دلگرمی فرهیختگان با "چهارگاه"

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، فرهنگ واژه‌ای با گستره معنایی بسیار پهناور است که وقتی به مرور تعاریف ارائه شده نسبت به این واژه می‌پردازیم همواره با کلیتی روبرو می‌شویم که گاه، حتی در نقض یکدیگر ظاهر می‌شوند و در نهایت در می‌یابیم که معنا و تعریف واحدی از این گستره بسیار غنی ارائه نشده و به قول معروف هر کس از منظر فهم و دیدگاه خود فرهنگ را تعریف کرده؛ اما آنچه که مسلم است؛ بنا بر دیدگاه «ادوارد بارنت تایلور»(جامعه شناس، انسان شناس و فرهنگ شناس شهیر قرن نوزدهم میلادی) فرهنگ، مجموعه پیچیده‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرامی‌گیرد؛ است که ذیل آن، هر منطقه از هر کشوری می‌تواند فرهنگ متفاوتی با دیگر مناطق آن کشور داشته باشد.

ایران اسلامی که اساساً در حوزه تمدنی تکیه بر مبانی فرهنگی از هر نوع شناخته شده دارد و به اندازه ای در حوزه فرهنگ غنی است که مورد توجه جهانیان گرفته با همین تعریف «تایلور» از فرهنگ که به نظر می‌آید جامع ترین تعریف نسبت به سایر تعاریف برای فرهنگ است و البته کم و بیش مخالف و منتقدینی نیز دارد؛ تبلور واقعی همه ابعاد فرهنگی را دارا می‌باشد که در موقعیت‌های مناسبتی (دینی و مذهبی و یا باستانی) هر کدام از این ابعاد تجلی عینی به خود می‌گیرند.

علاوه بر یک کلان فرهنگ خاص و اختصاصی که منحصر به حوزه تمدنی ایران است و در گونه‌های مختلف ادبی، موسیقی و رسوم و باورها و انواع هنرها خود را مطرح کرده است؛ جای جای نقاط جغرافیایی ایران دارای خرده فرهنگهای بومی منحصر به خود است که در اشکال و قالب‌های مختلف متناسب با فرا رسیدن ایامی چون ماه مبارک رمضان یا ایام محرم و یا ایام عید نوروز خود را ظاهر و نسل به نسل به نسل‌های بعد منتقل می‌کند. یکی از این فرهنگ‌های ثابت و پایدار در ایران، هم نشینی شب‌های ماه مبارک رمضان و دید و بازدیدهای ایام عید نوروز است که امسال این دو در تطابق زمانی به هم رسیده‌اند و جلوه‌های زیبایی از آمیختگی فرهنگ دینی و ملی را تجلی ساختند که از جمله از این جلوه گاهها، شبکه چهار و برنامه وزین «چهارگاه» است که قالب جدیدی از برنامه‌های گفتگو محور را برای مخاطبین فرهیخته این شبکه رونمایی کرد.

«چهارگاه» ویژه‌برنامه سحرگاهی در ماه مبارک رمضان است که از بامداد سه‌شنبه 22 اسفند و هم‌زمان با اولین سحر ماه رمضان، از ساعت 3:30 بامداد تا هنگام اذان صبح به روی آنتن می‌رود و تکرار آن نیز حدود ساعت 9 به پخش می‌رسد.

محمد اسماعیل آذر، استاد شعر ایرانی تحت عنوان مجری، حسام‌الدین سراج، استاد آواز ایرانی، حسن بلخاری، استاد زیبایی‌شناسی و متین رضوانی، پژوهشگر حوزه موسیقی ایرانی کارشناسان ثابت این برنامه هستند که به تناسب موضوع هر شب مهمانی از استانهای مختلف نیز به این جمع در زمانی مشخص اضافه می‌شوند و مبتنی بر فرهنگ بومی در حوزه‌های شعر، موسیقی، مناجات، ادعیه، تعزیه و... به گفتگوی تخصصی، پژوهشی و تحقیقی می‌پردازند و لحظه‌های بسیار سرشاری از خلق معنا و مفهوم نسبت به حوزه فرهنگ در این ساعات و دقایق خلق می‌شود که سحرگاه‌ها را برای مخاطبین خاص این شبکه جذاب می‌کند تا با وجودی پر از شناخت به لحظات معنوی اذان صبح برسند.

