رمزگشایی از اختلاف میزان زیان‌دهی دو غول خودروسازی
بازی با اعداد، سایپا را نجات نمی‌دهد
«زیان‌دهی» تا چند سال پیش رمزگشایی از اختلاف میزان زیان‌دهی دو غول خودروسازی اصطلاح حسابداری در ترازنامه‌ها و صورت‌های مالی شرکت‌ها بود، اما بعد از انحلال بانک «آینده» کمتر کسی است که این عبارت به گوشش نخورده باشد؛ بانکی که به دلیل 540 هزار میلیارد تومان زیان انباشته، قادر به اصلاح و ادامه مسیر نبود و از روز سوم آبان‌ماه تابلوی 260 شعبه‌اش در سراسر کشور پایین آمد.
بر اساس آمار، 7 میلیون حساب سپرده‌گذاری در این نهاد مالی صورت گرفته؛ یعنی با احتساب جمعیت 90 میلیونی کشور تقریبا 8 درصد مردم ایران در این بانک حساب داشتند و همین عدد کافی است تا بحث درباره زیان‌دهی و کم‌وکیف آن داغ باشد؛ به‌ویژه که این انحلال با انتشار گزارش صورت مالی خودروسازان بزرگ کشور و آخرین آمار از زیان انباشته تولیدکنندگان خودرو همراه شد. آماری که از افزایش زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور حکایت داشت و این سوال را پیش‌آورد که چرا ایران خودرو بعد از خصوصی‌سازی همچنان زیان ده است؟ چرا با توجه به روند مثبت تمام شاخص‌های ایران‌خودرو در برابر سایپا (تولید، فروش، درآمد و...) زیان انباشته سایپا در شش ماه نخست امسال کمتر از ایران خودروست؟ بالاخره خبر خروج ایران خودرو از کمند زیان درست است یا تداوم روند زیان‌ده؟
آمار چه می‌گوید؟
بر اساس داده‌های منتشرشده از سوی سامانه کدال، زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور یعنی ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو تا پایان سال 1403 معادل 228.72 همت بوده که در شش‌ماهه نخست امسال با رشد 11.8 درصدی به بیش از 255 همت رسیده است.
بنا بر اطلاعات ثبت‌شده در سازمان بورس زیان انباشته ایران خودرو تا انتهای سال گذشته 120 هزار و 540 میلیارد تومان بود، اما حالا این رقم به 134 هزار و 120 میلیارد تومان رسیده است.
زیان انباشته سایپا هم در این مدت 6.85 همت بیشتر شده و به 70.84 هزار میلیارد تومان رسیده است.
پارس خودرو زیر مجموعه سایپا نیز در 6 ماه امسال با 5.78 همت زیان تا پایان شهریورماه 43.91 همت زیان انباشته (17% رشد) به ثبت رسانده است.
اگرچه این آمار بر اساس صورت‌های مالی شرکت‌های یادشده در کدال ثبت شده، اما نمی‌تواند به‌تنهایی مبنای تحلیل قرار بگیرد؛ چرا؟
چون این ارقام شامل صورت‌های مالی غیرتلفیقی سایپاست؛ یعنی سود و زیان شرکت‌های زیرمجموعه در آن لحاظ نشده است. اگر این صورت‌های مالی به صورت تلفیقی بودند، احتمالا ارقام ثبت شده برای زیان انباشته و عملیاتی خودروسازان بسیار بیشتر بود. به عبارت دقیق‌تر، دلیل زیان کمتر شرکت سایپا نسبت به ایران خودرو این است که سایپا زیانش را در شرکت‌های تابعه نگه داشته و به‌اصطلاح مخفی می‌کند.
چنانکه شرکت اصلی سایپا در سال 1403 بر اساس صورت‌های مالی حسابرسی شده، 19 هزار میلیارد تومان زیان نشان داد. در حالی که گروه خودروسازی سایپا در صورت‌های مالی تلفیقی 40 هزار میلیارد تومان زیان ثبت کرد؛ به زبان ساده سایپا بیش از 2 برابر زیانش را در شرکت‌های تابعه مستتر نگه می‌دارد.
در همین آمار نیز حاصل جمع زیان شرکت اصلی سایپا و پارس خودرو حدود 121.6 هزار میلیارد تومان است و آمار دقیق، نیازمند انتشار صورت‌های مالی تلفیقی.
روندی که در ایران خودرو برعکس است. به گفته یک منبع آگاه در «ایران خودرو»، شرکت اصلی ایران خودرو سال گذشته 19 همت زیان ثبت کرد. در صورتی که گروه صنعتی ایران خودرو در صورت‌های مالی تلفیقی 6 همت زیان ثبت کرده بود. به زبان ساده نه تنها زیانی به شرکت‌های تابعه تحمیل نشده، بلکه از سود نیز منتفع شدند که اگر این سود در آمار ایران خودرو لحاظ می‌شد، قطعا زیان ایران خودرو کمتر از اعداد اعلامی بود.
ایران خودرو
سایپا
نکته قابل تأمل دیگر این است که ایران‌خودرو زمانی به بخش خصوصی واگذار شد که بیش از 220 هزار دستگاه را پیش‌فروش کرده بود. به این ترتیب مدیریت جدید این مجموعه ناچار بود برای ایفای تعهدات شرکت، 220 هزار دستگاهی که به قیمت تعیین‌شده در آبان سال 1403 با دلار 50 هزار تومانی فروخته شده بود را با هزینه‌های سال 1404 تولید و عرضه کند.
