دلایل مشکلات اقتصادی در 2 دهه گذشته

باوجود پیشرفت‌های حاصل‌شده در زمینه‌های دیگر، حال چرا در برنامه‌ها و اهداف اقتصادی کمتر موفق بوده‌ایم. باید به ریشه‌های عدم‌موفقیت در فعالیت‌های اقتصادی پرداخت و علت آن را جویا شد.

افزایش نرخ نفت خام در بازارهای جهانی به بالای 100 دلار در هر بشکه و افزایش درآمدهای ارزی کشور حاصل از فروش نفت در دوره اول دولت عدالتخواهی و مهرورزی (87- 84)، دست دولت را برای واردات کالاهای خارجی باز گذاشت که در مواقعی، حجم واردات کالا از مرز 60 میلیون دلار در سال تجاوز کرد. اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی انبساطی در بودجه‌های سالانه، سبب رشد شدید نقدینگی در این دوره شد؛ به‌گونه‌ای که حجم نقدینگی در سال آخر (سال 87) نسبت به سال اول دوره (سال 84)، بیش از 155.4 درصد رشد داشته است.

با افزایش نرخ رشد تورم از ابتدای دوره که 10.4 درصد بود، نرخ تورم در آخر دوره (سال 87) به بالای 25 درصد افزایش یافت و دولت با کسری بودجه شدید مواجه شد؛ به‌طوری‌که کسری بودجه در سال آخر دوره نسبت به سال اول دوره 347.4 درصد افزایش یافت و همزمان با رشد نقدینگی در این دوره، باعث تشدید نرخ تورم در آخر دوره اول ریاست‌جمهوری دولت عدالتخواهی و مهرورزی شده که بالاترین نرخ تورم در 12 سال گذشته بوده است.

در دوره دوم ریاست‌جمهوری دولت عدالتخواهی و مهرورزی در 2 سال اول (88 و 89) اتفاقات خوبی در اقتصاد رخ داد؛ اولا باتوجه به افزایش نرخ جهانی نفت خام ابتدای دوره، درآمدهای ارزی دولت افزایش یافت. ثانیا کسری بودجه دولت روند کاهشی گرفت. گرچه نقدینگی روندی افزایش داشت، اما نرخ تورم در سال 88 نسبت به سال 87 کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشت و به 10.8 درصد رسید. باوجود کاهش چشمگیر کسری بودجه و نرخ تورم در 2 سال اول دوره، در 2 سال آخر دوره با ایجاد شوک ارزی در سال 90 نرخ ارز که طی یک دهه (از سال 79 تا 1389) فقط 28 درصد تغییر کرده بود، از 813 تومان به 3183 تومان رسید و نسبت به نرخ ارز سال اول دوره 292 درصد افزایش یافت. این شوک ارزی زمانی ایجاد شد که دولت با کاهش درآمدهای ارزی به‌دلیل کاهش شدید نرخ نفت مواجه شد.

همراه با افزایش اجتناب‌ناپذیر هزینه‌های جاری و عمرانی به‌علت استمرار پرداخت یارانه نقدی باوجود کاهش درآمدهای دولت، رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری ثابت در 2 سال آخر (91 و 92) به‌شدت منفی شد و نرخ تورم نیز در سال‌های 91 و 92 به‌ترتیب به 30.5 و 34.7 درصد رسید که بالاترین نرخ در 19 سال گذشته بود. همان‌طور که اشاره شد، شوک ارزی در سال 90 در دولت عدالتخواهی و مهرورزی و متعاقب آن رشد نقدینگی بر اثر افزایش نرخ تسعیر ارز و تورم انتظاری، نرخ تورم را در سال‌های 91 و 92 به‌شدت افزایش داد و یک رکورد 34.7 درصدی تورم را که در 19 سال گذشته سابقه نداشت، ثبت کرد. از دیگر ویژگی‌های 2 سال آخر تصدی دولت عدالتخواهی و مهرورزی، رشد منفی بی‌سابقه اقتصادی و سرمایه‌گذاری بود.

افزایش هزینه‌های جاری دولت و اجرای طرح ناموفق هدفمندی یارانه‌ها در سال 89 به همراه افزایش بهای کالاها و خدمات دولتی و نیز حامل‌های انرژی و پرداخت یارانه نقدی به کلیه افراد بدون شناسایی جامعه هدف و استمرار پرداخت یارانه نقدی در سال 90 باوجود کاهش شدید درآمدهای نفتی و ایجاد شوک‌های ارزی و قیمتی، دولت را در وضعیت نامساعد مالی قرار داد که اثر آن در انتخابات خرداد سال 92 خود را نشان داد.

به‌این صورت که مردم چهره‌ای از طیف سیاسی دیگری را به‌عنوان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران برگزیدند. این تغییر نگرش بیشتر منشأ اقتصادی داشت تا عوامل تاثیرگذار دیگر.