روابط‌عمومی در برهوت مستقر نمی‌شود
حمید ضیایی‌پرور - فعال روابط‌عمومی
در طول 53 سالی که اینترنت به‌وجود آمده 3 دوره تاریخی را برای حیات آن می‌توان تصور کرد؛ دوره اول از 1969 تا 1990 میلادی است که به دوره نهفتگی اینترنت مشهور است. در این دوره، اینترنت هنوز ظهور و بروز پیدا نکرده بود و کامپیوترها رشد زیادی نداشتند. اینترنت به لحاظ فنی و دسترسی در اختیار نظامیان امریکایی و کشورهای چندملیتی بود، اما سال 1990 به بعد را می‌توان به دو دوره نخست وب و دوم وب تقسیم کرد. سال 1990 تا 2000، عصر نخست وب تلقی می‌شود.
در سال 2004 به بعد بود که فهمیدیم ماهیت وب تغییر کرده است. در این دوره، عده‌ای محتوا را تولید می‌کردند و در اختیار انبوهی از مخاطبان و مردم می‌گذاشتند. در سال 2000 با آمدن وبلاگ‌ها، تحولی در ماهیت وب ایجاد شد که مهم‌ترین ویژگی این دوره تعاملی، مشارکتی و چندفرستنده بودن محتوای وب و رسانه‌های مبتنی بر وب دو بود. عده‌ای تقسیم‌بندی دیگری از این دوره‌ها دارند. ما شاهد بروز پدیده شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های ارتباطی هستیم که گاهی این دو مفهوم را به‌جای هم به‌کار می‌بریم و گروهی معتقدند شبکه‌ها اصلا رسانه نیستند. از زمانی که وبلاگ‌ها به‌وجود آمده‌اند بین متخصصان ارتباطات دیدگاه‌های گوناگونی وجود داشت که آیا این وبلاگ‌ها رسانه هستند یا خیر. من از گروه خوشبین‌ها بوده و معتقدم وبلاگ، یک رسانه است و در این زمینه چالش‌های زیادی داشتیم که آیا وبلاگ کارکرد رسانه‌ای دارد یا خیر.
ویژگی و کارکرد رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی، نقد و سرگرمی است که هر سه اینها در رسانه‌های اجتماعی وجود دارد. شاید در رسانه‌ها، رادیو، تلویزیون و مطبوعات به‌طورجدی نقد وجود نداشته باشد، اما در این شبکه‌ها به‌طورجدی نقد وجود دارد. امروز با آمدن موبایل‌ها، افراد با تلویزیون و ماهواره سرگرم نمی‌شوند، بلکه ساعت‌ها در این شبکه‌ها وقت خود را صرف می‌کنند و لذت می‌برند. تفریح و لذت نشاط، در دل این رسانه‌ها جای دارد.
علت اصلی گرایش به این شبکه‌ها، قابلیت سرگرمی آنهاست. ما در تعاریف کلاسیک، رسانه‌های صنعتی مانند خبرگزاری‌ها و مطبوعات را داریم که به‌طور حرفه‌ای تولید می‌شوند. در کنار این رسانه‌ها، مدلی از رسانه‌ها را داریم که به آنها رسانه‌های اجتماعی می‌گوییم و مبنای تولید و محتوای آنها را تک‌تک مردم بر عهده دارند. بنابراین به این دلیل رسانه هستند که قابلیت‌های یک رسانه را دارند و به این دلیل رسانه اجتماعی هستند که محتوای آن را شهروندان تولید می‌کنند، اما تفاوت بین شبکه اجتماعی و رسانه اجتماعی چیست؟ شبکه‌های اجتماعی ارتباط بین افراد را محقق و در یک محیط بسته سیر می‌کنند و از این جهت مانند کندوی عسل هستند. در کندوی زنبورعسل، یک زنبور قرمز نمی‌تواند وارد شود، چون محیط آن بسته است و همه یکدیگر را می‌شناسند، اما در این شبکه‌ها بخش‌هایی هستند که تبدیل به رسانه شده‌اند؛ مانند کانال‌های تلگرام، یوتیوب و... که بدون دعوت و اجازه می‌توانید وارد آنها شوید. در چند سال اخیر، عده‌ای شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل را اپلیکیشن یا پیام‌رسان می‌دانند، اما یک موبایل با ده‌ها اپلیکیشن کار می‌کند که ما فقط یکی از آنها را شبکه اجتماعی می‌دانیم. در شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر موبایل، اپلیکیشن، اینترنت پرسرعت و گوشی هوشمند، 3 ابزار موردنیاز است. مصادیق این شبکه‌ها بسیار زیاد است اما دو نمونه آنکه بیشترین کاربرد را دارد اینستاگرام و تلگرام است. از اینستاگرام به‌عنوان بزرگ‌ترین شبکه مبتنی بر عکس نام برده می‌شود که بیش از یک میلیارد کاربر دارد.
اما به‌واقع علت جذابیت شبکه‌های اجتماعی چیست؟ این شبکه‌ها برای کاربردهای تلفن همراه جایگزین شده‌اند. امکان به اشتراک‌گذاری اطلاعات، مکان‌یابی، قدرت سرگرمی به‌ویژه در کشورهایی که کارکرد و سرگرمی در رسانه‌ها فراموش شده، از دیگر جذابیت‌های این شبکه‌هاست. درباره کارکردهای اطلاع‌رسانی شبکه‌های اجتماعی باید گفت این شبکه‌ها به‌عنوان رسانه‌های جایگزین در برابر رسانه‌های جریان اصلی هستند. در شرایطی که رسانه‌های اصلی نتوانستند اطلاع‌رسانی کنند یا ملاحظاتی برای اطلاع‌رسانی داشتند، رسانه‌های اجتماعی تبدیل به رسانه‌های جایگزین شدند. این رسانه‌ها منشأ سوژه‌های ژورنالیست‌ها نیز شدند. این شبکه‌ها باعث ارتباط مستقیم با مخاطب می‌شوند و به‌طور مستقیم از طریق یک کانال می‌توانیم با مخاطبان ارتباط برقرار کنیم؛ از این رو، سایت‌ها، روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها برای خود رسانه‌های اجتماعی دارند، چون برای ارتباط با مخاطبان ناگزیر به استفاده از آنها هستند. امروزه روابط‌عمومی‌های بخش دولتی و خصوصی، برای اطلاع‌رسانی، تعامل با مخاطبان و مشتریان و اقناع مخاطبان، نیاز به استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی دارند. ضریب نفوذ رسانه‌های اجتماعی در ایران بسیار بالاست و براساس برآوردهای نهادهای مسئول و تحقیقات دانشگاهی، 85 درصد کاربران اینترنت در ایران از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. روابط‌عمومی باید جایی باشد که مردم هستند. روابط‌عمومی در برهوت، تریبون خود را مستقر نمی‌کند. اگر ضریب نفوذ یک شبکه اجتماعی در ایران زیاد است، روابط‌عمومی باید در آنجا حضور داشته باشد./ روزنامه صمت