خراسان رضوی پیشتاز در کشت گیاهان دارویی

میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از 100 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این میزان کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم‌بری چندانی نداشته است.

از میان بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی شناخته شده در جهان تاکنون حدود سه هزار نوع آن در ایران شناسایی شده و وجود آنها قطعیت یافته است. تحول و توسعه در کاربری گیاهان دارویی و خروج این کاربری از صرف درمانی بودن این محصولات و همچنین استفاده گسترده، موثر و پرطرفدار این محصولات در حوزه های بهداشتی، صنعتی و غذایی موجب تحول گسترده در نگاه‌های اقتصادی به این بخش شده است.

عوارض متعدد، پنهان و گاه ناشناخته داروهایی شیمیایی در گذر زمان بشر را به سمت بازگشت به شیوه‌ها و اقلام دارویی مصرفی اجدادش هدایت کرد و این گونه بود که این روزها اغلب داروهای مدرن، منشاء گیاهی دارند و گیاهان دارویی توانسته‌اند نقش درمانی خود را از یک بیماری ساده مانند سرماخوردگی تا بیماری‌های پیچیده و صعب العلاج نشان دهند.

در این میان خطه به راستی زرخیز خراسان رضوی در میان استان‌های کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان طلای سرخ در سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از 85 درصد زعفران کشور را تولید می‌کند اما در زمینه کشت و تولید سایر انواع گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز جایگاه برتری در کشور دارد.

سرزمین طلای سرخ (زعفران) و طلای سبز (زیره) هم اکنون میزبان 350 گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور به صورت خودرو یا دست کاشت است.

تجربه ارزآوری 500 میلیون دلاری صادرات گیاهان دارویی ایران و اشتغالزایی مستقیم حداقل برای 2 نفر در هر نیم هکتار 2 ویژگی ارزآوری و اشتغال در تولید و صادرات گیاهان دارویی است که می‌تواند این حوزه کشاورزی را به یکی از حوزه‌های قابل ترویج و توسعه باهدف ایجاد رونق اقتصادی بدل کند.

گیاهان دارویی جذاب برای کشاورزان

این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه ها به دلیل نگهداری آسان، مصرف اندک آب، ارزش اقتصادی بسیار و قابلیت کشت در اراضی خرد مورد اقبال کشاورزان است.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: گیاهان دارویی جزء منابع گرانبها و ارزشمند طبیعی هستند که در پیشبرد اهداف ملی، منطقه‌ای و جهانی در زمینه‌های بهداشتی و اقتصادی نقش به سزایی دارند.

محمد میری افزود: تحقق سلامت افراد جامعه، خودکفایی دارویی، ایجاد اشتغال، توسعه اقتصادی و کاهش بیکاری از جمله مزایا و کاربردهای اجتماعی، بهداشتی و اقتصادی گیاهان دارویی است و حمایت از گیاهان دارویی و تبدیل این ظرفیت به صنعت تولید داروهای ساخت ملی، می‌تواند تأثیر بسیاری در بهبود شرایط اقتصاد و اقتصاد مقاومتی داشته و به جهش تولید منجر شود.

وی با اشاره به این که گیاهان دارویی برتری‌هایی نسبت به برخی محصولات زراعی و باغی دارند که مورد توجه باغداران و تولیدکنندگان قرار گرفته است ادامه داد: نیاز کم به آب، زودبازده‌بودن نسبت به محصولات باغی و زراعی دیگر، امکان کشت در اراضی کوهپایه‌ای از دیگر ویژگیهاست.

او اضافه کرد: همچنین امکان انبارداری مناسب و طولانی‌مدت، تنوع مصرف به شیوه‌های تازه‌خوری و ادویه‌جات، عرقیات، اسانس و استفاده در تولید داروهای گیاهی، آرایشی و بهداشتی و همین‌طور امکان تولید محصول ارگانیک و سالم به‌دلیل استفاده نکردن از سموم و نهاده‌های شیمیایی از دیگر برتری‌های این گیاهان است.

