خسارات جبران ناپذیر اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی تغییر کاربری زمین های کشاورزی

به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ روند رو به افزایش تغییر کاربری زمین در سال های اخیر خسارت های جبران ناپذیری را به عرصه های های طبیعی در گستره جهانی وارد کرده است که نتیجه آن کاهش تولید محصولات کشاورزی و تهدید امنیت غذایی، از بین رفتن پوشش گیاهی، کاهش تنوع زیستی، فرسایش و کاهش حاصلخیزی خاک، گسترش بیابان ها و وقوع بلایای طبیعی و پیامدهای منفی زیست محیطی همچون آلوده شدن منابع آبی و خاکی توسط صنایع آلاینده غیرمجاز به خصوص در حاشیه رودخانه ها و ساحل دریا و مناطق مجاور منابع آب شرب و کشاورزی و نهایتا مرگ تدریجی کشاورزان بوده است.

بررسی ها نشان می دهد در اغلب مناطق دنیا، به ویژه کشورهای در حال توسعه، اراضی مرغوب کشاورزی، بیشترین سهم را در تبدیل به کاربری شهری داشته اند. گسترش کاربری های نامطلوب و ناسازگار، منجر به پیامدهای زیست محیطی در یک ناحیه خواهد شد. تبدیل اراضی کشاورزی به ساخت و ساز یعنی تحمیل کردن کاربری مغایر با توان اکولوژیک آنها و محروم نمودن مردم یک سرزمین از این ظرفیت. تغییر کاربری اراضی یکی از دخالت های مهم بشر در اکوسیستم است که روی فرایندهای اکوسیستم به ویژه میزان معدنی شدن میکروبی کربن و نیتروژن اثرگذار است.

** پیامدهای اقتصادی اجتماعی تغییر کاربری زمین های کشاورزی

تغییر کاربری اراضی کشاورزی بیش از هر نوع تحول و توسعه ای در روستا باعث پدید آمدن تغییرات ساختاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی روستاها شده است. تغییر کاربری کشاورزی در سطح توسعه اقتصادی اجتماعی، نابرابری درآمد روستاییان، کاهش فعالیت های کشاورزی و افزایش نرخ فعالیت در دو بخش صنعت و خدمات تاثیر بسزایی دارد. همچنین تغییرات کاربری اراضی کشاورزی ناشی از تقاضای ساخت و سازهای تفریحی و خانه دوم و فعالیت های گردشگری، طبیعت روستا را با دگرگونی های اجتماعی و اقتصادی روبرو می کند.

علاوه بر این، همیشه امید مایه حرکت کشاورزان بوده است. کشاورزان درختان را به امید دهی برای نسل های بعد کاشته اند، اما در منطقه ای که فضای حاکم تغییر اراضی کشاورزی است و کشاورز منتظر است با تغییر کاربری اراضی خود سود یکباره بیشتری دریافت کند، بدیهی است برنامه ریزی و سرمایه گذاری بلند مدت برای زراعت یا باغ خود نخواهد کرد. اینها زوایای پنهان اثرات تغییر کاربری بر نگرش کشاورزان است. در این شرایط، تولیدات کشاورزی پیش از وقوع تغییر کاربری، بر اثر از دست رفتن انگیزه برنامه ریزی های بلندمدت، از منافع پایدار دور خواهد شد.

** تغییر کاربری زمین های کشاورزی و جنبه های روان شناختی و فرهنگی آن

از پیامدهای ناگوار تغییر کاربری زمین های کشاورزی، جنبه های روان شناختی و فرهنگی آن است؛ طبق بررسی ها در بسیاری از روستاها درگیری های بسیاری بین وراث مبنی بر تغییر کاربری و یا حفظ کشاورزی صورت گرفته و اختلافات خانوادگی را دامن زده است. بسیاری از کشاورزان که در سال های گذشته به قیمت ارزان، زمین های خود را فروخته اند پس از افزایش ناگهانی زمین مورد شماتت خانواده و سرزنش خود قرار گرفته و بعضا دچار افسردگی و حتی بیماری های روانی شدید گریده اند. برخی کشاورزان که علاقه به کشت و کار دارند از سوی فرزندان مجبور به تغییر کاربری اراضی گردیده و در سال های پیری احساس بیکاری و فقدان هویت آنان را آزار می دهد. البته این به معنی تایید کار کشاورزان سالمند که متاسفانه از بیمه تامین اجتماعی بی بهره اند نیست، ولی بسیاری از سالمندان نیاز دارند در دوران پیری هر چند بسیار سبک و در حد احساس مفید بودن به کشاورزی مشغول باشند که این امکان با تغییرات اراضی کشاورزی از آنان گرفته می شود. در واقع کشاورزی برای آنان بیش از یک شغل هویت آنان است که با از دست دادن زمین هویت خود را از دست رفته می بینید. این امر بنیان خانواده ای را که بر اساس زندگی کشاورزی شکل گرفته را متزلزل می کند.

همچنین بعضا با ورود افراد شهرنشین به روستا با فرهنگی متفاوت احساس فرهنگ دوگانه مشکلاتی را برای روستاییان ایجاد خواهد کرد. در روستاهایی که جمعیت شهرنشین مرفه افزایش یافته، روستاییان با وجود انبوهی از زباله های خشک مواجه شده اند که سابقا در روستا وجود نداشته و دانش و سازکاری برای امحای آن ندارند. تشدید ناهنجاری های اجتماعی و اخلاقی در ویلاهای پراکنده و غیرمجاز در اراضی کشاورزی نیز از این دسته مشکلات است.

** نابودی مناظر بکر و آرامش بخش با تغییر کاربری زمین های کشاورزی

علاوه بر این شاید مهمترین پیامد تغییر کاربری زمین از دست رفتن مناظر بکر و آرامش بخشی است که گردشگران طبیعت را برای حضور در این مناطق به دنبال خود می کشد و باعث توسعه پایدار گردشگری می شود و لیکن خانه های ناموزون و ناسازگار که ساخت آن حقوق عمومی را زیرپا گذاشته و همچون زخمی بر پیکره طبیعت، آرامش و لطافت بصری چشم اندازهای بی بدیل کشور را خدشه دار می کنند. کم کم این نقاط خاص تبدیل به مناطقی شلوغ، آلوده و فاقد ارزش های معنوی و روانشناختی می شوند که مثال هایی از این تغییر کاربری های لجام گسیخته را در روستای زیارت گرگان، دماوند و لواسان، کلاردشت مازندران می توان دید.