جستاری بر نکته تفسیری رهبر انقلاب؛ از عهدشکنی یهودیان بنی‌نضیر تا امدادهای غیبی خداوند
رهبر انقلاب فرمود: اولین درسی که خوب است ما به آن توجه داشته باشیم این است که رژیم طاغوت از جایی ضربه خورد که انتظار آن را نداشت؛ همچنان که خداوند در قرآن راجع به یهود "بنی‌النضیر" می‌فرماید که «فأتاهم الله من حیث لم یحتسبوا».
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیاناتشان در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش با اشاره به آیه‌ای از قرآن فرمود «اولین درسی که خوب است ما به آن توجه داشته باشیم این است که رژیم طاغوت از جایی ضربه خورد که انتظار آن را نداشت؛ همچنان که خداوند در قرآن راجع به یهود "بنی‌النضیر" می‌فرماید که «فأتاهم الله من حیث لم یحتسبوا»؛ از جایی خدای متعال به سمت اینها هجوم آورد که انتظارش را نداشتند.»
نکته اول اینکه خداوند قوم یهود را در کنار مشرکین از دشمن‌ترین اقوام نسبت به مؤمنان معرفی کرده و می‌فرماید «لتجدن أشد الناس عداو للذین آمنوا الیهود و الذین أشرکوا...؛ مسلما یهودیان و کسانی را که شرک ورزیده‌اند، دشمن‌ترین مردم نسبت به مؤمنان خواهی یافت» (سوره مائده 82) و این مسئله بارها در طول تاریخ ثابت شده است هرچند در بین آنها هستند یهودیانی که مؤمن حقیقی به آموزه‌های حضرت موسی (ع) محسوب می‌شوند.
نکته دوم درباره قبیله بنی‌نضیر است. بنی‌نضیر از قبیله‌های یهودی ساکن مدینه در زمان هجرت بودند؛ پس از هجرت پیامبر به مدینه، آنها در شمار دیگر یهودیان با مسلمانان، پیمان مصالحه بستند و عهد کردند که در صورت حمله دشمنان به مدینه در کنار مسلمانان به دفاع بپردازند؛ همچنان که از جهت موقعیت مکانی، نزدیک‌ترین گروه یهودی به مدینه بودند و به راحتی می‌توانستند از مسلمانان جاسوسی کنند؛ اما توطئه آنها علیه پیامبر سبب نقض عهدشان شده و زمینه‌های اخراج آنها از مدینه را فراهم آورد. ماجرا از این قرار بود که یکی از مسلمانان به نام "عمرو بن امیه" دو نفر از قبیله "بنی عامر" را کشت. پس از رفت و آمدهایی بین مسلمانان و آن قبیله مبنی بر فیصله دادن موضوع، پیامبر (ص) پذیرفتند تا خونبهای آن دو را بپردازند. بنابراین برای جمع کردن خونبها به سراغ متحدان خود از جمله بنی نضیر رفتند. آنها نیز فرصت را غنیمت شمردند تا پیامبر را ترور کنند، اما آن حضرت به وسیله وحی الهی از این توطئه باخبر شد و از این معرکه جان سالم بدر برد.
پیمان‌شکنی بنی‌نضیر و خشم پیامبر بر آنها
پیامبر اکرم (ص) توطئه یهودیان علیه جانشان و تلاش آنان را برای ترور خویش، پیمان‌شکنی آنان محسوب کرد و آن را دلیل موجهی برای مقابله با یهودیان و اتخاذ موضع قوی و کوبنده بر ضد آنان دانست. روشن است که ترور رهبری اسلامی روشن‌ترین و خطرناک‌ترین مظاهر خیانت است و لازم نیست منتظر بمانیم تا خیانتگران اعلان جنگ کنند و در این‌باره به صورت عملی و آشکار اقدام کنند؛ از این رو به پیامبر (ص) پیشنهاد کردند ما حاضریم از این سرزمین برویم به شرط اینکه جز اسلحه هر چه اثاث داریم و شترانمان قدرت حمل آن را دارند با خود ببریم. به این ترتیب پیامبر (ص) پیشنهاد آنان را پذیرفت و آنها هر چه می‌توانستند حتی برخی درهای اطاق را با چهارچوب آن کنده و روی شترها بار کردند و با خفت رفتند.
آیه دوم سوره حشر حاکی از این رویداد است، آنجا که خداوند فرمود «هو الذی أخرج الذین کفروا من أهل الکتاب من دیارهم لأول الحشر ما ظننتم أن یخرجوا و ظنوا أنهم مانعتهم حصونهم من الله فأتاهم الله من حیث لم یحتسبوا و قذف فی قلوبهم الرعب یخربون بیوتهم بأیدیهم و أیدی المؤمنین فاعتبروا یا أولی الأبصار؛ اوست کسی که، از میان اهل کتاب کسانی را که کفر ورزیدند در نخستین اخراج [از مدینه] بیرون کرد. گمان نمی‌کردید که بیرون روند و خودشان گمان داشتند که دژهایشان در برابر خدا مانع آنها خواهد بود، و [لی] خدا از آنجایی که تصور نمی‌کردند بر آنان درآمد و در دلهایشان بیم افکند، [به طوری که] خود به دست خود و دست مؤمنان خانه‌های خود را خراب می‌کردند. پس ای اهل بصیرت، عبرت گیرید.»
بر اساس این آیه می‌توان دریافت در جنگ و جهاد با کفار، تمام محاسبات نباید بر اساس تجهیزات و امکانات مادی باشد بلکه همواره انسان باید متکی به خداوند و دست برتر او باشد؛ لذا خداوند ماجرای اخراج یهودیان بنی‌نضیر و آوارگی آنها را به عطاهای غیبی خود نسبت داده و می‌فرماید: «فأتاهم الله من حیث لم یحتسبوا؛ خدا از آنجایی که تصور نمی‌کردند بر آنان درآمد.»
تفسیر | نزول امدادهای غیبی بر پیامبر (ص) در غار ثورهمچنین در قرآن، بارها ترس در دل دشمن، به عنوان یکی از امدادهای الهی شمرده شده است، از جمله همین فراز از آیه که فرمود «قذف فی قلوبهم الرعب؛ در دلهایشان بیم افکند». یا در آیات دیگر داریم «سألقی فی قلوب الذین کفروا الرعب؛ به زودی در دل کافران وحشت خواهم انداخت» (انفال 12) «سنلقی فی قلوب الذین کفروا الرعب؛ به زودی در دل‌های کسانی که کفر ورزیده‌اند بیم خواهیم افکند» (آل‌عمران151) چرا که ترس سبب فرار دشمن و پیروزی مسلمانان بدون خونریزی می‌شود. در حدیث می‌خوانیم «... سه لشکر برای یاری حضرت مهدی علیه السلام می‌آیند، لشکری از فرشتگان، لشکری از مؤمنان و ایجاد رعب و وحشت در دل دشمنان؛ فیؤیده اذا أتی ثلاث جنود الملائک و المؤمنون و الرعب» (تأویل الآیات الظاهر فی فضائل العتر الطاهر، ص256)
منابع: تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم شیرازی تفسیر نور حجت‌الاسلام قرائتی انتهای‌پیام /