خراسان رضوی میزبان37 درصد کشت گیاهان دارویی کشور

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان بدون احتساب زعفران در حوزه سطح زیر کشت گیاهان دارویی رتبه اول کشور را به خود اختصاص داده است و 37 درصد سطح زیر کشت گیاهان دارویی کشور در خراسان رضوی متمرکز شده است.

میری افزود: یکی از سیاست‌های محوری جهاد کشاورزی خراسان رضوی اصلاح الگوی کاشت و توسعه کشت گیاهان دارویی است.

وی اظهار کرد: سطح زیر کشت گیاهان آبی و دیم در پایان سال 99 در استان 33 هزار و 723 هکتار بود که با چهار هزار و 864 هکتار افزایش معادل 14.5 درصد نسبت به سال 98 رشد داشته است.

مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از این میزان 14 هزار و 130 هکتار کشت آبی و 19 هزار و 590 هکتار کشت دیم گیاهان دارویی استان است. همچنین از 33 هزار و 723 هکتار کل محصولات، 10 هزار هکتار آن زیره سبز آبی و 13 هزار هکتار شامل زیره سبز دیم است.

میری با بیان این که این سطح زیر کشت بدون احتساب زعفران است افزود: در استان حدود 92 هزار هکتار اراضی زیر کشت زعفران داریم که اگر بخواهیم این میزان را نیز در کارنامه گیاهان دارویی حساب کنیم جایگاه خراسان رضوی با استان دوم کشور بسیار فاصله خواهد داشت.

صادرات به 40 کشور دنیا

معاون بهود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که گیاهان دارویی خراسان رضوی به بیش از 40 کشور صادر می‌شود افزود: پنج کارخانه در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در این استان فعالیت دارد که سه کارخانه از این تعداد جزء پیشرفته‌ترین کارخانه‌های کشور است.

غلامحسین ساربان با بیان این که از مهمترین اقلام گیاهان دارویی کشت شده در این استان می‌توان به خاکشیر، ختمی خبازی، رازیانه، زیره سبز و تخم شربتی اشاره کرد گفت: این استان با 23 هزار هکتار زیر کشت زیره سبز بیشترین سطح زیرکشت این محصول در کشور را دارد.

وی ادامه داد: براساس برنامه پنج ساله، توسعه سالانه هزار تا هزار و 500 هکتار سطح زیرکشت گیاهان دارویی در استان از 2 سال پیش در دستور کار قرار گرفته است.

معاون بهود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بیشتر زیره سبز تولیدی به بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی صادر می‌شود و قیمت بسیار مطلوبی دارد.

ساربان افزود: همه تولید گیاهان دارویی استان به غیر از زعفران در سال 99 معادل 28 هزار و 400 تن بوده که 2 هزار و 435 تن معادل 8.5 درصد نسبت به سال 98 افزایش داشته است.

تسهیلات بانکی در جهت توسعه کشت گیاهان دارویی

مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از جمله اقداماتی که جهاد کشاورزی استان در بحث حمایت از الگوی کشت انجام داده، ترویج توسعه کشت گیاهان دارویی به شیوه نشایی به‌دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش بهره‌وری از نهاده‌های موجود است.

میری افزود: تدوین سند چشم‌انداز گیاهان دارویی استان، تعیین الگوی کشت گیاهان دارویی شهرستان‌ها با درنظرگرفتن اقلیم هر شهرستان و بازار فروش، مکانیزه‌کردن کشت برخی گیاهان دارویی مثل زیره‌سبز، ایجاد بازارچه گیاهان دارویی شرق کشور با هدف تجمیع تجار، صادرکنندگان، فراوری‌کنندگان و شرکت‌های دانش‌بنیان برای ایجاد ارتباط بین این گروه‌ها، انعقاد قرارداد خرید توافقی محصولات کشاورزان در شهرستان‌های فیروزه، کلات، کاشمر، سبزوار، جوین، زاوه، تربت‌حیدریه و مشهد از جمله دیگر اقدامات حمایتی سازمان جهاد کشاورزی بوده است.

