روز جهانی پشه / زیستگاه پشه‌های خانگی کجاست؟

29 مردادماه (20 آگوست) روز جهانی پشه است؛ روز یک موجود ریز اما آزاردهنده و گاهی خطرناک. حشره‌ای که در آب‌های راکد رشد می‌کند اما دارای فواید و در عین حال مضرات بسیاری است. به گفته یک کارشناس ارشد تنوع زیستی دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی شرکت پشه‌های بابالنگ دراز یا لارو پشه‌های آبزیژ در زنجیره غذایی از فواید پشه‌ها است، این در حالیست که در صورت ازدیاد جمعی، آفت برای اکوسیستم یا ناقل بیماری می‌شوند.

علیرضا نادری در گفت و گو با ایسنا به تعداد گونه‌های مختلف حشرات راسته دو بالان اشاره کرد و گفت: در دنیا حشرات راسته دو بالان بیش از 130 هزار نوع شامل مگس‌ها و پشه‌ها و نزدیک نیمی از این حشرات پشه هستند. در ایران حشرات راسته دو بالان حدود هزار گونه هستند. اخیرا «پشه آئدس» از جنوب ایران گزارش شده است اما گونه‌های شاخص در کشور پشه «کولیکس خانگی»، پشه «آنوفل» و «خاکی» هستند، گونه‌هایی که می‌توانند خطرناک و گاهی آزاردهنده باشند.

وی به فواید پشه‌ها برای اکوسیستم اشاره و اظهارکرد: یکی از فواید حشرات که پشه‌ها نیز شامل آن می‌شوند، شرکت در زنجیره یا شبکه غذایی است. بسیاری از پشه‌ها مانند خانواده تیپولیده (پشه‌های بابالنگ دراز یا پا دراز) با اینکه ظاهر بزرگ و خشنی دارند اما بی‌نیش هستند. اگر این پشه‌ها نباشند بسیاری از پرندگان به‌ویژه در مناطق کوهستانی بدون غذا می‌مانند. به علاوه ورود اجساد آن‌ها به خاک باعث غنای خاک می‌شود.

نادری با توجه به جمعیت بالای پشه‌های آبزی افزود: لارو پشه‌های آبزی (نوزاد جانورانی که پس از زاده شدن یا از تخم بیرون آمدن، جسم آن تکامل و دیگرگونگی می‌یابد) نیز مورد تغذیه ماهی‌ها، قورباغه‌ها، دوزیستان، انواع حشرات آبزی و پرندگان قرار می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: پشه‌هایی که ناقل بیماری هستند با انتقال بیماری به دیگر موجودات باعث کنترل جمعیت آن‌ها می‌شوند.

این حشره‌شناس به خطرات ازدیاد جمعیت پشه‌ها اشاره کرد و گفت: با افزایش جمعیت هر حشره و موجود زنده‌ای بیش از حد مجاز، آن موجود نقش آفت را در اکوسیستم پیدا می‌کند. از طرفی برخی پشه‌ها که ناقل بیماری خاص هستند در طبیعت می‌توانند حتی باعث آزار حیوانات وحشی شوند. با نیش زدن و مکیدن خون آن‌ها، عوامل بیماری‌زا مانند ویروس، باکتری و انگل‌های تک‌سلولی را به آن‌ها انتقال دهند. به‌طور کلی در صورت برهم خوردن تعادل در هر مکانی، امکان متضرر شدن سایرگونه‌ها وجود دارد.

وی در این راستا با توجه به خطرات پشه‌ها برای انسان گفت: با تخریب زیستگاه‌های طبیعی مانند تالاب‌ها به دست انسان پرندگان، دوزیستان، خزندگان و.. نابود می‌شوند، در نتیجه پناه آوردن پشه‌ها به زیستگاه‌های دست‌ساز انسان و مناطق شهری امری طبیعی است. در هر فضایی که دارای مقداری آب باشد از آب کولر گرفته تا یک ظرف کوچک آب زادآوری می‌کنند و به‌صورت بالقوه اگر بیماری‌زا باشند می‌توانند برای انسان نیز خطرناک باشند.

این حشره‌شناس به محل رشد و تجمع پشه‌ها اشاره کرد و توضیح داد: معمولا مردم پشه‌ها را با آب و رطوبت می شناسند این در حالیست که بسیاری از پشه‌ها در خاک و مناطق بیابانی زندگی می‌کنند. به عنوان نمونه برخی از پشه‌های خاکی داخل لانه جونده‌ها یا در بین ماسه‌ها در سواحل زندگی می‌کنند. برخی از دیگر پشه‌ها نیز روی گیاهان زندگی می‌کنند اما بخش عمده آن‌ها وابسته به آب هستند. به همین دلیل است که اطراف مناطق مرطوب تالاب‌ها، مناطق نم‌دار، محل تجمع آب‌ها یا فاضلاب‌ها حضور دارند. چاله‌های آب در خیابان‌ها، جوی آب کثیف و غیرجاری نیز زیستگاه مناسبی برای پشه‌ها هستند.

وی درباره پشه‌های خانگی گفت: پشه‌های خانگی معمولا داخل آب کولر، آب گلدان‌ها یا فاضلاب دستشویی و حمام‌ها هستند. معمولا پشه‌های خانگی «کولکس» از خانواده «کولیسیده» هستند که به آب نیز وابسته هستند. ماده‌های آن‌ها خونخوار هستند و نیش می‌زنند و نرها بدون نیش هستند.

