حذف فقرا از شبکه‌های خانگی

تناسب خرید اشتراک

در سال‌های اخیر مصرف سرویس‌های ویدئو (VOD) به یکی از شاخص‌های مهم دسترسی دیجیتال و تغییر الگوی تفریح خانوارها تبدیل شده است. در این بین همزمان با رشد اینترنت پرسرعت و افزایش نفوذ گوشی‌های هوشمند پلتفرم‌های داخلی و خارجی تلاش می‌کنند با ارائه محتواهای متنوع و تولید اختصاصی کاربران بیشتری جذب کنند. بررسی نسبت هزینه اشتراک این سرویس‌ها به درآمد ماهانه کاربران به ویژه در میان گروه‌های با حداقل درآمد نشان‌دهنده میزان دسترسی و توان مالی کاربران برای بهره‌گیری از خدمات دیجیتال است و می‌تواند به عنوان معیاری برای تحلیل فشار اقتصادی و ظرفیت تولید محتوای بومی مورد استفاده قرار گیرد.

در این راستا بر اساس داده‌های موجود هزینه اشتراک سرویس‌های ویدئو در ایران با میانگین حدود 190 هزار تومان در ماه معادل تقریبی 1.6 درصد از حداقل حقوق 12‌میلیون تومانی کارگران است. در آمریکا نیز با فرض حداقل دستمزد فدرال 7.25دلار در ساعت و اشتراک استاندارد نتفلیکس به قیمت 17.99 دلار، این نسبت به حدود 1.4 درصد از درآمد ماهانه می‌رسد. از منظر عددی سهم هزینه اشتراک از درآمد در دو کشور نزدیک به نظر می‌رسد، اما تفاوت سطح دستمزد، قدرت خرید و هزینه‌های پایه زندگی باعث می‌شود پرداخت این سهم برای کاربران ایرانی فشار اقتصادی بیشتری ایجاد کند.

درحالی‌که در آمریکا تماشای استریمینگ بخشی از سبد تفریحات دیجیتال خانوار است، در ایران اشتراک VOD همچنان کالایی نیمه‌لوکس محسوب می‌شود و بسیاری از کاربران برای کاهش هزینه از اشتراک‌های گروهی یا تخفیف‌های فصلی استفاده می‌کنند. اما حالا سوال اینجاست که تولید محتوای وی‌او‌دی‌های داخلی در چه وضعیتی نسبت به پلتفرم‌های جهانی مانند نتفلیکس قرار دارد؟ از منظر تولید محتوا نتفلیکس به‌عنوان بزرگ‌ترین سرویس وی‌اودی جهان سالانه میلیاردها دلار برای تولید و خرید محتوا هزینه می‌کند و بیش از 4 هزار عنوان تولید داخلی در فهرست خود دارد.

تنها در سال 2023 بیش از 800 عنوان جدید شامل سریال، مستند و فیلم سینمایی منتشر شد و این پلتفرم در بیش از 190 کشور فعالیت می‌کند و بیش از 270‌میلیون مشترک پرداختی دارد. در مقایسه پلتفرم‌های ایرانی با آرشیوی بالغ بر 95 هزار عنوان عمدتا از طریق خرید حقوق پخش خارجی و تولید محدود داخلی فعالیت می‌کنند؛ بر اساس گزارش‌ها یکی از پلتفرم های اصلی در سال 1400 تنها حدود 30 سریال جدید تولید کرده و سهم آن از بازار داخلی حدود 65 درصد تخمین زده شده است. این آمار نشان می‌دهد بازار ایران در حال گذار از مرحله پخش‌کننده محتوا به تولیدکننده فعال است، اما فاصله قابل‌توجهی با استانداردهای جهانی دارد.

همچنین در این بین درحالی‌که سرویس‌هایی مانند نتفلیکس با سرمایه‌گذاری‌های چندمیلیارد دلاری سالانه به تولید سریال‌ها و فیلم‌های اختصاصی می‌پردازند پلتفرم‌های داخلی ایرانی عمدتا بر تولید محتواهای کم‌هزینه‌تر تمرکز دارند. بخش قابل‌توجهی از تولیدات داخلی شامل رئالیتی‌شوها، برنامه‌های سرگرمی کوتاه و محتواهای سبک شبکه‌های اجتماعی است که هزینه تولید پایین‌تری دارند و امکان جذب سریع مخاطب را فراهم می‌کنند. این رویکرد به پلتفرم‌ها اجازه می‌دهد ضمن مدیریت محدودیت‌های مالی و زیرساختی همزمان محتوای متنوع ارائه کنند و بازار خود را توسعه دهند، اما فاصله آنها با استانداردهای جهانی در زمینه سریال‌ها و فیلم‌های بلند اختصاصی همچنان مشهود است.