آن هم در شرایطی که در این فاصله چندماهه نرخ دلار از 65 تا 100 درصد افزایش یافت، تورم نهاده‌های تولید به بالای 50 درصد رسید، دستمزدها 45 درصد رشد کرد.
به عبارت دقیق‌تر، زیان 6 ماه ابتدایی ایران‌خودرو، میراث مدیریت قبلی این مجموعه برای مدیریت جدید بود که نه توان فسخ تعهدات را داشتند و نه اجازه اصلاح قیمت خودروهایی که پیش‌فروش شده بود.
هدف از بازی با اعداد زیان سایپا چیست؟
نیمه آبان امسال، واگذاری ایران‌خودرو به بخش خصوصی سهامدار 9 ماهه می‌شود. مدیریت بزرگترین خودروسازی کشور بهمن‌ماه سال گذشته و در راستای اصل 44 قانون اساسی و کاهش تصدی‌گری دولت به بخش خصوصی واگذار شد و از ابتدای امسال انتشار کارنامه ماهانه و فصلی خودروسازان، فاصله‌گرفتن عملکرد ایران‌خودرو و سایپا را علنی کرد. دو مجموعه‌ای که زیرساخت‌ها، منابع انسانی، تجربه عملیاتی، توان فنی، دانش مهندسی و... کمابیش مشابهی دارند و تا زمستان سال پیش تحت مدیریت واحد دولت‌ها بودند.
ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری مشترک سبب شده بود تولیدات این دو مجموعه کمترین فاصله را از هم داشته باشد اما بعد از انتقال مدیریت ایران خودرو به بخش خصوصی هم چشم‌انداز، هم مسیر و هم استراتژی‌ها تغییر کرد. بر اساس آماری که وزارت صمت منتشر کرده است،
1. سایپا در نیمسال ابتدایی امسال 31 درصد افت تولید داشت؛ در برابر ایران خودرو که رشد 8 درصدی ثبت کرد.
2. در نیمسال ابتدایی سال گذشته تولیدات ایران خودرو فقط 25,000 دستگاه بیشتر از سایپا بود که در مدت مشابه امسال به 95,000 دستگاه رسید و حدودا 4 برابر شد.
3. سهم تولید سایپا از مجموع تولید کشور در نیمسال ابتدایی سال گذشته 37 درصد بود که امسال به 29 درصد کاهش یافت؛ یعنی این مجموعه 8 درصد بازارش را از دست داد. در مقابل ایران خودرو 51 درصد سهم تولید کل کشور را به نام خود ثبت کرد.
4. تولید سایپا در شهریور برای سومین ماه متوالی، نصف تولید رقیب سنتی‌اش ایران‌خودرو بود.
5. ایران خودرو در شش ماهه نخست امسال 94 درصد و سایپا و پارس خودرو 59 درصد برنامه‌های‌شان را محقق کردند.
6. ایران خودرو در نیمسال ابتدایی 253,710 دستگاه (6.6 درصد افزایش) و سایپا 99 هزار دستگاه (34 درصد کاهش) عرضه کرد.
به این ترتیب بود که سایپا، بزرگترین خودروساز دولتی کشور (با وجود دوپینگ 7 هزار میلیارد تومانی مساعدت دولتی) در شش ماه ابتدایی سال جاری در قعر جدول هفت‌سال گذشته خود در بخش تولید ایستاد و ایران خودرو با جهش 52 درصدی درآمد و بازگشت قدرتمند به سود ناخالص، از زیر آوار زیان خارج شد.
سایپا و ایران‌خودرو در جاده مخصوص کرج تنها یک کیلومتر با هم فاصله دارند و در اتمسفری یکسان فعالیت می‌کنند؛ زنجیره تأمین مشابهی دارند و مواد اولیه و قطعات را با یک قیمت و از یک بازار تهیه می‌کنند و به یک‌اندازه به‌خاطر تحریم، جنگ 12روزه، اسنپ‌بک، فضای نه جنگ و نه صلح، تعطیلی‌های طولانی، ناترازی انرژی و انفجار هزینه تولید تحت فشارند. تنها تفاوت، مدیریت مجموعه است که در یکی همچنان دولت پشت فرمان است و سکان دیگری به بخش خصوصی دارای اهلیت سپرده شده است.
به گفته ناظران، وضعیت امروز سایپا یعنی سقوط تولید، بدهی نجومی به قطعه‌سازان، سونامی چک‌های برگشتی و از همه مهمتر چشم‌انداز نه چندان امیدبخشش پنهان‌کردنی نیست و حتی توفیق در اختفای اعداد و اطلاعات، کمک‌حال این مجموعه نخواهد بود. چه خوشمان بیاید یا نه، امروز ایران خودرو و سایپا خودبه‌خود به نماد مدیریت دولتی و مدیریت بخش خصوصی در ساحت صنعت بدل شده‌اند. گواهی روشن از آنچه در یک دهه گذشته از سوی قانون اساسی، رهبر معظم انقلاب و لایه‌های ارشد نظام تصمیم‌گیری به عنوان نقشه راه نجات اقتصاد و بی‌اثرکردن تحریم ترسیم شده بود؛ یعنی کاهش مداخله دولت، واگذاری امور به بخش خصوصی و رشد تولید.
