سند آمایش سرزمین؛ از تحول در توزیع اعتبارات تا توسعه پایدار سیستان و بلوچستان

توسعه استانی پهناور همچون سیستان و بلوچستان که همواره صفت محرومیت را با خود یدک می‌کشد یکی از دغدغه‌ها و آرزوهای مسوولان و همچنین مردم این دیار است اما عمق محرومیت‌ها از یک سو و فراوانی نعمت‌های الهی و مزیت‌های اقتصادی از سوی دیگر سبب شده تاکنون آنگونه که باید نه مشکلات مردم این استان به کلی حل شود و نه ظرفیت‌های این خطه پهناور از قوه به فعل درآیند.

همین امر سبب شد تا توسعه همه جانبه و پایدار سیستان و بلوچستان با تکیه بر نقاط قوت در قالب سند آمایش سرزمین به عنوان هدفی دست یافتنی تعریف شود. سندی که چشم اندازی 25 ساله را برای آینده سیستان و بلوچستان متصور است و از امسال کار خود را با تغییر و تحول در توزیع اعتبارات استانی آغاز کند.

براساس چشم‌انداز سند آمایش سرزمین در افق 1424 سیستان و بلوچستان استانی است با توسعه جامع امنیت پایدار و همبسته با سرزمین با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی با هویت اصیل ایرانی اسلامی به دور از نگرش‌های سنتی ضد توسعه، ایفاگر نقش سازنده در تعاملات ملی و فراملی دارای سازمان فضایی متوازن و همگرا با کشور با تاکید بر حفاظت از محیط زیست، استفاده منطقی از منابع و جایگاه مناسب در راستای توسعه اقتصادی و انسانی کشور، دروازه تجارت و حلقه اتصال کشورهای آسیای میانه و افغانستان به آبهای آزاد. اما دانستن اینکه این چشم انداز چگونه ترسیم شده و قرار است چگونه به سرانجام برسد در گفت و گوی رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان با خبرنگار ایرنا تشریح می‌شود.

توزیع اعتبارات 99 سیستان و بلوچستان بر اساس سند آمایش سرزمین

به گفته رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی سیستان و بلوچستان طبق دستور استاندار امسال شیوه و نحوه توزیع اعتبارات متفاوت تر و بر اساس خروجی مطالعات آمایش است.

مهرداد عرب به تاریخچه این سند اشاره کرد و ادامه داد: بعد از مطالعات محور شرق که در سال 1367 در قالب پنج فصل و 12 ماده به تصویب رسید و در سال 1378 یک مرحله بازنگری و عملیات اجرایی آن عملا از سال 1381 آغاز شد به طوریکه پیش‌از این سند فرابخشی استراتژی محور در سیستان و بلوچستان نداشتیم.

به گفته وی، تدوین سند آمایش بعد از مطالعات محور شرق، یکی از اسناد بالادستی قابل اتکا و اطمینان است که انتظار می‌رود دستگاه‌های اجرایی استان در حوزه تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری از خروجی این مطالعات استفاده کافی را داشته باشند.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان وبلوچستان با اشاره به نحوه توزیع اعتبارات سال 1399 گفت: بودجه 99 طی روزهای گذشته به استان ابلاغ شده و وظیفه توزیع آن در قالب فصل، برنامه، دستگاه اجرایی و شهرستان به استناد ماده 31 قانون احکام دائمی بر عهده سازمان مدیریت و برنامهریزی استان است.

سند آمایش پیشرانهای توسعه استان را نشان می‌دهد

عرب اول تصریح کرد: مطالعات سند آمایش سرزمین پیشرانهای توسعه سیستان و بلوچستان را نشان داده که بهتر است منابعی که در اختیار داریم متناسب با خروجی این مطالعات باشد تا بتوانیم در شاخص‌های استان به متوسط کشوری دست یابیم.

وی گفت: این سند در کارگروه کارشناسی شورای عالی آمایش تصویب و در کمیسیون تخصصی این شورا هم مصوب شد که دوشنبه هفته جاری به تصویب نهایی شورای عالی آمایش سرزمین خواهد رسید.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان با اشاره به سازمان فضایی وضع موجود استان اظهار داشت: خشکسالی و کمبود منابع آب مساله و چالش اصلی و حیاتی در فرایند توسعه استان است.

