درنگی در شعار سال 1401 از منظر علوم انسانی / عبور از برداشت رایج از مفهوم «تولید دانش بنیان»

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، ناصر امین‌زاده، مدیر فرهنگی هنری منطقه 7 و رئیس فرهنگسرای اندیشه در یادداشتی اختصاصی برای تسنیم، درباره شعار سال 1401 نوشت:

تاکید رهبر فرزانه انقلاب بر مقوله تولید در یک دهه اخیر، توجه بسیاری از نخبگان، مسئولان و دست اندرکاران کشوری و لشکری را بر این مقوله مهم و کارساز به همراه داشته است. مقام معظم رهبری به عنوان دیده‌بان آگاه انقلاب اسلامی با بینش دقیق نسبت به افق آینده کشور که توسعه، پیشرفت و آبادانی را برای آن به همراه دارد بر موضوع مهم «تولید ملی» تاکید داشته‌اند.

نگاهی به نامگذاری سال‌ها در یک دهه اخیر به خوبی بیانگر دغدغه رهبر انقلاب بر این موضوع است. مسئله‌ای که بارها در دیگر سخنرانی‌های ایشان و حتی بیانیه گام دوم انقلاب نیز بیان شده و مورد تأکید قرار گرفته است.

بدون شک مقوله تولید ملی و تلاش برای تبدیل آن به گفتمان قالب در بین آحاد جامعه، موضوعی چندبعدی و چند لایه و نیازمند توجه نخبگان علوم انسانی، اهالی رسانه و اندیشمندان جامعه است.

به عنوان مثال در شعار سال 1401 که از سوی رهبر حکیم انقلاب بیان شد، بُعد جدیدی از این موضوع کلان معرفی شد. بُعدی مشتمل بر دو زیرشاخه اصلی؛ یعنی «دانش بنیان» و «اشتغال آفرین». این موضوع دقیقاً همان نقطه عطفی است که اندیشه‌ورزی، جامع‌نگری و گفتمان‌سازی نخبگان کشور به ویژه در حوزه‌های علوم انسانی، فرهنگ و هنر را می‌طلبد.

نخبگان و دانشمندان علوم انسانی‌اسلامی و فرهنگ‌و‌هنر یکی از نقش آفرینان اصلی شعار «تولید؛ دانشبنیان، اشتغالآفرین» بوده و شرکت‌های دانش بنیانِ این عرصه، نقش ویژه‌ای در پیشرفت وتوسعه علمی کشور در زمینه‌های فرهنگی‌هنری، اجتماعی، فناوری و نیز اقتصادی بر عهده دارند. نباید فراموش کنیم که فرهنگ زیربنا و موتور اصلی پیشران تحول در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... کشور به شمار می‌رود.

مقام معظم رهبری سال1401 را سال «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین» معرفی کردند. روشن است که هدف معظم‌له انجام یک کار نمایشی نبوده و ریل گذاری هدفمندِ حرکت‌های نظام را مدنظر دارند. آن‌چه که در این نامگذاری قابل توجه و تامل است، تأکید بر دانش بنیان بودن تولید، به عنوان یکی از ویژگی‌های بارز آن است که با مفهوم اخیر جهادتبیین نیز پیوندی عمیق دارد.

برای افرادی که علایق و انگیزه‌های متمرکزتری بر حوزه‌های انسانی، اجتماعی و عرصه فرهنگ داشته و با اقتصاد و صنعت، پیوند کمتری دارند، نکته قابل ذکر، گذر از برداشت رایج از مفهوم تولید دانش بنیان است.

در این برداشت از دانش، تولید منحصر در علوم تجربی نبوده و علوم انسانی و اجتماعی را نیز دربرمی‌گیرد. در حقیقت همان قدر که توجه به تولید دانش بنیان در علوم تجربی دارای اهمیت است، به هیچ وجه نباید از علوم انسانی و اجتماعی دانش بنیان غافل شد چرا که زیربنای و زیرساخت هر جامعه متمدن توجه عمیق و دقیق به علوم انسانی و نخبه‌پروری در این زمینه است. از این روی حمایت ویژه از صنایع و تولیدات دانش بنیان فرهنگی که زیربنای اصلی در علوم انسانی و اجتماعی هستند، به عنوان یکی از الزامات اساسی شناخته می‌شود.

از سویی دیگر، در تقابل همه جانبه با هجمه‌های «فرهنگی»، «رسانه‌ای» و «شناختی» دشمن، رویکردها و راهبردهای صرفاً تدافعی جنگ مردود بوده و نیازمند استراتژی «برون‌گرایی»، «بازدارندگی فعال» و «مقاوم‌سازی» فرهنگی آن هم در بهترین سطح آن هستیم.

تأکید می‌شود که صنایع خلاق، محصولات فرهنگی و فناوری‌های نرم با قابلیت تولید حدود 2 هزار و 700 میلیارد دلار ارزش اقتصادی و ایجاد تقریباً 30 میلیون شغل در دنیا، روز به روز مورد توجه کشورهای بیشتری قرار می‌گیرد.

از این رو توسعه قدرتمند زیرساخت‌ها و توسعه صنایع فرهنگی و هنری مختلف نظیر پویانمایی، سینما، بازی‌های رایانه‌ای، اسباب بازی، تولید و توزیع صنایع دستی و میراث فرهنگی، توجه به صنعت پوشاک، صنعت چاپ و نشر (از کاغذ گرفته تا دستگاه‌های چاپ)، صنایع فرهنگی، انیمیشن و پویانمایی و... احساس می‌شود. این امر باید منجر به ارتباط گسترده با حوزه‌های دانش بنیان فناوری‌های نوین شود.

از سویی دیگر، گسترش نفوذ فرهنگی و تقویت جایگاه کشور در عرصه‌های بین‌المللی»، «حراست از هویت ملی و متمایزسازی فرهنگ ملی در برابر فرهنگ‌های بیگانه و فرآیند جهانی‌سازی»، «مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی»، «توسعه اجتماعی و احیا و ترویج سبک زندگی اسلامی‌ایرانی»، «تمدن سازی نوین اسلامی»، و... "در گام دوم انقلاب" از جمله دلایلی است که نقش و اهمیت علوم انسانی و ضرورت حمایت از محصولات و خدمات حوزه راهبردی فناوری‌های نرم در کشور را بیشتر کرده است.

فلذا شرکت‌های دانش‌بنیان در خط‌مقدم میدان مبارزه با هجمه محصولات فرهنگی و محتوایی بیگانه قرار دارند و باید تمام قد و مسئولانه از ایجاد کسب‌وکارهای خلاق که منجر به خلق محتوا یا محصول می‌شود حمایت کرده تا پیروز میدان تهاجم فرهنگی و اقتصادی باشیم.

در پایان یادآور می‌شود که محصول یک فرایند دانش‌بنیان، فناوری پیشرفته و روزآمد است و طبیعی‌ست که محصولِ دانش انسانی و اجتماعی را نیز، "با درک اهمیت نقش این حوزه استراتژیک در کشور"، یک فناوری موثر و روزآمد برای حکمرانی مطلوب‌تر در عرصه جامعه انسانی بدانیم...