شیوه‌های کسب درآمد

البته علاوه بر تولید و عرضه محتوا پلتفرم‌های وی‌اودی برای تامین منابع مالی و حفظ پایداری کسب و کار از مدل‌های متنوع درآمدی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین این روش‌ها شامل دریافت اشتراک ماهانه یا سالانه از کاربران است که بخش عمده درآمد پلتفرم‌های جهانی و داخلی را تشکیل می‌دهد. برخی سرویس‌ها با همکاری با ارائه‌دهندگان اینترنت و ISPها قرارداد می‌بندند تا اشتراک‌های خود را به‌صورت بسته‌های ویژه همراه با اینترنت ارائه کنند؛ این روش علاوه بر جذب کاربران جدید هزینه دسترسی را برای آنها کاهش می‌دهد. در کنار آن برخی پلتفرم‌ها درآمد قابل‌توجهی از فروش ترافیک مصرفی و پهنای باند دارند، به ویژه زمانی که کاربران حجم بالای استریمینگ استفاده می‌کنند. همچنین تبلیغات درون برنامه‌ای یکی از روش‌های تکمیلی درآمدی است؛ برخی سرویس‌ها نسخه رایگان با تبلیغ یا پلن‌های ارزان‌تر با نمایش تبلیغات ارائه می‌کنند که هم کاربران بیشتری جذب می‌شود و هم درآمد تبلیغاتی به پلتفرم تزریق می‌شود. در نتیجه مدل درآمدی ترکیبی شامل اشتراک پرداختی، همکاری با ISPها، فروش ترافیک و تبلیغات، امکان استمرار فعالیت و سرمایه‌گذاری در تولید محتوای اختصاصی و توسعه زیرساخت‌ها را برای پلتفرم‌ها فراهم می‌کند.

ترکیه؛ نمونه منطقه‌ای

به صورت منطقه‌ای، بازار ترکیه نمونه‌ای جالب از رشد و تنوع پلتفرم‌های بومی وی‌او‌دی است. پلتفرم‌هایی مانند BluTV، Exxen، PuhuTV، Gain و Tivibu Go در ترکیه فعال هستند و قیمت اشتراک ماهانه آنها بین 40 تا 80 لیر متغیر است. قابل‌توجه است که حداقل حقوق ماهانه در ترکیه برای سال 2025 خالص حدود 22هزار و 104لیر تعیین شده است. این بدان معناست که متوسط هزینه اشتراک این پلتفرم‌ها بین 0.18 تا 0.36 درصد حداقل حقوق ماهانه کاربران قرار دارد؛ رقمی که نسبت به سهم هزینه اشتراک در ایران (1.6درصد) و آمریکا (1.4درصد) به مراتب کمتر است. BluTV و Exxen جزو محبوب‌ترین‌ها هستند و به تولید محتواهای اختصاصی مانند سریال‌ها «Masum» (معصوم) و برنامه‌های پرطرفدار سرگرمی و مسابقه می‌پردازند. PuhuTV به‌صورت رایگان با تبلیغ فعالیت می‌کند و جذب مخاطب بالایی دارد، درحالی‌که Gain و Tivibu تمرکز بر محتوای کوتاه‌فرمت، فرهنگی و ترکیبی از تلویزیون زنده و وی‌او‌دی دارند. برآوردها نشان می‌دهد BluTV بیش از یک‌میلیون مشترک فعال داشته و Exxen در سال اول بیش از 500 هزار مشترک جذب کرده است، هرچند آمار رسمی دقیق منتشر نشده است. این نمونه نشان می‌دهد حتی در بازار منطقه‌ای ترکیه توانسته با تولید محتوای بومی و مدل‌های متنوع درآمدی پلتفرم‌های موفقی ایجاد کند که هم سهم بازار و هم نفوذ کاربری قابل‌توجهی دارند.

در مجموع کارشناسان معتقدند که تحلیل هزینه اشتراک، حجم تولید محتوا و مدل‌های درآمدی نشان می‌دهد درحالی‌که سرویس‌های ایرانی مسیر توسعه و تولید محتوای اختصاصی را آغاز کرده‌اند برای رسیدن به استانداردهای جهانی و کاهش فشار اقتصادی بر کاربران نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر، سیاست‌های حمایتی و مدل‌های قیمت‌گذاری انعطاف‌پذیر هستند. مقایسه با بازارهای منطقه‌ای مانند ترکیه و بازیگران جهانی مانند نتفلیکس نیز نشان می‌دهد که موفقیت بلندمدت پلتفرم‌ها وابسته به ترکیبی از تولید محتوا، مدل‌های درآمدی متنوع و جذب پایدار مشترکین است.