جنگل های هیرکانی؛ زیست بوم پرندگان و گونه‌های نادر حیات وحش

ساری - جنگل‌های هیرکانی با قدمت 50 میلیون ساله، زیستگاه حیات‌وحش و گونه‌های نادری است که آن را در فهرست جهانی یونسکو برتر از جنگل‌های دیگر جهان کرده است.

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: حیات‌وحش جنگل‌های هیرکانی با تنوع زیاد و بی‌نظیرش، این لکه باقیمانده از جنگل‌های خزری جهان را از دیگر عرصه‌های طبیعی متمایز کرده است. هنوز می‌توان غرش پلنگ هیرکانی را شنید.

اگرچه جنگل‌های هیرکانی روزگاری با شیر و ببرش شهره بود و امروز دیگر غرش و نعره آن را نمی‌توان شنید اما هنوز گونه‌های زیبا و جذابی دارد که این جنگل‌ها را برای یونسکو و طبیعت دوستان جهان، ویژه کرده است. به جرأت شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که سبب شده ارزیابان یونسکو جنگل‌های هیرکانی را برابر رقیبش جنگل کلچیت گرجستان برتر قلمداد کنند، تنوع زیستی و حیات‌وحش آن بوده است.

در زمان حاضر جنگل‌های هیرکانی، زیست‌بوم 296 گونه پرنده و 98 گونه پستاندار است. همچنین 150 گیاه بومی درختی و بوته‌ای نیز در آن یافت می‌شود. جنگل‌های هیرکانی علاوه بر بیش از سه هزار گونه گیاهی متفاوت و صدها جانور و جاندار محل اصلی زیست‌بوم یوزپلنگ ایرانی است که شهرتی جهانی دارد، همچنین محل زندگی بیش از هشت میلیون نفر نیز به شمار می‌رود که از این حیث نقش بسیاری در امنیت اقتصادی و اجتماعی منطقه بر عهده دارد.

جنگل‌های هیرکانی علاوه بر بیش از سه هزار گونه گیاهی متفاوت و صدها جانور و جاندار محل اصلی زیست‌بوم یوزپلنگ ایرانی است

مرال، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گراز، گربه جنگلی، گرگ، کل و بز، روباه معمولی، شغال، و انواع پرندگان نظیر کبوتر جنگلی، جی جاغ، انواع سنگ چشم، انواع سارگپه و عقاب جنگلی از گونه‌های منحصربه‌فردی هستند که جنگل‌های هیرکانی زیستگاهشان به شمار می‌رود.

پروژه ثبت جنگل‌های هیرکانی با همکاری سه‌جانبه سازمان جنگل‌ها، محیط‌زیست و سازمان میراث فرهنگی در حال انجام است. سایت‌های پیشنهادی جمعا 12 سایت شامل سیاهرود رودبار، گشت رودخان فومن و جنگل لیسار تالش در استان گیلان، چهارباغ و خشکه‌داران نشتارود و جنگل کجور در غرب مازندران، الیمستان آمل، واز چمستان. جنگل بولا دودانگه شرق مازندران، پارک جنگلی گلستان و جنگل جهان‌نما در استان گلستان و جنگل ابر در استان سمنان است.

جنگل هیرکانی 14 تیرماه امسال در چهل و سومین اجلاس کمیته میراث جهانی در باکو در فهرست میراث جهانی ثبت شد و بر اساس نقشه منتشرشده از سوی کمیته ملی میراث جهانی، 6 لکه از 12 لکه ثبت‌شده جنگل‌های هیرکانی در مازندران واقع است. این لکه‌ها شامل جنگل بولا در شهرستان ساری، جنگل واز در شهرستان نور، جنگل الیمستان در شهرستان آمل، حوزه 45 و 46 جنگل بخش کجور شهرستان نوشهر، جنگل خشکه‌داران شهرستان تنکابن و جنگل چهارباغ شهرستان چالوس است.

بعد از باغ عباس‌آباد بهشهر، جنگل‌های هیرکانی دومین میراث جهانی استان مازندران است که ثبت جهانی شده است.

سنقر سفید در لیست قرمز

محمد حسنی استاد دانشگاه منابع طبیعی در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه بی‌شک تنوع زیستی و جانوری یکی از شاخصه‌های ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی به شمار می‌رود می‌گوید: به‌عنوان نمونه در سایت خشکه‌داران تنکابن، در مجموع حدود 18 گونه پستاندار، 89 گونه پرنده، 5 گونه خزنده و 3 گونه دوزیست در این منطقه شناسایی‌شده است.

وی افزود: از این میان سنقر سفید در لیست قرمز IUCN قرار دارد. باوجود وسعت کم منطقه، حدود 18 گونه گیاهی اندمیک در این منطقه وجود دارد که نشان‌دهنده ارزش بالای آن در حفظ تنوع زیستی جنگل‌های هیرکانی است.