وی افزود: توسعه نامتوازن سکونت و عدم تعادل در نظام شهری و روستایی را در استان شاهد هستیم، همچنین اشتغالزایی ناقص و وابسته منجر به تشدید روند حاشیه نشینی در استان شده و عدم وجود پیوندهای فضایی مستحکم شبکه ارتباطات درون و برون استانی باعث انزوای استان شده است.

عرب با اشاره به جایگاه سیستان و بلوچستان در سطح بین المللی و فراملی، تصریح کرد: این استان موقعیت خاص ژئوپلتیک در بین همه استان‌های کشور دارد به گونه‌ای که توسعه محور شرق باعث ارتباط کشورهای آسیای میانه با آب‌های آزاد شده که بخش عمده آن از این منطقه عبور خواهد کرد.

وی گفت: این استان محل تلاقی مسیر تاریخی خاور دور، کریدور محور شرق، کریدور قطر به اروپا و ارتباطات با کشورهای حوزه خلیج فارس است و در یک نگاه آمایشی سیستان و بلوچستان دروازه جهانی ایران زمین و چابهار مفصل کریدورهای بین المللی محسوب می‌شود.

چالش‌های سیستان و بلوچستان در سند آمایش

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان گفت: در گام بعدی این مطالعات، چالش‌ها و بحران‌های بخش‌های مهم در استان احصا شد که در بخش آب و محیط زیست مهمترین چالش بالا بودن تبخیر منابع آبی سطحی با تبخیر حدود چهار هزار میلی‌متر در سال است.

وی بیان کرد: بیلان منفی حوضه‌های آبریز و در نتیجه کاهش ذخایر آب در آبخوان‌ها و وابستگی به منابع آب ورودی از کشور همسایه به ویژه در ناحیه سیستان از دیگر چالش‌های این حوزه محسوب می‌شود.

عرب ادامه داد: در بخش نظام سکونتگاهی با بحران حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ استان، خالی شدن جمعیت روستایی و سکونتگاه‌های مرزی و پدیده بزرگ سری و نبود شهرهای میانی مواجه هستیم.

وی افزود: در بخش کشاورزی گسستگی و عدم انسجام فعالیت‌های این حوزه در ارتباط با دیگر بخش‌ها، تداوم شیوه‌های سنتی زراعت و دامداری و عدم استفاده از روش‌های نوین به صورت گسترده و ضعف و ناکافی بودن نظام صنفی کشاورزی در استان جزو چالش‌هاست.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان گفت: وجود پدیده قاچاق سوخت در مناطق مرزی، کم توجهی به تولید برق از طریق منابع تجدید شونده از چالش‌های استان در حوزه انرژی و عدم تنوع در ترکیب صنایع فعال و وابستگی شدید به واردات محصولات صنعتی از بیرون استان، توزیع نامتعال واحدهای صنعتی و تمرکز آنها در شهر زاهدان از چالش‌های بخش صنعت و معدن محسوب می‌شود.

وی بیان کرد: در حوزه بازرگانی عدم استفاده مناسب از ظرفیت‌های حمل و نقل و همچنین فقدان تشکل‌های صادراتی و پشتیبان صادرات در استان از چالش‌های مهم محسوب می‌شود و در بخش گردشگری با چالش عدم سرمایه‌گذاری کافی به منظور اجرای طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری استان، وجود مشکلات و موانع و نبود مشوق‌های کافی در جذب سرمایه گذاری خصوصی مواجه هستیم.

عرب افزود: پایین بودن میزان دسترسی به اینترنت و سرعت آن در سیستان و بلوچستان از چالشهای حوزه فناوری اطلاعات است.