وی اضافه کرد: با توجه به افزایش چشمگیر سطح زیر کشت گل‌محمدی و برای پیشگیری از تنزل قیمت، کشاورزان را به فراوری گل‌محمدی به گلاب و سایر گیاهان دارویی و عرقیجات خاص با برپایی دستگاه‌های خانگی و همچنین خرید دستگاه‌های خشک‌کن محصولات تشویق کرده‌ایم.

مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به برگزاری 52 کارگاه آموزشی در شهرستان‌های استان گفت: انعقاد قرارداد بین صندوق توسعه کارآفرین امید و وزارت جهاد کشاورزی برای پرداخت تسهیلات با نرخ چهار درصد و بازپرداخت پنج ساله برای علاقه‌مندان به توسعه کشت گیاهان دارویی در استان متناسب با گونه‌هایی که اعلام شده از اقدامات حمایتی دیگر است.

میری افزود: در کنار این اقدامات، توسعه صنایع فراوری تبدیلی و بسته‌بندی است به طوری که هم اکنون در خراسان رضوی 6 واحد بزرگ صنعتی داریم که جزء ظرفیت‌های بسیار مطلوب استان در حوزه فراوری گیاهان دارویی و گلاب‌گیری محسوب می‌شوند.

ضرورت ترویج فرهنگ مصرف گیاهان دارویی

مدیرامور باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به این که فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی در کشور به طور مطلوب توسعه و تسری پیدا نکرده است گفت: هزینه زیاد برخی گیاهان دارویی با توجه به هزینه‌های برداشت این محصولات و بی‌رونقی صادرات محصول به برخی کشورها و برداشت غیراصولی از مراتع از جمله مشکلات این حوزه و از عمده‌ترین موانع توسعه صنایع تبدیلی و فراوری متناسب با ظرفیت‌های استان است.

میری افزود: کشاورزانی که قصد کشت این محصولات را دارند باید ابتدا به جهاد کشاورزی شهرستان محل فعالیت خود مراجعه و اطلاعات اولیه را راجع به عملیات کاشت، داشت و برداشت گیاهان به‌دست بیاورند و سپس برای کشت این محصولات اقدام کنند.

به‌گفته وی، فرهنگ‌سازی مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در جامعه، کمک دستگاه‌های متولی را در کنار وزارت جهاد کشاورزی می‌طلبد.

وی ادامه داد: توسعه صادرات به کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای اروپایی که پایگاه قوی فراوری در دنیا هستند، ارزآوری خوبی به‌دنبال خواهد داشت و ضروری است.

او اضافه کرد: ایجاد زنجیره تولید و توسعه بازارهای گیاهان دارویی باید در دستورکار قرار گیرد تا بتوان این کشت را زیر چتر حمایت خود قرار داد.

احتمال کاهش کشت گیاهان دارویی

مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: خشکسالی در کاهش سطح زیر کشت این محصولات در سال 1400 تأثیر خود را به‌جا گذاشته است سالی که به یکی از سال‌های خشک نیم قرن گذشته تبدیل شده است.

میری افزود: متاسفانه در عمده محصولات دارویی دیم، شاهد کشت نشدن برخی محصولات در فصل بهار و موعد کاشت هستیم که به فرایند تولید استان لطمه می‌زند و از آن طرف درآمد کشاورزان را کم می‌کند و باعث می‌شود حدود 25 درصد تولید گیاهان دارویی استان در سال 1400 کاهش یابد.

• وزارت جهاد کشاورزی
• زاوه
• مشهد
• گیاهان دارویی
• سبزوار
• تربت حیدریه
• اقتصاد مقاومتی
• زعفران
• کاشمر
• جوین
• کلات