خاموشی‌ها کم می‌شود؟
چند سالی می‌شود که زنگ خطر خاموشی با شروع فصل گرم به‌صدا در می‌آیند و تدابیری هم برای آن اندیشیده شده است.
دولت در سال گذشته تصمیماتی برای جلوگیری از خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده گرفت و امسال هم تغییر ساعات ادارات دولتی از 6 بامداد تا 13 تصمیمی است که هیات دولت برای امسال مصوب کرده تا پیشاپیش به جنگ خاموشی رفته باشد و از وقوع آن در بخش‌های مختلف جلوگیری کند. به‌گفته بسیاری از کارشناسان حوزه برق، وقتی یک متغیر در مصرف انرژی تغییر داده می‌شود، به فرض ثابت بودن دیگر متغیرها، می‌توان تاثیر آن را به‌طورمحسوس فهمید. باتوجه به این شرایط، تغییر ساعات کاری ادارات، شدت مصرف را در ساعات اوج مصرف کم می‌کند. در واقع، وقتی کارمندان اداری یک ساعت زودتر تعطیل می‌شوند، این همزمان با دیگر ارگان‌ها نیست، به‌همین‌دلیل، فشار کمتری را به مصرف می‌آورد، اما تاثیری در میزان آن ندارد. در این شرایط، از سرمایه‌های شبکه برق استفاده بهتری شده، همچنین در ساعات اولیه روز دما پایین‌تر است و سیستم‌های سرمایشی فشار کمتری را برای خنک کردن تحمل می‌کنند و این موجب صرفهجویی مصرف می‌شود، اما ارائه نظر دقیق اینکه آیا در واقعیت امر جابه‌جایی ساعت ادارات می‌تواند تاثیری در مصرف برق داشته باشد یا خیر؟ منوط به در نظر گرفتن دیگر پارامترهای مهم در مصرف برق است و شاید با در نظر گرفتن دیگر متغیرها به این نتایج منطقی گفته‌شده نرسیم. در کل این راه‌حل می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مدیریتی منطقی در استفاده از تاسیسات برق در نظر گرفته شود. تغییر ساعت رسمی کشور موضوعی است که هر سال مطرح می‌شود و تاثیر آن در میزان صرفهجویی انرژی بحثی پرتکرار است که مخالفان و موافقان متعددی دارد. این مسئله با انتقادها و موافقت‌هایی در حوزه انرژی روبه‌رو شده است. صمت در این گزارش به موثر بودن جابه‌جایی ساعت ادارات بر کاهش مصرف انرژی پرداخته است.
رابطه کاهش مصرف برق با تغییر ساعت کاری ادارات
در تابستان 1400 و 1401 به‌ترتیب با ناترازی 14هزار و 20هزار مگاواتی برق روبه‌رو بودیم، این در شرایطی است که با احتساب 70هزار مگاوات تقاضا برای مصرف برق، این امکان وجود داشت که در اوج مصرف 6 ساعت محدودیت برق در همه بخش‌ها اعمال شود. با این حال، با مدیریت مناسب در کنار تامین برق بخش خانگی و عدم‌خاموشی در تابستان 1401، برق مازاد برای تقویت و رشد ظرفیت تولید به بخش تولید کشور ارائه شد، به‌طوری‌که در تابستان سال گذشته رشد مصرف برق خانگی برابر صفر بود، از 15 خرداد تا نیمه شهریور 1401 در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 3.5 درصد با کاهش مصرف در بخش خانگی روبه‌رو شدیم، این در حالی است که از 29 اردیبهشت تا پایان شهریور سال 1400، براساس جدول یک تا 3 نوبت، خاموشی اعمال می‌شد. آن‌طور که علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو خبر داده است، برای امسال هیات‌دولت ساعت فعالیت اداری را در اسفند 1401 مصوب کرده و براساس آن از 15 خرداد تا 15 شهریور، ساعت کار اداری از 6 بامداد تا 13 خواهد بود، ضمن اینکه یک ساعت پیش از پایان ساعت کار اداری، دستگاه‌های سرمایشی خاموش می‌شوند. باتوجه به اینکه ادارات و سازمان‌های دولتی نقش قابل‌توجهی در مصرف برق دارند، این موضوع می‌تواند در کنترل افزایش مصرف برق تاثیرگذار باشد، طبق گفته‌های مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق به ایسنا، 4000مگاوات از مصرف برق کشور به ادارات و دستگاه‌های اجرایی اختصاص دارد. به‌گفته کارشناسان، سیستم‌های سرمایشی از مهم‌ترین مصارف این بخش در تابستان به‌حساب می‌آیند و کاهش دمای سرمایش کولرهای گازی از 18 به 24 درجه، می‌تواند تا 20 درصد مصرف برق را کاهش دهد.