وسعت آیین‌های زیبای موجود در استان‌های مختلف و ادعیه و رسوم مختص رمضان به حدی است که به رغم اختصاص زمان حدود سه ساعته به این موضوعات در شب‌های متوالی ماه مبارک رمضان، باز هم به نظر می‌رسد که لایه‌های تاریخی این سنت‌ها و توجه های معنوی در ماه مبارک رمضان ناشناخته باقی مانده و به همین دلیل هر شب با کشف‌های زیبایی از حقیقت وجود و وجوه و خاستگاه این آیین‌ها روبرو می‌شویم که «چهارگاه» را به معنای واقعی تبدیل به یک برنامه فرهیخته محور کرده است.

هم نشینی اساتید ادبیات، موسیقی، پژوهش، فلسفه، زیبا شناسی و تاریخ در کنار هم غیر از آنکه اضلاع منفصل فرهنگ را به هم متصل می‌کند؛ شکل واحدی از فرهنگ را نیز در این برنامه به نمایش گذاشته که هر بیینده مشتاق را به شعف و برانگیختگی و افتخار می‌رساند.

تیتراژ آغازین «چهارگاه» که با آواز زیبای «حسام الدین سراج» به تناسب هر برنامه مدخل شوق برانگیز این برنامه است با نمایی باز از عمارت تاریخی عین الدوله (نگارخانه برگ) خبر از ورود باشکوه مخاطب به دنیای فرهنگ ایرانی را در ابعاد مختلف حتی در حوزه معماری و طراحی بومی ابناء و اماکن تاریخی را می‌دهد که اگر اندکی تامل و همراهی صورت بگیرد دیگر مخاطب شبکه تلویزیون را تغیر نخواهد داد که هیچ! بلکه از شب‌های بعد مخاطب ثابت این برنامه خواهد شد.

وجه بررسی ادبی و تاریخی و صورت حاضر موضوعات طرح شده، مثل تعزیه یا مناجات خوانی و ادعیه خوانی و... که اغلب به تناسب حضور مهمانان دعوت شده از جغرافیای مختلف ایران موضوعیت پیدا می‌کنند؛ وجه غالب «چهارگاه» است که ضمن آنکه نظرات کارشناسی کارشناسان حاضر در حوزه تاریخ و ادبیات را به همراه دارد به فلسفه پیدایش و روند شکل گیری و دامنه تکثری آن نیز توجه خاص می‌شود و لایه‌های گفتاری و کارشناسی «دکتر حسن بلخاری» بر جذابیت و بر غنای برنامه صد چندان می‌افزاید.

علاوه بر ریتم معمول برنامه در شب‌های ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر و شب‌های شهادت مولا علی (ع) و شب ولادت امام حسن مجتبی (ع) از جمله شب‌هایی بود که «چهارگاه» را از سایر برنامه های موجود تلویزیون متمایز کرد و بویژه، سحرگاه بودن آن نیز باعث شد که از سنت معمول توجه به موضوع سوگواری و مناجات و شب زنده داری بتوانیم خارج شویم و با درک جدیدی از این آیین ها و رسوم و اعمال - که می‌تواند تعمیم به اندیشه و تفکر و دقت داشته باشد - رفتار و گفتار پیشه کنیم.

توجه به زیبا شناختی ابعاد فرهنگی آیین های رمضانی و همین طور توامان ساختن وجوه نظری و عملی این آیین ها در فرهنگ کلی ایرانی و خرده فرهنگ‌ها از رویکردهای جدی و شاخص‌های گفتاری کارشناسان برنامه است که وقتی با مصادیق ادبی و موسیقایی نیز همراه می‌شود؛ سحرهای رمضان را برای هر دل بیداری که پای در حقیقت وجودی ماه مبارک رمضان گذاشته شیرین و به یاد ماندنی می‌کند.

ایجاد پیوند و اتصال معنادار بین «مناجات» با «آواز» و «موسیقی» با ارجاع به پژوهش‌ها در این برنامه، تهیه کننده را به سمتی سوق داده تا در سی شب ماه مبارک رمضان، سی مهمان متفاوت از اساتید و هنرمندان سی استان کشور را روبروی قاب و دوربین شبکه چهار بنشاند که به این ترتیب در محتوا و شکل و فرم اجرای هر شب، تغییراتی را به وجود می‌آورد.

دامنه گسترده مخاطبان شبکه چهار که شامل اساتید و دانشجویان و فرهیختگان است به شکل آشکاری فرهیخته محوری «چهارگاه» را در محتوا و فرم تحت تاثیر قرار داده و بصورت ملموس با نوعی جدید از برنامه سازی را شاهد هستیم که توانسته مخاطبین خاص را به خود جلب و موجبات دلگرمی آنها را فراهم نماید.

عزیزالله محمدی (امتدادجو)