رمزگشایی از قتل وزیر روسی / دوران تازه انتقام پوتین فرارسیده؟
با انتشار تدریجی جزئیات پراکنده درباره خودکشی ظاهری رومن استاراوویت، وزیر سابق حمل‌ونقل روسیه، از طریق رسانه‌های دولتی در روز دوشنبه، یک نکته بیش از همه جلب توجه کرد: روزنامه کومرسانت گزارش داد که در نزدیکی جسد او، کارآگاهان یک تپانچه گلاک پیدا کردند که به‌عنوان جایزه به او اهدا شده بود.
به گزارش اقتصانیوز به نقل از اکوایران، در اکتبر 2023، زمانی که او در سمت قبلی خود به‌عنوان فرماندار منطقه کورسک روسیه فعالیت می‌کرد، در یک گزارش خبری محلی تصویری منتشر شد که نشان می‌داد وزارت کشور منطقه به پاس نقش او در حفظ امنیت، یک اسلحه در جعبه مخملی به او اهدا کرده است.
به گزارش سی‌ان‌ان، 2 ماه بعد، مرگ او در حالی رخ داد که گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر اینکه او شاید برعکس، در تضعیف امنیت دست داشته است. دو منبع به رویترز گفتند که او مظنون به مشارکت در طرحی برای اختلاس میلیون‌ها دلار بودجه تخصیص‌یافته به دفاع مرزی بوده است؛ دفاعی که بدون تردید هنگام حمله غافلگیرانه نیروهای اوکراینی در اوت گذشته به کار می‌آمد.
هیچ راهی برای اطمینان وجود ندارد که این همان تپانچه بوده باشد و هنوز مشخص نیست آیا پرونده فساد ارتباطی با برکناری او (که هیچ دلیل رسمی برای آن اعلام نشد) یا مرگش داشته است یا نه. اما این تصویر از یک خودویرانگری تحت حمایت دولت، تصویر یک چهره سیاسی در حال صعود در حلقه قدرت ولادیمیر پوتین که اکنون در کنار غنائم وفاداری پیشینش مرده، در روسیه امروز بسیار عبرت‌انگیز است.
بیش از سه سال پس از جنگ بی‌دلیل پوتین علیه اوکراین، حلقه فشار سیاسی کرملین بار دیگر در حال تنگ‌تر شدن است. وفاداری به رژیم هیچ تضمینی برای امنیت نیست و راه‌های فرار از پیامدهای روزافزون خشن کمتر شده‌اند. برای روس‌هایی که خاطرات طولانی دارند، ترس‌های قدیمی دوباره زنده شده‌اند. ایلیا یاشین، مخالف تبعیدی روس، در شبکه ایکس نوشت: «این داستان بوی استالینیسم می‌دهد. و این بوی تعفن فراتر از راهروهای وزارت حمل‌ونقل هم نفوذ کرده است».
اکنون که پوتین وارد دومین سال از پنجمین دوره ریاست‌جمهوری خود شده، کرملین طی هفته‌های اخیر در حال از بین بردن هرگونه تهدید باقی‌مانده است. اواسط ژوئن، دیوان عالی روسیه حزب مخالف «ابتکار مدنی» را ممنوع کرد. این حزب تلاش کرده بود تنها نامزد ضد جنگ، بوریس نادژدین را در انتخابات ریاست‌جمهوری 2024 معرفی کند. دادگاه این حزب را به دلیل شرکت‌نکردن در انتخابات طی هفت سال گذشته متهم کرد. آندری نچایف، رهبر این حزب، ماه گذشته به هوادارانش در تلگرام گفت: «این یک وضعیت تراژیک و مضحک است. اول ما را به دلایل ساختگی از شرکت در انتخابات محروم می‌کنند و بعد به شرکت نکردن ما ایراد می‌گیرند.»
نظارت مستقل بر انتخابات، که در روسیه نفس‌های آخر را می‌کشید، شاید اکنون کاملاً به تاریخ بپیوندد. روز سه‌شنبه، سازمان «گولوس»، تنها نهاد مستقل نظارت بر انتخابات روسیه، اعلام کرد که فعالیتش را متوقف می‌کند. در بیانیه‌ای گفته شد این تصمیم پس از آن اتخاذ شد که گریگوری ملکونیانتس، رئیس مشترک «گولوس»، اواخر ماه مه به پنج سال زندان محکوم شد. دادگاه او را به دلیل فعالیت برای شبکه اروپایی نظارت بر انتخابات (ENEMO) که از سوی روسیه «سازمان نامطلوب» شناخته شده، مجرم شناخت. «گولوس» این اتهام را رد می‌کند اما اعلام کرده این حکم همه اعضای آن را در معرض خطر پیگرد کیفری قرار داده است.
