست و چهارم دی ماه 1389 (چهاردهم ژانویه 2011) پس از اعلام سقوط دولت، به همراه خانواده خود از کشور خارج شد که مخالفان وی، آن را فرار دیکتاتور و ثمره انقلاب دانستند.
زین‌العابدین بن‌علی، از کودتای سفید تا انقلاب یاسمن
بن علی هفتم نوامبر 1987 دوران بیست و سه ساله حکومت خود را در حالی آغاز کرد که به عنوان یکی از افسران تونسی، پیش از آن سال ها سفارت، وزارت و پست های دولتی و امنیتی مانند ریاست سازمان امنیت را تجربه کرده بود. وی اکتبر 1987 در دولت «حبیب بورقیبه» بود که وظایف نخست وزیری را بر عهده گرفت و یک ماه بعد در یک کودتای سفید جانشین فردی شد که از سال 1957- زمان استقلال این کشور پس از 75 سال استعمار فرانسه - در کاخ کارتاژ به صندلی ریاست تکیه زده بود.
هفتم نوامبر 1987 میلادی (1366 خورشیدی) پس از آنکه هفت پزشک اعلام کردند بورقبیه به دلیل بیماری زوال عقل توان ادامه ریاست جمهوری را ندارد، بن‌علی طبق ماده 56 قانون اساسی نخست وزیر به قدرت رسید. بورقبیه در سال 2000 میلادی درگذشت.
بن‌علی در نخستین سخنرانی خود به تونسی‌ها گفت «از این پس، بی‌عدالتی نخواهد بود»، و در نخستین گام به مجازات شماری از دانشجویان پایان داد که به سبب شرکت در اعتراض‌های ماه‌های گذشته، برای گذران دوران خدمت سربازی به مناطق بیابانی جنوب فرستاده شده بودند. فعالیت بخش های صنفی و رسانه ها نیز آغاز شد اما 2 سال بعد، زمستان سرکوب با دستگیری 600 رهبر دانشجویی سر رسید و بسیاری از احزاب مخالف به نوبت طعم ممنوعیت فعالیت را چشیدند.
نارضایتی‌ها از بن‌علی پس از 23 سال آنچنان بود که خودسوزی جوان دستفروش در سیدی بوزید آتش انقلاب این کشور را شعله‌ور کرد و 27 روز بعد، دولت را به کناره‌گیری واداشت.
وی پس از کناره‌گیری همراه خانواده خود تونس را ترک کرد و عازم فرانسه و ایتالیا شد، اما این کشورها با فرود هواپیمای حامل وی مخالفت کردند. هواپیمای بن‌علی سرانجام به فرودگاه جده در عربستان سعودی رسید جایی که بیست و هشتم شهریورماه 1398 پس از یک دوره بیماری، نقطه پایان زندگی هشتادوسه ساله وی بود.
البته بن‌علی در بیانیه‌ای که از سوی وی در تیرماه 1390 منتشر شد، فرار از کشور را تکذیب کرده و نوشته بود پس از فرود در جده به خلبان دستور داد منتظر وی شود تا با او به تونس برگردد، اما هواپیما برخلاف دستور آشکار، بدون وی به تونس بازگشت.
دادگاه تونس در ژانویه 2011 میلادی (زمستان 1389)، بن‌علی را به اتهام فساد مالی به شکنجه و 35 سال زندان غیابی محکوم و حکم بازداشت بین‌المللی وی و برخی اعضای خانواده‌اش از جمله همسرش - لیلا طرابلسی - را در ارتباط با معاملات ملکی غیرقانونی و انتقال دارایی مردم تونس به خارج از کشور، صادر کرد. یک ماه بعد دولت موقت تونس در درخواستی رسمی، از دولت سعودی خواست زین‌العابدین بن‌علی را تحویل دهد، امری که با مخالفت ریاض روبرو شد.
یک سال بعد دادگاه نظامی تونس وی را به اتهام تحریک به قتل و غارت اموال عمومی، به حبس ابد محکوم کرد.
