تکرار تجربه موفق ترکیه در تجارت با عراق؛ راه اندازی ایکس‌ری در شلمچه

ترکیه با بهره‌گیری از دستگاه‌های ایکس‌ری تنها در دو گذرگاه مرزی، میانگین 12 میلیارد دلار صادرات به عراق دارد؛ در حالی که ایران در شلمچه هنوز از این ظرفیت استفاده نکرده است.

به گزارش خبرنگار مهر، ترکیه در 5 سال اخیر به‌طور میانگین 12 میلیارد دلار به عراق صادرات داشته که این میزان صادرات، تنها از دو گذرگاه مرزی و با بهره‌گیری از زیرساخت‌های فناورانه به‌ویژه دستگاه ایکس‌ری بوده است. این در حالی است که ایران با دارا بودن 7 گذرگاه مرزی به‌ویژه گذرگاه راهبردی شلمچه به‌طور میانگین سالانه 5.9 میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرده است. عدم استفاده از دستگاه ایکس‌ری یکی از اصلی‌ترین دلایل این اختلاف صادرات در بازار عراق است.

ارتباط تجاری کشورها با یکدیگر در جهان کنونی یکی از راهکارهای دولت‌ها برای رشد اقتصادی آن کشور است. در این بین ارتباط با همسایگان به دلیل نزدیکی سرزمینی و در نتیجه کمهزینه و سریع بودن انتقال کالا برای دولت‌ها و تاجران هر کشوری از اولویت بیشتری برخوردار است.

به عبارتی دیگر تاجری اگر بخواهد کالایی را به کشورش وارد یا به کشور دیگر صادر کند، طبیعتاً ترجیح می‌دهد با کشوری تبادل کالا کند که آن کشور، فاصله کمتری با محل زندگی او داشته باشد. در این صورت می‌تواند با صرف هزینه و زمان کمتری تجارت خود را انجام دهد و در چنین فضایی کشورهای همسایه در اولویت قرار می‌گیرند. در کشورهای منطقه غرب آسیا، ترکیه در سال‌های اخیر درآمد بالایی از صادرات کالا مخصوصاً به همسایگان به دست آورده است؛ به طوری که مطابق آمار، این کشور در سال 2023 به رکورد تاریخی 255 میلیارد دلار صادرات در سال رسیده است.

در این میان عراق، یکی از کشورهایی است که ترکیه به عنوان همسایه شمالی صادرات زیادی به آن کشور دارد. به‌گونه‌ای که تنها در سال 2024 ترکیه 12 میلیارد دلار به عراق صادرات داشته است. این میزان از صادرات تنها از طریق دو گذرگاه مرزی خابور در شمال غربی عراق به عنوان دروازه اصلی تجارت دوطرفه و اوزوملو در شمال عراق صورت گرفته است.

مقایسه میانگین واردات عراق از دو کشور ایران و ترکیه در 5 سال اخیر

کشور

میانگین صادرات

تعداد پایانه مرزی مشترک با عراق

میزان مرز مشترک با عراق

ایران

9.5 میلیارد دلار

7 پایانه مرزی

1458 کیلومتر

ترکیه

12 میلیارد دلار

2 پایانه مرزی

370 کیلومتر

این جدول به خوبی نشان می‌دهد که ترکیه بین سال‌های 2020 تا 2024 به طور میانگین، 12 میلیارد دلار به عراق صادرات داشته است. این میزان صادرات در حالی است که ایران با وجود 7 پایانه مرزی و در مدت مشابه به طور میانگین، 12 میلیارد دلار کالا به عراق صادر کرده است.

حال سوال اینجاست که چرا چنین مسئله‌ای وجود دارد؟، یکی از دلایل اصلی این موضوع، طولانی بودن زمان بازرسی تردد کامیون از مرزهای ایران در مقابل کم بودن زمان بازرسی در گذرگاه‌های ترکیه است. در واقع یکی از مزایای پایانه مرزی فیشخابور به عنوان گذرگاه تجاری اصلی بین عراق و ترکیه، وجود دستگاه‌های ایکس‌ری پیشرفته در این پایانه است که سبب شده تجارت ترکیه با عراق سرعت بسیار خوبی پیدا کند.

همچنین براساس گزارش پایگاه خبری میدل ایست، این پایانه در سال 1400 در 24 ساعت رکورد تبادل 4 هزار کامیون بین عراق و ترکیه را برجای گذاشت. این پایانه سالانه با صادرات 500 هزار کانتینر به عراق به ارزش 10 میلیارد دلار نقش بسزایی در صادرات ترکیه به عراق دارد.

این در حالی است که گذرگاه شلمچه به عنوان یکی از اصلی‌ترین گذرگاه‌های مرزی ایران و عراق و ظرفیت بالای جغرافیایی و تجاری، با وجود نصب دستگاه ایکس‌ری از 1398 همچنان بلااستفاده مانده و روزانه فقط 400 کامیون از این پایانه عبور می‌کنند.

عدم راهاندازی این دستگاه در صورتی است که نبود این دستگاه دو معضل اساسی به وجود آورده است؛

تأثیر منفی بر سرعت تجارت بین ایران و عراق: عدم استفاده از دستگاه ایکس ری در پایانه شلمچه، سبب شده بازرسی توسط نیروی انسانی صورت بگیرد که روندی طولانی و زمانبر بوده و در نتیجه صف‌های طولانی کامیون‌ها برای عبور از مرز شلمچه شکل بگیرد. این صف‌های طولانی علاوه بر کاهش سرعت تجارت، سبب می‌شوند که رانندگان کامیون‌ها به علت معطلی زیاد، کرایه حمل بار به شلمچه را افزایش دهند و در نهایت این امر باعث کاهش انگیزه تجار و تولیدکنندگان برای تجارت از این مسیر می‌شود.

این در حالی است که طبق ماده 45 قانون مقررات صادرات و واردات: «تمامی کالاهای وارداتی و صادراتی باید پیش از ترخیص، تحت بررسی‌های فنی شامل اسکن ایکس‌ری و نمونه‌برداری احتمالی قرار گیرند.»

وقوع مشکلات امنیتی در اثر نبود دستگاه ایکس‌ری: علاوه بر طولانی شدن فرایند بازرسی، یکی دیگر از معایب بازرسی به وسیله نیروی انسانی، دقت پایین این نوع از بازرسی و خطر ورود یا خروج کالاهای ممنوعه نظیر اسلحه به کشور است. به گونه‌ای که رهبر معظم انقلاب در دیدار مردمی ابتدای سال در حرم امام رضا (ع) با اشاره به ضرورت استفاده از دستگاه ایکس ری فرموده‌اند: «از فلان بندر در روز مثلاً سه هزار تا پنج هزار کانتینر وارد کشور می‌شود. از این سه هزار یا پنج هزار، فقط 150 کانتینر بازدید می‌شود! خب چرا؟ بقیه بازدید نمی‌شود و می‌آید.»

به گزارش مهر، سازمان منطقه آزاد اروند که طبق اساسنامه متولی اصلی عمران و آبادانی و امنیت پایانه شلمچه است، باید هرچه سریع‌تر با به‌کارگیری از دستگاه ایکس‌ری کامیونی، زمینه ایجاد توسعه تجارت و امنیت پایدار برای این پایانه و منطقه اروند را فراهم آورد.