ولادیمیر کارا - مورزا، سیاستمدار مخالف، در یادداشتی در روزنامه واشنگتن‌پست استدلال می‌کند که پرونده گولوس یادآور یکی دیگر از مشخصه‌های رفتاری پوتین است: کینه‌توزی طولانی‌مدت و انتقام‌گیری با تأخیر. به باور کارا - مورزا، گناه اصلی «گولوس» به سال 2024 برنمی‌گردد بلکه به مستندسازی تخلفات گسترده انتخابات پارلمانی در سال 2011 مربوط است؛ همان سالی که پوتین اعلام کرد پس از وقفه‌ای کوتاه‌مدت به‌عنوان نخست‌وزیر، دوباره به ریاست‌جمهوری بازخواهد گشت. اعتراضاتی که پس از آن رخ داد، بزرگ‌ترین اعتراض‌ها از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود. کارا - مورزا می‌نویسد: «این برای پوتین یک ترس واقعی بود، لحظه‌ای که بیشترین ضعف را تجربه کرد. و او هرگز کسانی را که به گفته خودش تلاش کردند "انقلاب رنگی" در روسیه ایجاد کنند، نبخشید. این دلیل واقعی حکم زندان گریگوری ملکونیانتس است.» و فشار تنها به عرصه سیاست محدود نمی‌شود.
روز شنبه، کنستانتین استروکوف، رئیس شرکت «یوژورال‌زلوتو» که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های استخراج طلای روسیه است، هنگام تلاش برای خروج از کشور با جت خصوصی‌اش بازداشت شد. این خبر را روزنامه کومرسانت منتشر کرد. چند روز پیش از آن، دادستان کل روسیه اقدام حقوقی برای ملی‌سازی این شرکت را آغاز کرده بود و مدعی شده بود که استروکوف از موقعیت دولتی خود در سطح منطقه برای به‌دست آوردن کنترل شرکت سوءاستفاده کرده و تخلفات دیگری هم مرتکب شده است.
اگر سال‌های پس از فروپاشی شوروی به دوره واگذاری گسترده دارایی‌های دولتی از طریق خصوصی‌سازی سریع مشهور شد، سال‌های جنگ اوکراین دقیقاً برعکس آن را نشان می‌دهد.
الکساندرا پروکوپنکو، عضو اندیشکده کارنگی مرکز اوراسیا، این روند را «بزرگ‌ترین بازتوزیع ثروت در روسیه طی سه دهه گذشته» می‌نامد. او می‌گوید هدف این روند «افزایش وفاداری به پوتین» است
در اینجا حتی تلاشی هم برای پنهان کردن بوی کنترل سبک شوروی دیده نمی‌شود. در ماه مارس، دادستان کل روسیه به پوتین گزارش داد که شرکت‌هایی به ارزش 2.4 تریلیون روبل (بیش از 30 میلیارد دلار) به مالکیت دولت درآمده‌اند؛ اقدامی که بخشی از تلاشی بود تا «از استفاده از شرکت‌های خصوصی علیه منافع دولت جلوگیری شود.»
مرگ رومن استاراوویت شاید نخستین خودکشی یک وزیر دولتی در روسیه (هرچند مشخص نیست او پیش یا پس از برکناری جان خود را از دست داده) از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باشد.
آخرین نمونه مشابه مربوط به بوریس پوگو، وزیر کشور دولت گورباچف و طراح کودتا بود که در اوت 1991، هنگامی که شورش او شکست خورد و در آستانه بازداشت قرار گرفت، خودکشی کرد. در هرج‌ومرج اوایل دهه 90، جزئیات مرگ او، تلاش همسرش برای خودکشی و حتی یادداشت‌هایی که باقی گذاشته بودند، به‌راحتی افشا شد.
اما فضای اطلاعاتی تقریباً نفوذناپذیر دوران پوتین باعث شده درک دقیق آنچه برای آقای استاراوویت رخ داد و دلیلش دشوار شود.
با این حال، در شرایطی که کرملین خود را برای تقابل بلندمدت با غرب آماده می‌کند و صفوفش را مستحکم‌تر می‌سازد، برای روس‌ها این اتفاق یادآوری عینی این حقیقت است که ثروت و قدرت اکنون با خطرات بیشتری همراه شده‌اند.
همچنین بخوانید ما را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید