زراعت چوب، جایگزین برداشت از جنگل‌های طبیعی
با افزایش نیاز به چوب و محصولات مرتبط در کشور، فشار زیادی بر جنگل‌های طبیعی وارد شده است. برای مقابله با این بحران، رویکردی جایگزین مانند زراعت چوب می‌تواند راه‌حلی پایدار و موثر باشد که در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
به گزارش ایسنا، جنگل‌ها از مهم‌ترین منابع زیستی و طبیعی جهان به شمار می‌آیند و اهمیت حیاتی آن‌ها برای اکوسیستم‌های زمین غیرقابل انکار است. با این حال، افزایش جمعیت انسانی و نیاز روزافزون به منابع طبیعی به ویژه چوب، فشارهای بسیاری بر جنگل‌ها وارد کرده است. در هر سال، میلیون‌ها هکتار از جنگل‌های جهان به کاربری‌های دیگری مانند کشاورزی یا توسعه شهری تبدیل می‌شوند که این تغییرات نه‌تنها منجر به تخریب خاک و از بین رفتن تنوع زیستی می‌شود، بلکه باعث افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز می‌گردد. از سوی دیگر، تقاضا برای محصولات چوبی به سرعت در حال افزایش است، به طوری که بسیاری از کشورهای جهان برای حفظ تعادل بین بهره‌برداری و بازسازی جنگل‌ها به دنبال منابع جایگزین برای تامین نیازهای چوبی خود هستند.
ایران با مساحتی نزدیک به 15 میلیون هکتار جنگل، یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر با کاهش جدی سطح جنگل‌های خود روبرو بوده است. افزایش جمعیت، بهره‌برداری بی‌رویه از چوب و تغییرات اقلیمی از جمله دلایل این کاهش است. این در حالی است که بخش عظیمی از نیاز چوب کشور از طریق جنگل‌های طبیعی تامین می‌شود که فشار بسیاری را به این منابع محدود وارد کرده است. در این میان، زراعت چوب به عنوان راهکاری جایگزین مطرح شده است که می‌تواند ضمن حفظ منابع طبیعی، نیاز رو به افزایش کشور به چوب را تامین کند.
مینا صالح‌نیا، استادیار مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی با همکاری دانشگاه تهران تحقیقی را در خصوص زراعت چوب انجام داده‌اند. در این پژوهش، به ارزیابی اقتصادی طرح‌های زراعت چوب در چند استان ایران پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی امکان اجرای طرح‌های زراعت چوب به عنوان راهکاری اقتصادی و جایگزین برای کاهش فشار بر جنگل‌های طبیعی کشور بوده است.
این پژوهش با رویکردی مبتنی بر معیارهای اقتصادی و استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در سال 1400، به ارزیابی طرح‌های زراعت چوب در سه استان ایران پرداخته است. در این تحقیق، محققان از روش‌های مختلف اقتصادی مانند ارزش حال خالص (NPV)، نسبت منفعت به هزینه (B/C) و نرخ بازده داخلی (IRR) استفاده کرده‌اند تا سودآوری و توجیه اقتصادی هر طرح را مورد بررسی قرار دهند.
نتایج این پژوهش نشان می دهند که از مجموع هفت طرح بررسی شده، شش طرح از توجیه اقتصادی برخوردار بوده‌اند و در پایان دوره بهره‌برداری، سود قابل توجهی خواهند داشت. به عنوان مثال، طرح زراعت چوب در کردکوی استان گلستان با ارزش حال خالص 22 میلیارد ریال، بیشترین بازده را در بین طرح‌ها داشته است.
این نتایج نشان می‌دهند که زراعت چوب در مناطق مساعد و با استفاده از روش‌های نوین آبیاری و کشاورزی می‌تواند به عنوان راهکاری موثر در تامین نیاز چوبی کشور به کار گرفته شود.
علاوه بر آن، این پژوهش به نتایج مهمی مانند کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری در دوره دوم بهره‌برداری اشاره کرده است. به دلیل رویش مجدد درختان پس از قطع در دوره اول، بسیاری از هزینه‌های اولیه کاشت کاهش یافته و رشد سریع‌تر درختان در دوره دوم، منجر به کسب درآمد بیشتر و زودتر از موعد می‌شود.
یافته های این پژوهش همچنین حاکی از آن هستند که استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده برای آبیاری درختان زراعت چوب، نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های آبیاری می‌شود، بلکه به دلیل غیرخوراکی بودن محصول، هیچ گونه مشکلی از لحاظ بهداشتی ایجاد نمی‌کند.
ایجاد کشت قراردادی بین زارعین و صنایع چوبی، از پیشنهادهای مهم این پژوهش است که می‌تواند به کشاورزان کمک کند تا ضمن کسب اطمینان از خرید محصولات خود، از حمایت‌های مالی و نهاده‌های مورد نیاز در طول دوره کاشت و برداشت بهره‌مند شوند.
در انتها بایستی اشاره کرد این نتایج علمی پژوهشی که به بررسی اقتصادی زراعت چوب در ایران پرداخته اند، در فصلنامه «اقتصاد کشاورزی و توسعه»، وابسته به مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده اند.
این تحقیق راهکارهای مهمی را برای کاهش فشار بر جنگل‌های کشور و استفاده بهینه از منابع آب و زمین ارائه کرده که می‌توانند به رونق صنایع چوبی و حفظ منابع طبیعی کمک کنند.