دهه «رکود، عبرت، تجربه»/1دهه تضعیف اقتصاد با کسر بودجه 7برابری
علیرغم تاکیدات اسناد بالادستی و قوانین بر لزوم کاهش وابستگی بودجه به نفت، اما با بی توجهی مسئولان وقت طی دهه 90 نه تنها شاهد کاهش این وابستگی نبودیم بلکه روند کسری بودجه هم با رشد فزاینده 7 برابری مواجه شده است.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در بررسی هایی که در پرونده «دهه رکود، عبرت، تجربه» از وضعیت اقتصادی کشور در دهه 90 به آن رسیدیم، اینکه روند فزاینده کسری بودجه و نسبت کسری تراز عملیاتی با بودجه عمومی که حاکی از افزایش وابستگی بودجه به نفت و درآمدهای مالی مثل اوراق است، طی این دهه روند نامناسبی داشته که موجب شکننده تر شدن اقتصاد در برابر تکانه‌های خارجی از جمله تحریم شده و ضمن بدهکار کردن کشور با انتشار اوراق، زمینه ساز مشکلات دیگری از جمله تورم فزاینده شده است.
دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ جهش 8برابری قیمت مسکن؛ غفلت یا خیانت؟ دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ 10میلیون فقیر حاصل 1 دهه اقدام غلط دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ رشد 3برابری اجاره مسکن در دهه 90 دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ رکود رکورد زد؛ رشد 1 دهه فقط 1درصد دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ خسارت 1دهه توقف ذخیره‌سازی گاز ایران دهه «رکود، عبرت، تجربه»/ رشد 1000 درصدی نقدینگی و «بلای تورم» چرا اقتصاد ایران در دهه 90 درجا زده است؟در نتیجه این اتفاق هرگاه که درآمدهای نفتی کاهش پیدا می‌کرده است، کسری تراز عملیاتی تاثیر خود را نشان می‌داد و بودجه دولت را با کسری شدید مواجه می‌کرد. کسری تراز عملیاتی به این معنا است که دولت نمی‌تواند مخارج جاری خود را مشتمل بر جبران خدمات، یارانه، کمک‌های بلاعوض، استفاده از کالا و خدمات رفاه اجتماعی و موارد مشابه با درآمدهای ناشی از مالیات، کمک‌های اجتماعی، مالکیت دولت، فروش کالا و خدمات، جرایم و خسارات و سایر درآمدهای متفرقه، تامین مالی کند و برای جبران این کسری ناچار است به واگذاری دارایی‌های مالی و دارایی‌های سرمایه‌ای از قبیل فروش نفت خام متوسل شود.
نوسان 18 تا 24 درصدی نسبت کسری تراز عملیاتی
بررسی روند تراز عملیاتی قوانین بودجه طی سالهای 1390 تا 1392 نشان می دهد که مبلغ تراز منفی عملیاتی در قوانین بودجه طی این سال‌ها افزایش یافته است بطوریکه مبلغ آن در سال 1390 بیش از 29 هزار میلیارد تومان، در سال 1391 بیش از 36 هزار میلیارد تومان و در سال 1392 بالغ بر 37 هزار میلیارد تومان بوده و بار مالی جبران تراز عملیاتی در سه سال مذکور بر دوش منابع حاصل از واگذاری دارائیهای سرمایه‌ای و مالی (نفت و اوراق) بوده است.
در بازه مورد بررسی پیش‌بینی شده بود دولت مجموعاً 102 هزار میلیارد تومان کسری تراز عملیاتی داشته باشد اما آنچه در عمل محقق شد 109 هزار میلیارد تومان بوده است. در این دوره در عمل نسبت تراز عملیاتی به منابع عمومی دولت معادل 29.4 درصد بوده است. دولت بدترین عملکرد را از نظر این شاخص در سال 1392 داشته است. نسبت تراز عملیاتی به منابع عمومی دولت در قوانین بودجه سالهای 1390 لغایت 1392 به ترتیب معادل 18.6 درصد، 24.8 درصد و 19.3 درصد بوده است.
این روند در سالهای بعدی نیز ادامه پیدا کرده است و تراز عملیاتی با نسبت‌های متفاوتی تداوم پیدا کرده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های بودجه 93 کسری قابل توجه در تراز عملیاتی آن بود که به حدود 50 هزار میلیارد تومان می‌رسید. نسبت تراز عملیاتی به منابع عمومی دولت در بودجه سال 93 نیز برابر 23.6 درصد بوده است.