تغییر ساعت کاری، بیتاثیر در میزان مصرف انرژی
علیرضا نوری، فعال دانش‌بنیان در زمینه تامین انرژی برای صنایع کوچک در گفت‌وگو با صمت گفت: معمولا صنایع کوچک خود را با شرایط انرژی در کشور تطبیق می‌دهند. برای مثال، بسیاری از تراشکاران وقتی با قطعی برق در روزهای تابستان مواجه شدند، ساعت کاری خود را تغییر دادند و برنامه کاری خود را با زمان‌های قطع شدن برق تنظیم کردند؛ در واقع، این نوع از کسب‌وکارها به‌دلیل اینکه یک کارفرما تصمیم‌گیرنده اصلی است، مدیریت بهتری در مصرف انرژی دارند، اما در بخش‌هایی نظیر ادارات که مدیریت متمرکزی ندارند، مدیریت مصرف انرژی سخت‌تر است.
وی افزود: در کل، عقب، جلو کردن ساعت کاری تفاوتی در میزان مصرف انرژی ندارد، چرا که معمولا صنایع کوچک خود را با شرایط موجود انرژی در کشور تطبیق می‌دهند. دانش‌بنیان‌های تولیدی هم چنین روندی دارند و می‌توانند مدیریت آسان‌تری برای مصرف انرژی در پیش بگیرند.
نوری تاکید کرد: تغییر ساعات ادارات تاثیری در صرفهجویی انرژی نخواهد داشت؛ برای مثال، اگر یک مگاوات در روز از ساعت 8 تا 5 بعدازظهر مصرف می‌شود، همین میزان به ساعت دیگری منتقل می‌شود؛ بنابراین رویکرد مدیریت در مصرف انرژی به‌حساب می‌آید، اما تاثیری در کاهش مصرف ندارد، زیرا این یک مگاوات به ساعت 6 صبح تا 14 بعدازظهر منتقل شده است.
فشار بر نیروگاهها کاهش مییابد
این فعال دانش‌بنیان گفت: جنبه مثبت تغییر ساعات اداری این است که پیک این مصرف مصادف می‌شود با فرود مصرف در حوزه‌های مختلف بنابراین فشار کمتری به نیروگاهها وارد می‌شود. با این تصمیم یعنی عدم‌تغییر ساعت کشور و تغییر ساعت کاری؛ به‌عبارتی، مصرف انرژی رها شده و به‌دست افراد داده شده است. این رها کردن برای بهبود مصرف انرژی تفاوتی نمی‌کند. در واقع، نمی‌توان مصرف انرژی را با این جلو عقب کردن‌ها تغییر داد. مولفه‌ای که مصرف انرژی را کمتر می‌کند، بهینه کردن دستگاه‌هایی است که مصرف انرژی بالایی دارند. برای مثال، افتی که در راندمان شبکه برق وجود دارد، نزدیک به 20 تا 25 درصد و این انرژی معادل دوبرابر کردن کولرهای ساختمان‌های مسکونی در شبانه‌روز است، یعنی اگر تمام کولرهای ساختمان‌های مسکونی دوبرابر شوند و شبانه‌روز هم کار کنند، باز هم مصرف انرژی آنها به این میزان نمی‌رسد.
افزایش راندمان در بخش انتقال برق
به‌گفته نوری، اگر راندمان بخش‌هایی که برق تولید می‌کنند، بالاتر برود، کاهش مصرف محسوسی را خواهیم داشت. به‌عبارت روشن‌تر، میزان هدررفت برق در بخش انتقال چندبرابر مصارف خانگی است. به‌همین‌دلیل، با افزایش راندمان در بخش انتقال برق از مبدأ و کاهش مصرف در این بخش می‌توان از کاهش مصرف حرف زد. در شرایط فعلی، صرفهجویی انرژی مصارف خانگی تاثیری در کمیت انرژی برق کشور ندارد. بیولوژیک بدن انسان به‌گونه‌ای است که به‌صورت خود به خود، توانایی مدیریت مصرف انرژی را دارد. مسیر طی‌شده انرژی به‌دست مصرف‌کننده، باگ اصلی هدررفت در کشور محسوب می‌شود که باید به حال این میزان از هدررفت انرژی فکری کرد.
چگونه میزان مصرف را کاهش دهیم
در ادامه، به اهمیت صرفهجویی مصرف انرژی از سوی شهروندان پرداختیم. هاشم اورعی، استاد تمام دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران در گفت‌وگو با صمت گفت: هدررفت انرژی با شدت مصرف انرژی سنجیده می‌شود، به این معنا که با احتساب انرژی مصرف‌شده، میزان تولید کشور چقدر بوده، بنابراین اینکه با انرژی موجود چه می‌کنیم، مهم است.
