سیرت بصیر شیخ فضل‌الله
حضور دین در همه عرصه‌ها، مستلزم فقاهت تمدنی، بینشی راهبردی و تربیت نیروهای بصیر و مسئول است. حوزه علمیه، امروز نیز باید میراث‌دار این سنت مجاهدانه باشد.
خبرگزاری تسنیم داوود فریادرس؛ در طول تاریخ، دین همواره نقشی فعال، راهبردی و معنا‌بخش در هدایت جوامع انسانی ایفا کرده است. برخلاف نگاه سکولار که دین را به حاشیه می‌راند و آن را صرفاً در ساحت فردی و عبادی محدود می‌سازد، آموزه‌های اسلامی به‌ویژه در مکتب اهل‌بیت (ع)، دین را حقیقتی زنده، هدایتگر، و کنش‌گر در همه ابعاد زندگی بشر معرفی کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین عرصه‌های تجلی این حقیقت، حضور عالمان دین به‌عنوان وارثان انبیاء در صحنه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عصر خویش است. این کنشگری نه‌تنها یک مسئولیت بلکه ضرورتی راهبردی برای حفظ هویت دینی، صیانت از حقیقت و هدایت امت به‌شمار می‌آید.
در این میان، یکی از نمونه‌های بارز و ماندگار این نوع کنشگری، شخصیت بصیر، فقیه و مجاهد، شیخ فضل‌الله نوری (ره) است؛ عالمی که نه‌تنها به فهم صحیح و عمیق از دین بسنده نکرد، بلکه با حضور آگاهانه در صحنه تحولات اجتماعی - سیاسی عصر مشروطه، تلاش کرد تا مسیر نهضت را از انحراف حفظ کند و ارزش‌های اصیل اسلامی را در بستر قانون و حکومت نهادینه سازد.
شیخ فضل‌الله نوری، با شناخت شرایط زمانه، از همان آغاز جنبش عدالت‌خواهی مشروطه، به حمایت از نهضت برخاست، اما وقتی دید جریان‌هایی در پوشش قانون‌گرایی به‌دنبال حذف اسلام از عرصه سیاست و حاکمیت هستند، با شهامت و استواری تمام، به مقابله با آن جریان پرداخت. تفاوت موضع او با دیگران در آن بود که وی نه به‌دنبال قدرت بود و نه اسیر هیجانات سیاسی؛ بلکه از موضع یک ناظر آگاه و عالمی مسئول، سخن گفت و از حقیقت دفاع کرد، ولو به قیمت جان خویش.
مقاومت او در برابر تصویب قوانینی که اسلام را کنار می‌زدند، نه از سر تعصب، که از درک عمیق نسبت به وظیفه شرعی در مقام «نُصحِ اُمه» و «صِیانه‌ُ الدین» بود. تبیین‌های مکرر وی در ضرورت نظارت فقیه بر قانون‌گذاری، بنیان‌گذار مفهوم «مشروطه مشروعه» شد؛ مفهومی که بعدها نیز در شکل‌گیری نظریه ولایت فقیه و ساختار نظام اسلامی ایران نقش مبنایی ایفا کرد.
او در نامه‌ای تاریخی می‌نویسد: «من با مشروطه مخالف نیستم، من با مشروطه‌ای مخالفم که اساس اسلام را سست کند.» این جمله نه‌تنها بیانگر منطق اوست، بلکه الگویی روشن برای حوزه‌های علمیه در مواجهه با تحولات عصر حاضر است. حوزه نباید منفعل، منزوی و ناظر صرف باشد، بلکه باید با شناخت زمانه، تبیین عالمانه دین، و کنشگری مسئولانه، در صحنه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حضور مؤثر داشته‌باشد.
بدیهی است که حضور دین در این عرصه‌ها، مستلزم فقاهت تمدنی، بینشی راهبردی و تربیت نیروهای بصیر و مسئول است. حوزه علمیه، امروز نیز باید میراث‌دار این سنت مجاهدانه باشد. حفظ دین، با عبادت فردی ممکن نیست، بلکه نیازمند فداکاری، تحلیل عالمانه، روشنگری و گاهی خون دادن در راه حق است؛ همان‌گونه که شیخ شهید، با خون خود مسیر حق را امضا کرد.
رهبر انقلاب بارها بر این نکته تأکید کرده‌اند که «اگر روحانیت در صحنه نباشد، میدان را دیگران پر می‌کنند و دین از عرصه زندگی حذف خواهد شد». این سخن دقیقاً همان چیزی است که شیخ فضل‌الله سال‌ها پیش در عمل اثبات کرد. اکنون نوبت حوزه‌های علمیه است که این راه را، در پرتو بصیرت، حکمت، و معنویت، با قوت ادامه دهند.
در نهایت، رسالت حوزه فراتر از تولید علم است؛ رسالت اصلی آن، تولید هدایت، مدیریت تحولات اجتماعی با الهام از تعالیم وحی، و تربیت عالمانی مجاهد و زمان‌شناس است. سیره شیخ فضل‌الله نوری چراغی برای این راه است.