جایگاه محصولات کشاورزی ایران در منطقه

پیش‌تر وزیر جهاد کشاورزی موضوع امکان خودکفایی در تولید محصولات استراتژیکی چون گندم، برنج، جو، پنبه و شکر را مطرح کرد. طرح مباحث خودکفایی منحصر به دولت فعلی نیست و وزرای کشاورزی در دولت‌های پیشین نیز چنین موضوعاتی را مطرح کردند. آنچه مسلم است ظرفیت خودکفایی در محصولات استراتژیک کشاورزی در ایران وجود دارد؛ البته مشروط به اینکه از دانش روز دنیا بهره بگیریم و به سمت تولیداتی که آب‌بری کمتر دارند، برویم.

سال‌هاست که وزارت جهاد کشاورزی بحث الگوی کشت را دنبال می‌کند، اما متاسفانه هنوز این طرح اجرا نشده، چراکه علاوه بر تخصیص ندادن بودجه در اجرا نیز این مهم با چالش‌های جدی مواجه است. فقدان الگوی کشت زمینه‌های کمبود تولید برخی اقلام را ایجاد کرده و این موضوع باعث شده ایران در بسیاری از محصولات کشاورزی در دسته کشورهای واردکننده جای بگیرد.

بر کسی پوشیده نیست که ایران کشوری کم‌آب است و در سال‌های متمادی خشکسالی‌های شدیدی را پشت سر گذاشته است؛ با این وجود حرف نخست را در تولید محصولات کشاورزی در منطقه می‌زند. به‌نظر می‌رسد بارش‌ها در سال گذشته و انتقال آب از دریای عمان به یزد امید افزایش تولید را در امسال تقویت کرده است. امکان تولید و تامین نیاز محصولات غذایی ازسوی ایران به تایید سازمان فائو نیز رسیده است. این سازمان در گزارش‌هایی اعلام کرده ایران دارای ظرفیت‌های بالایی است که می‌تواند علاوه بر تامین مواد غذایی خودش نیاز سایر کشورهای منطقه را هم تامین کند. این سازمان براساس گزارش‌های دقیق اقدام به ارائه آمار می‌کند، به همین دلیل نباید از این مهم غافل شد و باید آن را جدی گرفت و در این مسیر گام برداشت. دنیا توانسته به مدد فناوری‌های روز تا حدودی در مصرف آب صرفه‌جویی کند و باید الگوی کشت براساس معیارها تنظیم شود تا بتوان با استناد به آن زمینه‌های خودکفایی واقعی را فراهم کرد. خودکفایی نیاز ارزی برای واردات را تقلیل می‌دهد. به‌استناد آمار و ارقام، سالانه حدود 50 تا 60 میلیارد دلار کالا وارد ایران می‌شود که از این رقم حدود 60 تا 70 درصد مربوط به مواد غذایی است؛ از این رو برای صرفه‌جویی در تخصیص ارز برای واردات مواد غذایی و رسیدن به خودکفایی یا حداقل خوداتکایی باید تیم حرفه‌ای متشکل از کارشناسان خبره و کاربلد از همه وزارتخانه‌های مربوط جمع شوند و درباره این موضوع اظهارنظر کنند و به همت همگی این طرح را جلو ببریم، چراکه وزارت کشاورزی نمی‌تواند به‌تنهایی در این زمینه کاری از پیش ببرد.

علاوه بر وزارت کشاورزی، وزارت نیرو هم باید در کنار ارگان‌های دیگر قرار بگیرد تا این‌گونه بحث منابع آب زیرزمینی را تحت کنترل بگیریم و ارز را تنظیم کنیم. نباید فراموش کنیم که ایران اقلیمی چهارفصل است و ظرفیت بالایی در تولید محصولات کشاورزی دارد. جایگاه ما در بازارهای هدف به‌دلیل موانع متعددی که سد راه صادرات ایجاد شده، متزلزل شده، این در حالی است که با رفع این موانع امکان توسعه صادرات محصولات کشاورزی و حضور در بازارهای جهانی وجود دارد. طی سال‌های اخیر هرازگاهی محصولات کشاورزی ایران به‌دلایل متعدد از بازارهای هدف برگشت می‌خورد که این موضوع یکی از موانع راه توسعه صادرات و سبب حضور کمرنگ در بازارهای جهانی شد، اما آنچه مسلم است در تولید محصولات کشاورزی در ایران از سم و کود کمی استفاده می‌شود و سازمان حفظ نباتات با کنترل کیفیت‌ها می‌تواند نظارت در محصولات صادراتی را افزایش بدهد تا دیگر شاهد تکرار موضوعاتی از این دست نباشیم.

ما باید برای به‌دست آوردن بازار 500 تا 600 میلیون نفری منطقه که تولیدکننده محصولات باغی نیستند اما مصرف‌شان زیاد است و خوب پول پرداخت می‌کنند، برنامه‌ریزی کنیم. باید سیستم حمل‌ونقل جاده‌ای ما نو شود و حداقل به 5 هزار کانتینر یخچالی نیاز داریم. همچنین امید ما نباید به کشتی‌های خارجی باشد که در صورت تحریم روند صادرات ما با چالش جدی مواجه شود. در پایان بر این نکته تاکید دارم که بی‌تردید خودکفایی در تولیدات کشاورزی شدنی است، اما با در نظر گرفتن تمهیداتی میسر می‌شود؛ مشروط به اینکه بخواهیم با برنامه پیش برویم.