هدررفت انرژی بالا است
رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران بااشاره به سرانه مصرف انرژی در ایران گفت: براساس آمار، در ایران هرساله مصرف انواع حامل‌های انرژی رو به افزایش است، در حالی که میزان GDP افزایش نداشته است؛ بنابراین، باید گفت انرژی در کشور ما مصرف نمی‌شود، به هدر می‌رود، چرا که در پس مصرف انرژی، باید حاصلی وجود داشته باشد.
مشکل قیمتگذاری
وی گفت: قیمتگذاری، معضل دیگر انرژی است که مهم‌ترین آن هم به‌شمار می‌رود. تا زمانی که ارزش یک لیتر بنزین در کشور به‌اندازه یک کالای بی‌ارزش باشد، یعنی دولت داد می‌زند که انرژی در این کشور اهمیتی ندارد. به‌همین‌دلیل، نمی‌توان مردم را قانع به صرفهجویی کرد، چرا که ماهیت صرفهجویی برای کالاهای ارزشمند معنا پیدا می‌کند، نه کالاهای بی‌ارزش.
مقایسه مصرف ایران و آلمان
اورعی در ادامه، ضمن مقایسه مصرف انرژی ایران با آلمان گفت: اگر میزان مصرف انرژی را کنار میزان GDP کشور بگذاریم، می‌توان فهمید که میزان مصرف انرژی ایران برابر با آلمان است، اما GDP ایران 400 میلیارد دلار است، در حالی که آلمان 4 هزار و 300 میلیارد دلار سالانه تولید ناخالص ملی دارد. بنابراین، شدت مصرف ایران 10برابر آلمان است، یعنی میزان مصرف انرژی برای تولید یک کیلو هندوانه در ایران، 10برابر بیشتر از آلمان است که این فرآیند، تنها به 2 عامل بر می‌گردد؛ نخست دولتی بودن فرآیند و دوم فقدان سیاست درست.
موثرترین راهکار صرفهجویی
اورعی گفت: موثرترین راهکار در صرفهجویی انرژی ایجاد و کاربرد سیاست‌های استاندارد دولتی است. در واقع، راهی را که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته رفتند، باید ما هم برویم. برای مثال، در پی جنگ روسیه با اوکراین، بحران انرژی در بیشتر اروپا به‌وجود آمد، چرا که اتحادیه اروپا 40 درصد انرژی خود را از روسیه دریافت می‌کرد. همان زمان برخی مسئولان کشور دلخوش به این بودند که زمستان سخت اروپا در سال 2022 در راه است و غربی‌ها به‌زودی دست تمنا برای دریافت انرژی به سوی ایران دراز می‌کنند؛ اما شاهد چنین اتفاقی نبودیم، چرا که در طول تابستان کشورهای اروپایی به سرکردگی اتحادیه اروپا، برنامه‌ای برای مهار مصرف انرژی تدبیر کردند و در نتیجه، زمستان 2022 و 2023 در مقایسه با سال‌های گذشته، مصرف گاز اروپا 16 درصد هم کاهش پیدا کرد.
سخن پایانی
براساس آنچه صنعت برق اعلام کرده، تاثیر تغییر ساعت کشور بر میزان مصرف انرژی ناچیز و در حدود 3 تا 4 درصد است، اما در مجموع باید گفت که این طرح منافعی نیز برای مردم دارد. کارشناسان بسیاری معتقدند، تغییر ساعت هرچند تاثیر بسیاری در مصرف انرژی ندارد، اما موجب می‌شود افراد در هوای بهتری به‌ویژه در تابستان به محل کار بروند و جنبه انسانی و شرعی با تغییر ساعت اتفاق بیفتد، اما در کل تاثیر چندانی در مصرف انرژی ندارد. تاثیر این طرح کمتر از 5 درصد در حوزه برق اعلام شده و این عدد در حوزه گاز حتی متفاوت است و میزان تاثیر آن بسیار کمتر خواهد بود. علت اینکه میزان تغییرات زیاد نبوده، این است که ادارات یا سازمان‌هایی که در طول روز از کولرهای گازی استفاده می‌کنند، از ساعاتی زودتر آن را روشن می‌کنند تا با ورود کارکنان، محیط دمای مطلوب داشته باشد. در مجموع، باید بگوییم که این میزان صرفهجویی و تاثیری که در زندگی افراد دارد، می‌تواند مفید باشد، اما از منظر کاهش مصرف برق خیلی تاثیرگذار نیست.