زیرساخت‌های مناسب برای اجرای طرح فلسفه برای کودکان وجود ندارد

رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان می‌گوید اجرای برنامه فلسفه برای کودکان در کشور الزامات متعددی را می‌طلبد که چنین‌شرایطی وجود ندارد.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: «فبک» که مختصر فلسفه برای کودکان یا فکرپروری برای کودکان است برنامه ای است که متیو لیپمن آمریکایی حدود 50 سال پیش طراحی کرد و براساس آن قدرت استدلال، تفکر و داوری کودکان هم پرورش داده شود. این‌طرح از حدود سال 1386 در ایران هم مطرح شد و نهادها و گروه‌های خاصی شروع به فعالیت در این حوزه کردند ولی یکی از شناخته شده ترین متولیان و نهادهای این‌حوزه گروه پژوهشی فبک در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است که به طور مستمر و منسجم در طول این سالها فعالیت‌های متعدد و متنوعی در این‌حوزه انجام داده است. در کنار این‌گروه پژوهشی، مراکز و نهادهای دیگری هم مشغول به فعالیت هستند و اتفاقا یکی از آفت های این حوزه موازی کاری و یکپارچه نبودن فعالیت‌هاست ضمن اینکه پس از گذشت بیش از یک دهه فعالیت هنوز یک متن و طرح تدوین شده و تائید شده در این حوزه ارائه نشده که وارد مرحله اجرایی در سیستم و نظام آموزشی کشور شود.

برای آسیب‌شناسی این موضوع با الهام یاوری رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان گفتگو کردیم؛ یاوری، رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان دکترای مهندسی صنایع دارد اما یکی از علاقمندی ها و فعالیت‌های مستمرش در این سال‌ها فلسفه بوده است. درمقطع کارشناسی ارشد فلسفه علم خوانده و چندین کتاب هم در این حوزه نوشته است. «گفت‌وگوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» و «ضربان فکر» از جمله آثار او در این حوزه است.

وی در ابتدای سخنانش گفت: خیلی هم خوب می‌شود فلسفه برای کودکان در برنامه درسی دانش‌آموزان قرار بگیرد. فلسفه برای کودکان به‌معنی آشناکردن بچه‌ها با روش‌های استدلال فلسفی و تعقل فلسفی یک ضرورت است و خیلی هم خوب می‌شود که در برنامه درسی دانش آموزان قرار بگیرد اما الزامات متعددی را می طلبد که اولین الزام آن تدوین متون فلسفی متناسب با شرایط فرهنگی و اعتقادات و باورهای ما است. متاسفانه اغلب متونی که درحال حاضر تحت عنوان فلسفه برای کودکان در کشور وجود دارد، ترجمه متون غربی هستند و براساس نگاه ها، باورها و اهداف نظام تربیتی غربی نگاشته شده اند به همین دلیل هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ شکلی دوره های فعلی که با عنوان فلسفه برای کودکان برگزار می شود را مطابق با اهداف تعلیم و تربیت کشورمان نمی‌دانم.

فلسفه برای کودکان به معنی آشنا کردن بچه ها با روش های استدلال فلسفی و تعقل فلسفی یک ضرورت است و خیلی هم خوب می‌شود که در برنامه درسی دانش آموزان قرار بگیرد اما الزامات متعددی را می طلبد که اولین الزام آن تدوین متون فلسفی متناسب با شرایط فرهنگی و اعتقادات و باورهای ما است رئیس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان افزود: الزام دوم هم تربیت نیروی انسانی متناسب با این کار است. ما برای موفق بودن در حوره فبک به مربیانی نیاز داریم که با این دوره آشنایی کامل داشته باشند و بتوانند بچه ها را به درستی هدایت و راهبری کنند. چون آموزش فلسفه برای کودکان فرایندی است که نسبت به درس های دیگر تبحر خاصی می طلبد تا سوال‌های بچه ها به بیراهه نرود. به نظر می‌رسد که برخی از مربیان فعلی فبک آموزش کافی را در این زمینه ندیده اند و مربیان آموزش دیده کافی هم برای گسترش فبک در سطح ملی در اختیار نداریم؛ به همین جهت ممکن است عمومی سازی این دوره ها در این شرایط مخرب باشد.

یاوری در ادامه دلیل نداشتن زیرساخت های مناسب برای اجرای این طرح در کشور را تشریح کرد و گفت: واقعیت این است که متخصصان رشته فلسفه تا حد زیادی در لایه های بالای علمی متوقف شده‌اند و نتیجه اینکه امروز ما نه تنها کتاب خوب فلسفی برای طرح فبک نداریم، بلکه کتاب های درسی خوب فلسفه یعنی کتابی که هم تالیفی و بومی باشد و هم متناسب با اسلوب فهم و زبان آنها باشد برای دانش‌آموزان دبیرستانی هم به حد کافی نداریم. برای دانشجوی رشته فلسفه دوره لیسانسمان هم همینطور است. به نظر می رسد که این حوزه، حوزه ای نبوده است که به اندازه کافی روی آن سرمایه‌گذاری شود و ما شاهد خروجی خاصی در این حوزه نیستیم.