وی ادامه می‌دهد: همچنین درختان قطور و کهن‌سال، منابع آبی فراوان و توپوگرافی متنوع سیمای اصلی سایت کجور را تشکیل می‌دهد و این منطقه پوشش گیاهی و جنگلی انبوه و دارا بودن دشت‌های مرتفع و علفزارها، دارای جانوران متنوعی مثل پلنگ، گوزن، خرس، بز کوهی، شوکا، مرال، و... همچنین پرندگانی همچون عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین، دارکوب است.

اما محمد حسینی مدیر پروژه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی و استاد دانشگاه مدرس به خبرنگار مهر می‌گوید: برخی درختان موجود در جنگل هیرکانی فسیل هستند و حیات‌وحش بسیار باارزشی نیز در جنگل‌ها زیست می‌کنند که بی‌نظیر هستند و باید حفظ شوند.

در ازدست دادن حیات‌وحش درگذشته بدعمل کردیم و شیر و ببر ایرانی به‌عنوان گونه‌های مهم از بین رفته است

وی بابیان اینکه در ازدست دادن حیات‌وحش درگذشته بدعمل کردیم و شیر و ببر ایرانی به‌عنوان گونه‌های مهم از بین رفته است گفت: تنوع شرایط بسیار متنوع در جنگل‌ها سبب شد تنوع در بارندگی، خاک و غیره داشته باشیم.

وی افزود: جنگل‌های هیرکانی نقطه کانون داغ و تنوع زیستی دنیا به شمار می‌روند و منطقه هیرکانی کانون داغ پرندگان است و مهم‌ترین کریدور و مسیر مهاجر پرندگان به شمار می‌رود.

حسینی تصریح کرد: جنگل‌های خزر ازنظر شرایط اقلیمی و بارندگی مجموعه متنوعی از گونه‌ها رادارند و از 11 گونه پلنگ دنیا بزرگ‌ترین گونه آن پلنگ هیرکانی به شمار می‌رود.

مدیر پروژه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی یادآور شد: یکی از گونه‌های منحصربه‌فرد قورباغه جنگل‌های هیرکانی وجود دارد و درباره این‌گونه اطلاعات بسیار کمی وجود دارد.

حسینی افزود: جنگل‌های هیرکانی در جنوب دریای مازندران واقع‌شده است و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت این جنگل را با جنگل‌های کلچیت گرجستان برابر می‌دانست هرکدام زودتر ثبت می‌شد دیگری برای ثبت با مشکل مواجه می‌شد و در اجلاس آلمان، سعی کردم اثبات کنیم که این دو جنگل متفاوت هستند و اتحادیه به این باور رسید جنگل‌های هیرکانی برتر است

احمد حسین زادگان استاندار مازندران نیز در مراسم جشن ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در بابلسر تأکید کرد: اکنون‌که هیرکانی به‌عنوان میراث جهانی ثبت‌شده است، نگاه به مازندران به‌عنوان استانی که بیشترین سهم را در لکه‌های ثبت‌شده دارد باید عوض شود و نباید همچنان مازندران را به‌عنوان یک مرکز بهره‌برداری از درخت و چوب ببینیم بلکه باید تلاش کنیم از سایر ظرفیت‌های جنگل به‌ویژه ظرفیت گردشگری آن استفاده کنیم.

حسین زادگان گفت: روستائیانی که در حاشیه جنگل هیرکانی سکونت دارند در خط مقدم حفاظت از این میراث جهانی هستند و گذشته از همکاری‌هایی که می‌توانند در مقابله با قاچاقچیان و متخلفان داشته باشند، دانش بومی آن‌ها می‌تواند کمک‌کار کارشناسان و محققان برای حفاظت بهتر از جنگل باشد.

وی یکی از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی ساکنان روستاهای حاشیه جنگل‌های هیرکانی در مازندران را سبک ویژه زندگی آن‌ها دانست که در طول تاریخ منطبق با بهره‌گیری از جنگل در حین حفاظت از آن بوده است و افزود: سبک زندگی این روستاییان حتی می‌تواند موضوع تحقیق و پژوهش شده و برای ثبت ملی و جهانی پیشنهاد و پیگیری شود.

جنگل‌های هیرکانی با 1.9 میلیون هکتار وسعت، از آستارا در شمال استان گیلان تا گلی‌داغ در شرق استان گلستان، در گستره‌ای به طول تقریبی 800 کیلومتر و عرض 20 تا 70 کیلومتر پراکنش دارد. بخش کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم در کشور آذربایجان واقع است.

این جنگل‌ها اما در دهه‌های اخیر با قطع بی‌رویه درختان، بهره‌گیری از رانت و زمین‌خواری، چرای بی‌رویه و بدون نظارت دام‌ها، تصرفات غیرقانونی جنگل، توسعه ناموزون و بدون برنامه‌ریزی گردشگری، بهره‌گیری از روش‌های نامناسب کشاورزی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و ده‌ها مورد دیگر این اکوسیستم ارزشمند انسانی را با چالش و مشکلات جدی مواجه کرده است.