وی ادامه داد: در آموزش عالی عدم هماهنگی و همسویی اکثر رشته‌های تحصیلی با بازار کار و نیازهای واقعی و در حوزه آموزش و پرورش میزان بالای بازمانده از تحصیل و عدم شکل‌گیری مراکز آموزشی و مهارتی جز چالش‌های سیستان و بلوچستان است.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: در حوزه سلامت توزیع نامتوازن مراکز درمانی و تخصصی از بحران‌های این حوزه به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: در بخش‌های موثر در حوزه آمایش قابلیت‌ها و مزیت‌هایی نیز وجود دارد که در حوزه آب و محیط زیست می‌توان به تامین آب موردنیاز مناطق خشک کشور با استفاده از روش نمک زدایی از آب دریا اشاره کرد.

مزیت‌های نسبی مناطق مختلف سیستان و بلوچستان

عرب گفت: سیستان و بلوچستان در حوزه کشاورزی رتبه نخست در تولید خرما و میوه‌های گرمسیری در سطح کشور را دارد و همچنین سهم قابل توجهی در تولید و صادرات محصولات نوبرانه و امکان تامین گوشت مورد نیاز کشور را به خود اختصاص داده است.

وی افزود: در حوزه انرژی امکان صادرات برق به کشورهای پاکستان و افغانستان، امکان توسعه و تجهیز بانکرینگ و دسترسی به آب‌های آزاد، در صنعت و معدن امکان بهره‌برداری از منابع معدنی متنوع با ارزش اقتصادی بالا، در بازرگانی امکان فعال سازی بازارچه‌های مرزی در مرز پیشین، ریمدان، جالق، میرجاوه و میلک و توسعه مراودات بازرگانی با کشورهای همسایه از مزیت‌ها و فرصت‌های توسعه استان است.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان گفت: در حوزه گردشگری، سواحل زیبا و بکر دریای عمان در راستای جذب گردشگر و ایجاد مشاغل جدید برای مردم بومی در نوار ساحلی جز فرصت‌هاست‌.

وی افزود: در حوزه خدمات برتر امکان ارائه خدمات فنی و مهندسی به کشورهای همسایه با تاکید بر زاهدان، چابهار و زابل وجود دارد در حوزه آموزش عالی امکان توسعه مراکز تخصصی در زمینه‌های کویر زدایی و تولید انرژی نوین با تکیه بر دانشگاه سیستان و بلوچستان و زابل از فرصت‌های و مزیت‌های توسعه استان است.

عرب بیان کرد: در آموزش و پرورش در احداث مدارس مهارت محور و در بحث سلامت توریسم درمانی جز فرصت‌های توسعه سیستان وبلوچستان محسوب می‌شود.

اهداف سند آمایش چگونه محقق می‌شود؟

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: با استفاده از ضعف‌ها، چالش‌ها و فرصت‌ها چشم انداز استان را در افق 1424 اینگونه تعریف کردیم که سیستان و بلوچستان استانی است با توسعه جامع امنیت پایدار و همبسته با سرزمین با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی با هویت اصیل ایرانی اسلامی به دور از نگرش‌های سنتی ضد توسعه ایفاگر نقش سازنده در تعاملات ملی و فراملی دارای سازمان فضایی متوازن و همگرا با کشور با تاکید بر حفاظت از محیط زیست، استفاده منطقی از منابع و جایگاه مناسب در راستای توسعه اقتصادی و انسانی کشور، دروازه تجارت و حلقه اتصال کشورهای آسیای میانه و افغانستان به آبهای آزاد است.

به گفته وی، تقویت سرمایه اجتماعی و جوامع محلی سیستان و بلوچستان، خروج از انزوا، جغرافیای استان، مدیریت بهینه منابع آب و انرژی، تحقق جایگاه استان در شبکه حمل و نقل ملی و بین المللی، بهره‌برداری از ظرفیت‌های گردشگری بخشی از اهداف بنیادین توسعه استان است.

وی ادامه داد: پس از تدوین این اهداف، استراتژیهای پابرجا توسعه سیستان و بلوچستان را در مطالعات آمایش تبیین و تصویب کردیم.

عرب اظهارداشت: بکارگیری تمهیدات لازم به منظور رفع بی‌اعتمادی و باور تبعیض بین مردمان سیستان و بلوچستان، کاهش آسیب‌های اجتماعی و تامین امنیت پایدار با گسترش مشارکت عمومی و افزایش نشاط و شادابی در استان از آن جمله است.