این نویسنده در ادامه گفت: نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم، این است که پیش از آنکه تفکر و دانش فلسفی به بچه ها منتقل شود جامعه، خانواده، اولیا و مربیان باید آگاهی کافی را درباره دانش فلسفه پیدا کنند. به دلیل همان خلا و کمبودی که گفتم نوشتارهای فلسفی در سالهای گذشته در مقطع تحصیلات تکمیلی و مراتب بالا متوقف مانده است و بدنه بزرگسال جامعه هم با تفکر فلسفی آشنایی ندارد و ارزش فلسفه را نمی‌داند و فقط اسم‌های بزرگ فلاسفه را شنیده و می‌شناسد. بنابراین هرازگاهی به صورت یک مد و تب فراگیر در جامعه می آید و بعد هم فراموش می‌شود. نتیجه اینکه والدینی که فرزندشان را به کلاس های فلسفه برای کودکان می فرستند اصلا نمی دانند که قرار است چه چیزی به فرزندشان یاد دهند و چیزی که قرار است یاد بگیرند چه تاثیری در زندگی آینده شان دارد. به همین دلیل تلاش‌هایی که صورت می‌گیرد هم کمتر نتیجه می‌دهد.

نویسنده «گفت‌وگوهای عمیق برای بچه‌های دقیق» افزود: واقعیت این است که آموزش و پرورش یکی از مهم ترین حیطه های مسئولیتی دولتهاست و هیچ کشوری نیست که حوزه آموزش و پرورش را رها کند و محتوای آموزشی هرکشوری هم راستا با اهداف فرهنگی هرکشوری است. فلسفه برای کودکان در ایران هم مطابق با اهداف فرهنگی کشورمان است ضمن اینکه مقام معظم رهبری هم چندین بار تاکید کردند که به بچه ها تفکر فلسفی آموزش داده شود و کلیت مطلب هم راستا با اهداف فرهنگی کشور است منتها تا وقتی که جزئیات این روش آموزشی وارد فضای آموزش و پرورش نشود نتیجه ای حاصل نمی‌شود.

یاوری اضافه کرد: تصور من این است که نقطه شروع برای تدوین طرح فبک این است که متولیان این امر به شورای عالی آموزش و پرورش مراجعه و مصوبه ای از این شورا دریافت کنند مبنی براینکه این دوره وارد برنامه درسی دانش آموزان شود. همزمان باید سازمان پژوهش آموزش و پرورش و دفتر تالیف کتب درسی هم در این فضا درگیر و تربیت مربیان هم آغاز شود. البته همین الان هم شورای عالی آموزش و پرورش و هم سازمان پژوهش با این برنامه آشنا هستند ولی هنوز جزو اولویت هایشان نیست. تا وقتی فعالیت در این حوزه محدود به نهادهای خصوصی و شبه خصوصی است که باهم رقابت می‌کنند و بعضا همدیگر را قبول ندارند، صدای واحد از این حوزه شنیده نمی شود و همین تشتت باعث می‌شود که کار پیش نرود. برای پیشبرد کار باید همه این فعالیت ها زیرچتر آموزش و پرورش قرار بگیرد.

تا وقتی فعالیت در حوزه فبک محدود به نهادهای خصوصی و شبه خصوصی است که باهم رقابت می‌کنند و بعضا همدیگر را قبول ندارند، صدای واحد از این حوزه شنیده نمی شود و همین تشتت باعث می‌شود که کار پیش نرود رئیس سمپاد با اشاره به اینکه فعلا برنامه‌ای برای اجرای طرح فبک در مدارس سمپاد ندارد توضیح داد: ورود مستقیم فبک به مدارس به دلیل مجموعه مسائلی که گفتم می تواند باعث تشتت و تخریب شود بنابراین برنامه ای برای اینکه به طور مستقیم فبک را وارد مدرسه کنم ندارم. چون باید ابتدا متن خوب و مربی خوب که اشاره کردم فراهم و بعد این برنامه وارد مدارس شود. سمپاد 680 مدرسه در کل کشور دارد و چون موضوع، موضوع حساسی است باید مراقب باشیم که ساختار ذهنی بچه ها را تخریب نکنیم ولی دنبال فراهم کردن زمینه های ورود فبک به مدارس سمپاد هستم. درحال حاضر با چند شرکت وارد مذاکره شدم که متن استاندارد برای این حوزه تدوین و کم کم کارهایی انجام شود ولی فکر می کنم حدود یکی دوسال تا اجرای آن برای اینکه متن درسی شود فاصله داریم. به طورکلی اجرای طرح فبک در مدارس جزو برنامه های میان مدت است که حداقل یکی دوسال زمان می برد تا اجرا و وارد مدارس شود.

وی در پایان از انتشار جلد دوم کتاب «گفت و گوهای عمیق برای بچه های دقیق» در آینده خبر داد و گفت: متاسفانه بخاطر مشغله زیاد انتشار جلد دوم کتاب «گفت و گوهای عمیق برای بچه های دقیق» کمی به تعویق افتاد اما این بخش هم در دست تالیف است و سعی می کنم به زودی آن را روانه بازار نشر کنم.