زندگی 20 ساله زینب (س) در مدینه؛ از رابط امام تا معلمی زنان

در منابع تاریخی، سال ولادت حضرت زینب (س)، پنجم یا ششم بعد از هجرت نقل شده است. در روایتی داریم که هنگام ولادت بانوی کربلا، جد بزرگوارش، حضرت ختمی مرتبت (ص)، توجه همگان را به جایگاه بی‌بدیل دختر امیرالمؤمنین (س) جلب فرمود و همه را به رعایت احترام او، سفارش کرد و در مقام مقایسه، حضرت زینب (س) را مانند حضرت خدیجه (س) دانست که در راه اسلام، همه مصائب و سختی‌ها را تحمل خواهد کرد. در این روایت، رسول‌خدا (ص)، حضرت زینب (س) را، در بدو تولد، همتراز خدیجه کبری (س) قرار می‌دهد.

شباهت دوران زندگی حضرت زینب (س) با مادربزرگ گرامی‌اش نکته دیگری که با ملاحظه این روایت و تأمل در آن به ذهن متبادر می‌شود، شباهت دوران زندگی حضرت زینب (س) با مادربزرگ گرامی‌اش است؛ می‌دانیم که حضرت خدیجه (س) در دوران حیاتشان، به ویژه پس از بعثت رسول خدا (ص) و محاصره آن حضرت و اصحابشان در شعب ابوطالب، سختی‌های فراوانی را تحمل کرد و در نهایت، رحلت فرمود. رسول‌خدا (ص) هنگام ولادت حضرت زینب (س)، برای آگاه کردن دیگران از حجم مصائب و سختی‌هایی که آن حضرت در زندگی خود متحمل می‌شود، مثالی عینی را در این زمینه ارائه می‌کند تا درک موضوع برای همگان آسان‌تر باشد. دوران زندگانی حضرت زینب (س) با دوران امامت چهار امام معصوم (ع) همزمان است.

رابط امام با بانوان کوفه زمانی که حضرت علی (ع) در کوفه حکومت می‌کردند حضرت زینب (س) در کنار ایشان بوده و به عنوان رابط امام با بانوان کوفه و جهان اسلام فعالیت می‌کردند. حضرت زینب (س) استاد بانوان کوفه بود و در مکتب ایشان بانوان کوفه با احکام اسلامی و به ویژه تفسیر قرآن آشنا می شدند. معروف است که حضرت زینب (س) سوره مریم را که با حروف مقطعه «کهیعص» شروع می‌شود تفسیر می‌کردند که حضرت علی (ع) از کلاس و جلسه درس ایشان بازدید و ایشان را تشویق کردند. تمام مدتی که حضرت علی (ع) در کوفه بودند حضرت زینب (س) نیز در کنار ایشان بودند اما پس از شهادت حضرت علی (ع) حضرت زینب (س) به مدینه هجرت کردند. زمانی که حضرت زینب (س) را به عنوان اسیر وارد کوفه کردند بانوان کوفه که سابقه تحصیل در مکتب ایشان را داشتند متوجه اصل و واقعیت واقعه شدند و همین زمینه‌های فرهنگی باعث شد حضرت به سرعت بتوانند در مردم تأثیر بگذارند. پس از واقعه کربلا نیز بانوان کوفه بودند که اهل کوفه را تشویق کردند که قیام‌هایی مانند قیام توابین را رقم بزنند. حضرت در مسیر کوفه تا شام و در خود شام نیز ارتباطاتی با بانوان قبایل مختلف برقرار و صحبت‌هایی مطرح کردند. همین فعالیت‌ها موجب شد بعد از قیام عاشورا و حتی بعد از عصر امام سجاد (ع)، در عصر امام باقر و امام صادق (ع) راویان زیادی تربیت شدند که ریشه فعالیت آنها به تربیت‌ها و فعالیت‌های حضرت زینب (س) باز می‌گردد؛ یعنی حضرت علاوه بر تربیت بانوان نسل خود، در تربیت نسل‌های بعدی نیز تأثیرگذار بودند و شخصیت‌های بسیاری پس از ایشان راوی حدیث شدند که در میان آنها عده‌ای هم بانو هستند.

عالمه ای به تمام معنا حضرت زینب (س) عالمه‌ای به تمام معنا بود؛ شیخ صدوق، بر اساس روایات، نقل می‌کند که مردم و به ویژه بانوان مسلمان، برای آشنایی با مسائل حلال و حرام، به حضرت زینب (س) مراجعه می‌کردند. روایتی که در این زمینه از امام سجاد (ع) درباره حضرت زینب (س) نقل شده، بسیار معروف است: «أنت بحمدا... عالم غیر معلم فهم غیر مفهم». عبدا... بن عباس که یکی از عالمان دوران و مفسران مشهور قرآن محسوب می‌شد، وقتی که می‌خواست روایتی از بانوی کربلا نقل کند، می‌گفت: «حدثتنی عقیلتنا زینب بنت علی؛ زینب دختر علی، بانوی خردمند ما، برای من روایت کرد.»

جلسات درس تفسیر زنان حضرت زینب (س) در دوران اقامت 20 ساله در شهر مدینه، مجالس تفسیر قرآن برگزار می‌کرد؛ آن حضرت یکی از راویان خطبه تاریخی حضرت فاطمه (س) در مسجد النبی (ص) است. نکته‌ای که در این‌جا باید به آن اشاره کنم، این است که حضور حضرت زینب (س) در عرصه فعالیت‌های اجتماعی، حضوری کاملا آگاهانه است. آن حضرت بر جزئیات امور و مسائل جامعه، احاطه کامل دارد و بر مبنای همین احاطه و نیز، آگاهی کم‌نظیر بر آموزه‌های اسلامی است که پا به میدان مبارزه می‌گذارد؛ بنابراین، بانوی مسلمانی که زینب کبری (س) را به عنوان الگوی خود می‌شناسد، نباید از این مسئله مهم و راهبردی غافل باشد و الا حضور وی در وقایع اجتماعی، حضوری مؤثر نخواهد بود. از سوی دیگر، توجه ویژه حضرت زینب (س) به موضوع عفاف و حجاب نیز، بسیار مهم و درخور توجه است؛ در تاریخ داریم که آن حضرت، در مجلس یزید و با وجود مصائب مختلفی که کاروان اسرا به آن مبتلا بود، موضوع برداشتن نقاب از چهره بانوان خاندان رسول‌خدا (ص) را مطرح و به آن اعتراض شدیدی کرد. /6262