دماوند اسیر پدیده «دولت بی‌اقتدار»

در این همایش، هادی کیادلیری معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست از ضرورت همکاری گروه‌های مردمی با مسئولان دولتی در حفاظت از دماوند گفت. مهدی مسچی از بنیان‌گذاران انجمن دوستداران دماوندکوه از کم‌کاری مسئولان در پیگیری ثبت جهانی دماوند و مدیریت ورود و خروج کوه‌نوردان و گردشگران گفت. محمد درویش در مقایسه‌ای با پارک ملی یوسمیتی آمریکا، خواستار مدیریت قوی و مؤثر در موضوع حفاظت از دماوند شد. سهند عقدایی مدیر شرکت گردشگری اسپیلت البرز با نمایش اسلاید، کوه‌پیمایی اصولی در کلیمانجارو و چند کوهستان دیگر جهان را با کوه‌پیمایی بی‌ضابطه در دماوند مقایسه کرد. مهدی کاسبیان مدیر عامل انجمن کوه‌نوردان ایران به موضوع دفع غیر اصولی فضولات انسانی در دماوند اشاره کرد. خانم فیروزی مدیر شرکت بهینا درباره‌ی ابزارهای دفع فضولات در محیط‌های طبیعی و چند محصول دیگر که این شرکت تولید کرده سخن گفت. داود محمدی فر کوه‌نویس برجسته‌ی کشور از تاریخ بسیار کهن کوه‌نوردی و دیرینگی فن‌های مربوط به این فعالیت در ایران گفت و پیشنهاد کرد که قلم‌به‌دستان کوه‌نوردی، در این زمینه در محافل جهانی اطلاع‌رسانی کنند.

من هم در سخنانی کوتاه به سه نکته‌ی اجتماعی در موضوع حفاظت دماوند اشاره کردم: نخست این که دماوند مانند بسیاری از دیگر پهنه‌های طبیعی ایران، از پدیده‌ی «دولت بی‌اقتدار» که پژوهشگران بسیاری از جمله لستر براون (در کتاب "طرح امید") از آن گفته‌اند، در رنج است. به این معنا که حکومت در زمینه‌ی محیط زیست و منابع طبیعی در عمل بر سرزمین حاکم نیست و هر شخص سودجوی فرصت‌طلب می‌تواند هر کاری را که می‌خواهد با آب و خاک بکند. دوم این که کارهای مثبت در سامانه‌ی حکمرانی کنونی با کندی ملال‌آوری پیش می‌رود و از این‌رو به نتیجه‌ی دلخواه نمی‌رسد. سوم، تجمیع مسائل حل‌نشده که بنا به نظر پژوهشگران جامعه‌شناسی و علوم سیاسی، سبب تعمیق و پیچیدگی فزاینده‌ی معضلات کشور شده است. نمود این سه عارضه را در دماوند می‌بینیم؛ در واقع دماوند نه‌تنها نماد سرزمینیِ ایران، بلکه چون عرصه‌ی چرای بی‌رویه‌ی دام، فرسایش هراس‌آور خاک، ساخت‌وسازهای غیرقانونی، معدن‌کاریِ سرزمین‌فروشانه، و گردشگری و کوه‌نوردی ولنگارانه است، آن را می‌توان شاهدی دانست بر مجموعه‌ی ناکارآمدی دولت در امر حکمرانی.

در این همایش بیانیه‌ای با مضمون زیر هم خوانده شد و به امضای ده‌ها تن از حاضران رسید:

دماوند نماد سرزمین ایران و زمینه‌ساز بخش مهمی از هویت تاریخی و فرهنگی ما است. از این‌رو، حفاظت آن در برابر هرگونه استفاده که به کلیت طبیعی آن آسیب برساند ضروری است و ما خواستاریم که: چرای دام در این کوهستان ساماندهی شود، به گونه‌ای که ظرفیت برد رعایت شود و ورود و خروج دام در تاریخ‌های مشخص و مناسب صورت گیرد. هرگونه معدن‌کاری و احداث جاده‌های جدید از ارتفاع حدود 2200 متری به بالا در این کوهستان ممنوع شود و با نظارت دقیق، مقررات مربوط اِعمال گردد. جاده‌های غیراصولی و خودسرانه‌ای که در چند دهه‌ی اخیر در اطراف دماوند کشیده شده، به‌ویژه جاده‌ی جنوبی که تا ارتفاع 3200 متر می‌رود، به‌طور کلی مسدود و محیط به وضع طبیعی بازگردانده شود. پرونده‌ی ثبت جهانی دماوند، با رفع تعارض‌های موجود در منطقه، از سوی مسئولان تکمیل گردد. کوه‌نوردی و گردشگری در دماوند محدود و ضابطه‌مند گردد، به گونه‌ای که ظرفیت برد مراعات و این فعالیت‌ها به شکلی کاملاً مسئولیت‌پذیر انجام شود. در این راستا، ورود هرگونه ظرف یک‌بار مصرف به منطقه ممنوع گردد و همگان ملزم به بازگرداندن پسماندهای خود شوند. محدوده‌ی دماوند به پارک ملی لار ملحق و ملاحظات مربوط به پارک‌های ملی به شکلی جدی مراعات شود. دستگاه‌های دولتی مانند سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی با همکاری فدراسیون کوه‌نوردی، انجمن‌های دوستدار محیط زیست، و گروه‌های محلیِ ذینفع، اِعمال مقرراتِ لازم برای حفاظت دماوند را به شیوه‌ای پیش ببرند که جامعه‌ی محلی از منافع این حفاظت بهره‌مند گردد.

*کنشگر محیط‌زیست

4747