وی بیان کرد: ساماندهی حفره و گسست‌های فضایی به منظور توسعه متوازن، ایفای نقش ملی و فراملی سیستان و بلوچستان با تأکید و توجه به مناطق ویژه اقتصادی و قطب‌های ترانزیت کالا در استان، ساماندهی و ارتقای ظرفیت‌های مقابله با مخاطرات و بلایای محیطی در استان، مدیریت منابع آب موردنیاز آشامیدنی و کشاورزی، بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی و گسترش شبکه‌های ارتباطی جاده‌ای، ریلی و دریایی برای تاسیس مبادی خارجی کشور و بازارهای بین‌المللی از دیگر استراتژی‌ها محسوب می‌شود.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان گفت: پس از تعریف این استراتژی‌ها اقدام به تدوین برنامه‌های اجرایی توسعه استان در مطالعات آمایش سرزمین کردیم که در هر بخش برنامه‌های توسعه استان تبیین شد.

وی تصریح کرد: به عنوان مثال در بخش بازرگانی برنامه حمایت از تسهیل و توسعه تجارت داخلی و تنظیم قوانین و مقررات موردنیاز، در بخش صنعت و معدن برنامه توسعه و تکمیل زنجیره‌ها، خوشه‌ها، تعاونی‌ها و واحدهای فعال و نیمه فعال صنعتی و بهره‌وری معادن در دستور کار است.

عرب بیان کرد: در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی برنامه توسعه و توانمندسازی تعاونی‌ها و تشکل‌های کشاورزی، آبخیزداری و حفاظت از خاک، توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، تکمیل زنجیره ارزش و تولید محصولات کشاورزی، توسعه کشت گلخانه‌ای و همچنین در حوزه آب برنامه توسعه تاسیسات آب و فاضلاب و بازچرخانی آب مورد توجه است.

وی گفت: در بخش محیط زیست و منابع طبیعی حفاظت و بهره‌برداری پایدار از زیست بوم‌های خشکی و آبی، در حوزه انرژی برنامه توسعه انرژی های تجدید پذیر، در بخش حمل و نقل برنامه توسعه حمل و نقل چند وجهی، در حوزه نظام سکونتگاهی و توزیع جمعیت، برنامه ساماندهی کالبدی فضایی سکونتگاه‌های شهری و روستایی و در بخش سرمایه اجتماعی، برنامه توسعه منابع انسانی و توانمندسازی اقشار آسیب پذیر در دستور کار است.

رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی سیستان و بلوچستان گفت: توسعه زیرساخت‌ها، تاسیسات و خدمات مرتبط با گردشگری در حوزه فرهنگ و هنر و گردشگری، برنامه تجهیز زیرساخت‌های پارک علم و فناوری، ایستگاه‌های تحقیقاتی و مراکز رشد در حوزه آموزش علم و فناوری و در بخش ارتباطات زیرساخت‌های این عرصه، در زمینه بهداشت و درمان توسعه زیرساخت‌ها و در حوزه تربیت بدنی توسعه خدمات و تجهیز فضای ورزشی از جمله این برنامه‌هاست.

وی بیان کرد: در گام بعدی به تعیین تخصص‌های شهرستان و تدوین مناطق برنامه‌ریزی در سند آمایش سیستان و بلوچستان پرداخته شده است.

عرب بیان کرد: از ملاک این امر در واقع مدیریت خردمندانه زمین است که 6 فاکتور در این موضوع دخالت داشته‌اند بر این اساس مناطق برنامه‌ریزی شمالی، شرقی، غربی، و جنوبی برای سیستان وبلوچستان تدوین و سپس برای هر منطقه قلمروهای اولویت دار توسعه در بخش‌ها و زیر بخش‌های مربوطه تعیین شد تا در نهایت به سازمان فضایی توسعه استان در افق 1424 رسیدیم.

• سیستان و بلوچستان
• رونق اقتصادی
• اعتبارات