مقام‌های سوئیسی پس از فرار زین‌العابدین بن‌علی اعلام کردند حساب‌های شخصی او با موجودی نقدی 54 میلیون فرانک (حدود 44 میلیون یورو) بسته شد، امری که بن‌علی تکذیب می کرد.
تونس پس از انقلاب یاسمن
فرار بن‌علی در چهاردهم ژانویه 2011 میلادی، تونس را وارد مرحله جدیدی از تاریخ خود کرد. پس از برگزاری انتخابات مجلس موسسان، دولت موقت تشکیل شد تا به دنبال برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس پس از نهایی شدن قانون اساسی جدید، قدرت را از دولت موقت به رییس جمهوری منتخب مردم منتقل کند.
تونس از زمان سقوط بن‌علی سه رئیس‌جمهوری را به خود دید: فواد المبزع (به مدت 11 ماه در سال 2011)، منصف المرزوقی (2011 تا 2014) و باجی قائد السبسی (2014 تا زمان مرگ در 2019). السبسی که سوم مردادماه 1398 به سبب بیماری درگذشت، با ابتکار عمل سیاسی خود ثبات را به کشوری بازگرداند که از زمان استقلال (1957) تا پیش از انقلاب خود (2011)، فقط 2 دولت به خود دیده بود.
در پی فوت السبسی دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری شهریورماه 1398 با نامزدی 26 تن از جمله 2 زن برگزار شد که به دور دوم کشید و طی آن، «قیس سعید» با احراز 76 درصد آرا به عنوان رئیس جمهوری جدید این کشور انتخاب شد.
وی که نامزد مستقل، حقوقدان و یک شخصیت دانشگاهی به شمار می‌رود در پی برگزاری مناظره‌های گوناگون سیاسی با شعارهایی مانند «توزیع حاکمیت میان همه جریان‌های سیاسی» زمام امور کشوری مسلمان با 11 میلیون و 500 هزار نفر جمعیت و بیش از 164 هزار کیلومتر مربع را بر عهده گرفته است.
به باور کارشناسان، یکی از مهمترین گام‌های وی مبارزه با دشواری‌های اقتصادی است که به علت اجرای اصلاحات اقتصادی مورد نظر صندوق بین‌المللی پول در چند سال اخیر پررنگ‌تر شد.
جوانان تونس از زمان انقلاب دنبال مطالباتی مانند «اشتغال، عدالت اجتماعی و رفع تبعیض» بوده‌اند. براساس گزارش مرکز آمار تونس میانگین بیکاری در سال 2016 به 15.5 درصد بالغ شد، در حالی که این نسبت در سال 2011 حدود 15.2 بود.
با وجود همه دشواری‌ها و مشکلات امنیتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تونس موج تغییرات گسترده‌ای را در جهان عرب ایجاد کرد و با وجود شکست برخی خیزش‌های مردمی در کشورهای منطقه، خود به نمونه‌ای از امکان پیاده‌سازی خواست مردم تبدیل شد و همچنان به آرامی در حال پیشبرد آن است.
از سوی دیگر، تونس از دیدگاه پیاده‌سازی اصول دموکراتیک، کامل‌ترین نمونه میان همتایان خویش به شمار می رود. انقلاب یاسمن تونس را به سبب دامنه محدود روزهای اعتراض، حجم اندک خسارت‌ها در همسنجی با دیگر انقلاب‌ها، استقرار سریع نهادهای انقلابی و دولت موقت، پایه گذاری قانون اساسی جدید و برگزاری 2 دوره انتخابات ریاست جمهوری گل سرسبد تحولات دهه اخیر در کشورهای عربی می‌دانند.
اینک باید منتظر ماند تا کم کم نتایج اقدام‌های سعید برای مردم و البته صاحبنظران و دولت‌های دیگر که رخدادهای تونس را زیر نظر گرفته‌اند، ملموس‌تر شود.
*س_برچسب‌ها_س*
