سراب «هوای پاک» در کارگروه اضطرار
شهروندان تهرانی در آخرین روز کاری هفته به اجبار تسلیم خطای سیاستگذار برای مقابله با پیامدهای آلودگی هوا شدند. کارگروه اضطرار با خوشبینی نسبت به وزش باد و بارش ایجاد وضعیت سالم در هوا، آموزش را برای روز چهارشنبه دوازدهم آذر حضوری کرد و دورکاری کارکنان ادارات دولتی را لغو کرد، اما محدودیت تردد خودروهای زوج و فرد حفظ شد.
تصمیم کارگروه اضطرار برای مقابله با آلودگی هوا از 5جنبه دارای ایراد بود و مشکلاتی را برای شهر و شهروندان رقم زد. اولین ایراد پیشبینی نادرست از وضعیت هوای تهران در روز چهارشنبه و امید واهی داشتن به وزش باد و بارش باران بود، دومین ایراد اجرای مجدد طرح زوج و فرد بی توجه به گزارش سازمان محیطزیست مبنیبر عدماثرگذاری اجرای طرح زوج و فرد بدون مهار تردد خودروهای دیزلی بود.
سومین ایراد اعمال محدودیت در تردد خودروهای شخصی در شرایطی بود که سیاستگذار به سالم ماندن هوا امیدوار بود. خطای چهارم کاهش 50درصدی خودروهای شخصی در سطح شهر درحالی بود که حملونقل عمومی به هیچوجه امکان پاسخگویی مراجعان بیشتر را نداشت. پنجمین خطا نیز پارادوکس تعطیلی در روز سهشنبه پاک و بازگشایی در روز آلوده بعدی بود. استاندار تهران درخصوص تصمیم کارگروه اضطرار آلودگی هوا برای شنبه پایتخت نیز اعلام تصمیم را به عصر روز جمعه و رصد دادههای هوا موکول کرد.
تصمیم متناقض کارگروه اضطرار در روز آلوده پایتخت
متوسط شاخص آلودگی هوای تهران از ابتدای روز چهارشنبه (دوازدهم آذر) تا ساعت 12ظهر این روز برابر 165 واحد بود؛ اما کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران بدون درنظر گرفتن پیشبینی ها و با استناد به فروکشکردن حجم غلظت ذرات آلاینده در هوا از ساعات ابتدایی روز سهشنبه یازدهم آذر که تا ظهر همان روز ادامه داشت، آموزش را برای روز پایانی هفته حضوری و دورکاری در مشاغل را لغو کرد.
با توجه به آغاز اولین باران پاییزی در عصر و شامگاه روز دوشنبه دهم آذر، هوای تهران از ساعات ابتدایی روز سهشنبه یازدهم آذر با کاهش حجم غلظت ذرات آلاینده مواجه شد، به نحوی که هوا از وضعیت قرمز به وضعیت نارنجی یعنی از ناسالم برای تمامی گروهها به ناسالم برای گروههای حساس تغییر وضعیت داد و حتی برای ساعاتی نیز هوا قابلقبول شد. متوسط شاخص آلایندگی هوای تهران از ساعات ابتدایی شامگاه یازدهم آذر تا ساعت 12 ظهر همین روز برابر 121 واحد بود.
البته با توجه به استمرار تولید آلاینده در داخل و حاشیه شهر از سوی وسایل نقلیه سواری، وسایل نقلیه دیزلی که عمدتا در حاشیه جنوبی شهر تهران تردد دارند، استفاده از گازوئیل و مازوت کمکیفیت در نیروگاهها و صنایع واقع در حاشیه شهر و استمرار پسماندسوزی، بهبود کیفیت هوا در تهران چندان طولانی نشد و مجددا شاخص آلودگی هوا از ساعت 16 این روز به بیش از 150 واحد یعنی ناسالم برای تمامی گروهها صعود کرد. درحالیکه جهش مجدد آلودگی هوا برای آخرین روز کاری هفته عیان و قابلپیشبینی بود، کارگروه اضطرار آلودگی هوای تهران فعالیت مدارس و مشاغل را به وضعیت عادی بازگرداند، اما کارگروه اضطرار بهرغم بازگشایی مدارس و حضوریشدن فعالیتها همچنان اجرای طرح زوج و فرد از درب منزل را برقرار دانست.