نادری درباره محل تجمع پشه‌ها در روز و شب توضیح داد: پشه‌ها حشرات شب فعال هستند و رفت‌وآمد آن‌ها در روز کمتر است. احتمال آسیب به آن‌ها در اثر گرما و نور روز وجود دارد، به همین دلیل رطوبت خود را از دست می‌دهند و می‌میرند. آن‌ها در طول روز خود را به نقاط مرطوب، تاریک و خنک مانند دریچه کولرها یا بالای کمدها و مکان های کم نور می‌رسانند. شب در فضای آرام و خنک به‌ویژه پشه‌های ماده فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

این کارشناس ارشد تنوع زیستی دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی به خطر نیش پشه‌ها برای انسان اشاره کرد و گفت: تعداد بسیار زیادی بیماری توسط نیش پشه‌ها و مگس‌ها شناخته شده است که به انسان نیز منتقل می‌شود. از انواع بسیار زیادی از بیماری‌ها می‌توان به بیماری مالاریا، تب دنگی یا تب استخوان‌شکن توسط پشه آئدس منتقل می‌شود علاوه بر آن می‌توان به بیماری‌های چیکونگونیا، زیکا و سالک اشاره کرد که توسط پشه خاکی در مناطق خشک و بیابانی انتقال می‌یابد.

وی تاکید کرد: بیماری‌های بسیار زیادی در دنیا توسط پشه‌ها به انسان منتقل می‌شوند، شاید بیش از ده‌ها بیماری توسط پشه‌ها به‌وجود می‌آیند البته پشه‌ها خانگی خطری برای انسان‌ها ندارند و تنها خارش یا سوزش جای نیش، افراد را آزار می‌دهد.

نادری به ارائه راهکار برای کنترل و جلوگیری از بیماری‌های ناشی از نیش پشه پرداخت و گفت: با توجه به زیستگاه پشه در محیط‌های مرطوب و آبی، بهتر است از نگهداری وسایل اضافی در تراس خانه‌ها، در باغچه قسمت تجمع آب، روی پشت‌بام به‌ویژه در مناطقی که بارندگی بیشتر است، خودداری کنیم. پوشیدن لباس مناسب، استفاده از پمادها و اسپری‌های بیفوربایت (قبل از نیش) و تردد کم در مناطق پر پشه می‌تواند باعث کاهش آسیب به انسان‌ها باشد علاوه بر آن با انجام این اقدامات می توان مقداری حضور پشه‌ها را کنترل کرد.

وی با اشاره به تغییرات اقلیمی و گرم شدن زمین توضیح داد: با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم شدن عرض‌های جغرافیایی بالاتر طبیعتا گونه‌های گرمسیری به سمت عرض‌های جغرافیایی بالاتر مهاجرت می‌کنند یا اگر به‌طور اتفاقی به سمت منطقه‌ای روند، آنجا ماندگار می‌شوند. این موضوع می‌تواند خطرات بالقوه‌ای برای جوامع به‌ویژه کشورهایی مانند ایران داشته باشد چراکه در بالای منطقه نیمه گرمسیری کره زمین و روی نوار بیابانی در نیمکره شمالی قرار دارد.

پشه آئدس

و همین الان نیز پشه آئدس در جنوب ایران گزارش شده که می‌تواند بیماری‌های مهلکی را در صورتی که عامل بیماری هم در کشور دیده شود منتقل کند.

به گفته این کارشناس ارشد تنوع زیستی دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی فعلا گزارش‌های موثقی از عامل بیماری در کشور نداریم. تنها حضور پشه آئدس از هرمزگان تا بلوچستان گزارش شده است و با گرمتر شدن هوا احتمال پراکنش پشه‌ها به سمت بالا وجود دارد. در این صورت باعث مشکلات بسیاری برای جوامع بزرگ شهری می شوند.

وی بااشاره به خطرات پشه‌های آئدس برای مردم جنوب کشور اظهارکرد: در صورتی شرایط خطرناک می‌شود که عامل بیماری‌زای تب دنگی توسط یک فرد بیمار وارد کشور شود. در صورتی که فرد ناقل بیماری نباشد، خطری مردم را تهدید نمی‌کند،‌در این صورت حتی اگر آئدس خون فرد سالم را بمکد، برای سایر افراد خطری ندارد و تنها خارش و سوزش ناشی از نیش ایجاد می‌کند.

نادری در پایان با اشاره به پشه آنوفل و بیماری مالاریا گفت: تا زمانی که پلاسمودیوم یا عامل بیماری و یک انگل تک‌سلولی داخل خون پشه آنوفل به عنوان ناقل بیماری مالاریا نباشد، این پشه نیز مانند آئدس موجب انتقال بیماری نمی‌شود اما اگر فرد مبتلا به مالاریا را نیش بزند سپس به سراغ فرد سالمی برود، او را نیز بیمار می‌کند. این بیماری خطرات زیادی را برای انسان به همراه دارد.

از ورود فاضلاب تا ریختن نخاله و گرفتن ماهی با برق؛ بلایی نیست که در اهواز سر کارون نیاورده باشند و باز هم دست بردار نیستند (فیلم)

ببینید | محبوبیت طب سوزنی روی حیوانات در چین / حیوانات واکنشی نشان نمی‌دهند