در قانون بودجه سال 1394 کل کشور کسری تراز عملیاتی بالغ بر 34 هزار و 172 میلیارد تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق یافته و مصارف اعتبارات هزینه ای، در عمل مبلغ 57 هزار و 17 میلیارد تومان فزونی مصارف نسبت به منابع مذکور مشهود بوده است.
بر اساس گزارش تفریغ بودجه 95 کل کشور کسری تراز عملیاتی بالغ بر 63 هزار و 293 میلیارد تومان بوده است که این کسری با توجه به درآمدهای محقق شده و مصارف هزینه‌ای اتفاق افتاده است. نسبت تراز عملیاتی به منابع عمومی دولت نیز حدود 18 درصد بوده است.
در قانون بودجه سال 1396 کل کشور پس از اعمال تغییرات، کسری تراز عملیاتی بالغ بر هشتاد و دو هزار میلیارد تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق یافته و مصارف اعتبارات هزینه ای، در عمل مبلغ هفتاد و دو هزار میلیارد تومان فزونیمصارف نسبت به منابع مذکور مشهود است. این مبلغ از محل واگذاری دارایی های سرمایه ای و مالی تأمین شده و عملا باعث کاهش اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی شده است. رقم مذکور به نسبت منابع عمومی بودجه دولت حدود 18 درصد بوده است.
تشدید وابستگی بودجه به نفت با نسبت 30 درصدی
در پایان سال 97، کسری 90 هزار میلیارد تومانی در تراز عملیاتی بودجه دیده می شود که در نسبت با بودجه عمومی رقم 20 درصد را مشابه سال قبل از آن تکرار کرده است. از سوی دیگر 95 هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی مالی انجام و 52 هزار میلیارد نیز تملک دارایی مالی صورت گرفت. به این ترتیب در سال 97 حدودا 32 هزار میلیارد تومان مازاد بر قانون اوراق به فروش رسیده است.
بر اساس قانون بودجه سال 1398 کل کشور پس از اعمال تغییرات، کسری تراز عملیاتی، بالغ بر 133 هزار میلیارد تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق‌یافته و مصارف اعتبارات هزینه‌ای، کسری تراز عملیاتی در عمل به مبلغ 127 هزار میلیارد تومان رسیده است.
به عبارتی فزونی هزینه ها نسبت به درآمد عمومی به میزان 57.6 درصد می باشد. این مبلغ تماماً از محل واگذاری دارایی‌های مالی تأمین شده است. با وجود افزایش فروش اوراق و کاهش کسری عملیاتی در این سال شاهد نسبت 26 درصدی کسری تراز عملیاتی با بودجه عمومی هستیم.
بر اساس قانون بودجه سال 1399 کل کشور پس از اعمال تغییرات، کسری تراز عملیاتی، بالغ بر 176 هزار میلیارد تومان تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق‌یافته و مصارف اعتبارات هزینه‌ای، کسری تراز عملیاتی در عمل به مبلغ 183 هزار میلیارد تومان رسیده است. به عبارتی فزونی هزینه ها نسبت به درآمد عمومی به میزان 65.8 درصد است. این مبلغ تماماً از محل واگذاری دارایی‌های مالی تأمین شده است. با در نظر گرفتن این ارقام شاهد نسبت 30 درصدی کسری تراز عملیاتی در مقابل بودجه عمومی دولت هستیم.
پیش بینی کسری تراز عملیاتی دولت در سال 1400 به میزان 464 هزار میلیارد تومان بوده که در عمل کسری محقق شده حدود 205 هزار میلیارد تومان است. نسبت این رقم با بودجه عمومی دولت، در صورت اعمال 464 هزار میلیارد تومان برابر 33.7 درصد و در صورت اعمال رقم 205 هزار میلیارد تومان 15 درصد بوده است.
جزئیات کسری تراز عملیاتی در بودجه‌های سالانه که عمدتا براساس گزارشات تفریغ بودجه جمع‌آوری شده به شرح زیر است (ارقام براساس هزار میلیارد تومان):
این آمارها نشان می‌دهد که طی سالهای دهه 90 نه تنها شاهد کاهش وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی نبوده‌ایم، بلکه در برخی از سالهای پایانی این دهه شاهد افزایش این نسبت حتی تا حدود 30 درصد بوده‌ایم. این در حالی است که براساس اسناد بالادستی این نسبت باید کاهش پیدا می‌کرده است.
بنابراین می‌توان گفت که در حوزه کاهش کسری تراز عملیاتی در این دهه، نه تنها پیشرفتی رخ نداد، بلکه در شرایط فشار بیشتر تحریم‌ها و عدم اقدام خاص برای خنثی سازی تحریم، این وابستگی به درآمدهای نفتی افزایش نیز پیدا کرد.