درحالی این تصمیم اخذ شد که درخصوص سهم اثرگذار خودروهای سواری در آلودگی فعلی هوای تهران تردید جدی وجود دارد و در عینحال در شرایطی که کمبود ناوگان حملونقل عمومی مردم را به استفاده از خودروهای شخصی سوق داده، اجرای این محدودیت میتواند با ایجاد ازدحام قابلتوجه جمعیت، شهروندان را با چالشهای متعددی برای مراجعه به محل کار یا رساندن فرزندان خود به مدارس مواجه کند. اگرچه دود خروجی از اگزوز خودروهای سواری در ایجاد ذرات PM2.5 که آلاینده اصلی روزهای سرد سال بهشمار میرود، دخیل است؛ اما وضعیت کنونی آلودگی هوا در شهر تهران و البته سایر شهرها را نمیتوان به دود خروجی از اگزوز خودروها ارتباط داد. افزایش همزمان PM2.5 و SO2 نشان از مازوت سوزی دارد؛ آلایندههایی که پایداری بالاتری نیز در جو از خود نشان میدهند.
جدیدترین گزارش سازمان محیطزیست از تحلیل کیفی هوای تهران نیز نقش SO2 در آلودگی هوای پایتخت را تایید و تاکید کرده؛ بخشی از آلودگی فعلی PM2.5 نیز نتیجه سوزاندن گازوئیل کم کیفیت در نیروگاههای حاشیه شهر تهران و سوزاندن گازوئیل در خودروهای فرسوده دیزلی است که با حجم زیاد در حاشیه جنوبی تهران و جنوب اتوبان آزادگان تردد دارند. در چنین شرایطی اعمال طرح زوج و فرد از درب منزل بدون اعمال محدودیت بر تردد خودروهای دیزلی در حاشیه تهران و همچنین خودروهای سواری در این مبادی تاثیری بر کنترل آلودگی هوای شهر تهران ندارد، چراکه بخش عمدهای از آلودگی ناشی از وسایل نقلیه نیز از محل این مبادی ساطع شده و به تهران میرسد. در عینحال 5نیروگاه در حاشیه شهر تهران فعالیت دارند که به استناد گزارش سازمان محیطزیست، میزان دی اکسیدگوگرد در سوخت مصرفی این نیروگاهها از 10 تا بیش از 100برابر استاندارد لازم بوده و این موضوع از دلایل اصلی آلودگی هوای تهران است.
نبض آلوده ترین شهرهای کشور
شاخص کنترل کیفیت هوای تهران در 32 نقطه از 10استان کشور در روز چهارشنبه دوازدهم آذر ماه در محدوده 150 تا 200 واحد یعنی ناسالم برای تمامی گروهها قرار داشت. این داده براساس ایستگاههای سنجش آلودگی هوا مربوط به سازمان حفاظت محیطزیست اخذ شده و طبیعتا شامل تمامی نقاط آلوده کشور نمیشود. تا ظهر روز گذشته دوازدهم آذر، باقرشهر در استان تهران با ثبت شاخص 186واحدی، ساوجبلاغ در البرز با ثبت داده 179واحدی، آبیک در استان قزوین با ثبت شاخص 179واحدی، ورامین در استان تهران با ثبت شاخص 177واحدی و پاکدشت در استان تهران با ثبت شاخص 176واحدی به ترتیب آلوده ترین نقاط کشور بودند. در اینفوگرافیگ «دنیایاقتصاد» از نبض آلودگی 31 استان کشور، دادههای شاخص کیفیت هوا برای 52 نقطه از کل ایستگاههای سازمان حفاظت محیطزیست تا ظهر روز دوازدهم آذر ماه اخذ و ارائه شدهاست، متوسط شاخص آلودگی در این نقاط 120 واحد بود.