سیمای امام زمان (عج) در سوره بقره / چرا امام باید خلیفه خدا باشد؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آیات قرآن دارای ابعاد و لایه‌های متعددی هستند؛ گاهی هدایت آیات برای عموم مردم است که همان ظاهر آیات را شامل می‌شود و گاهی سبب هدایت برای مؤمنانی هستند که قصد دارند از درجات بالاتر هدایت بهره ببرند. از بالاترین درجات هدایت قرآن، هدایت به‌سوی اهل بیت وحی علیهم السلام و معرفت ایشان است. خداوند در سوره اسراء می‌فرماید «اِنَهذَا القُرآنَ یَهدی لِلَتی هِیَ أَقوَمُ»؛ یعنی این قرآن به‌سوی چیزی که با قوام است، هدایت می‌کند. امام صادق علیه‌السلام ذیل این آیه فرمود «یَهدِی اِلَی الاِمَام»؛ یعنی هدایت به امام می‌کند. (الکافی، ج1، ص216) یعنی هر که در عصر غیبت قصد دارد به‌سوی امام هدایت شود و نسبت به ایشان معرفت کسب کند، باید پای درس قرآن بنشیند، منتها نباید فراموش کرد که کلید اصلی آیات، در احادیث عترت علیهم السلام یافت می‌شود.

در آیات 30 تا 33 سوره بقره برای اولین بار در قرآن با معرفت و جایگاهی با عنوان «خلیفه» برخورد می‌کنیم. یک بار این آیات را مرور می کنیم و بعد به نکاتی اشاره می‌شود.

وَ اِذ قَالَ رَبُکَ لِلمَلَائِکَهِ اِنِی جَاعِل فِی الأَرضِ خَلِیفَهً قَالُوا أَتَجعَلُ فِیهَا مَن یُفسِدُ فِیهَا وَیَسفِکُ الدِمَاءَ وَنَحنُ نُسَبِحُ بِحَمدِکَ وَنُقَدِسُ لَکَ قَالَ اِنِی أَعلَمُ مَا لَا تَعلَمُونَ 3 وَ عَلَمَ آدَمَ الأَسمَاءَ کُلَهَا ثُمَ عَرَضَهُم عَلَی المَلَائِکَهِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسمَاءِ هَؤُلَاءِ اِن کُنتُم صَادِقِینَ 31 قَالُوا سُبحَانَکَ لَا عِلمَ لَنَا اِلَا مَا عَلَمتَنَا اِنَکَ أَنتَ العَلِیمُ الحَکِیمُ 32 قَالَ یَا آدَمُ أَنبِئهُم بِأَسمَائِهِم فَلَمَا أَنبَأَهُم بِأَسمَائِهِم قَالَ أَلَم أَقُل لَکُم اِنِی أَعلَمُ غَیبَ السَمَاوَاتِ وَالأَرضِ وَأَعلَمُ مَا تُبدُونَ وَمَا کُنتُم تَکتُمُونَ 33 و آن زمان را یاد آر که پروردگارت به فرشتگان گفت: به یقین جانشینی در زمین قرار می دهم. گفتند: آیا موجودی را در زمین قرار می دهی که در آن به فساد و تباهی برخیزد و به ناحق خون ریزی کند و حال آن که ما تو را همواره با ستایشت تسبیح می‌گوییم و تقدیس می کنیم. [پروردگار] فرمود: من [از این جانشین و قرار گرفتنش در زمین اسراری] می دانم که شما نمی دانید. (30) و خدا همه نام ها [یِ موجودات] را به آدم آموخت؛ سپس [هویت و حقایق ذات موجودات را] به فرشتگان ارائه کرد و گفت: مرا از نام های ایشان خبر دهید، اگر [در ادعای سزاوار بودنتان به جانشینی] راستگویید. (31) گفتند: تو از هر عیب و نقصی منزهی، ما را دانشی جز آنچه خودت به ما آموخته ای نیست، یقیناً تویی که بسیار دانا و حکیمی. (32) [خدا] فرمود: ای آدم! فرشتگان را از نام های آنان خبر بده. پس هنگامی که نام هایشان را به فرشتگان خبر داد [خدا] فرمود: آیا به شما نگفتم که من یقیناً نهانِ آسمان ها و زمین را می دانم، و به آنچه شما آشکار می کنید و به آنچه پنهان می دارید، دانایم؟ (33)

در آیه30 خداوند خطاب به ملائک می‌فرماید من در زمین خلیفه‌ای قرار می‌دهم. ملائک به گونه‌ای اعتراض خود را می‌رسانند و خداوند می‌فرماید چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید. در آیه31 می‌فرماید خداوند تمام اسماء را به آدم تعلیم داد؛ این اسمای خاص را به ملائک عرضه کرد تا آنها انباء دهند، اما نتوانستند. در آیه33 خطاب به آدم علیه السلام می‌فرماید این اسماء را تو انباء بده و او توانست.

در همین سه فراز سه نکته مهم مهدوی می‌توان برداشت کرد: خداوند برای پیشبرد برنامه های خود در پهنه زمین خلیفه قرار می‌دهد تا از طریق او عالم را مدیریت کند. در اوج خلفای الهی، اهل بیت وحی علیهم السلام قرار دارند و در این زمین این خلافت بر عهده امام عصر عجل الله تعالی فرجه است؛ از این جهت اهل بیت علیهم السلام خود را خلیفه الله معرفی می‌کنند. امام رضا علیه السلام در حدیث امامت می‌فرماید «اِنَ اَلاِمَامَهَ خِلاَفَهُ اَللَهِ وَ خِلاَفَهُ رَسُولِ اَللَهِ»؛ یعنی امامت، خلافت خداوند و خلافت رسول الله صلی الله علیه وآله است». در زیارت آل‌یاسین خطاب به امام عصر عجل الله تعالی فرجه می‌خوانیم «السَلامُ عَلَیکَ یَا خَلِیفَهَ اللهِ وَ ناصِرَ حَقِه».

نکته دوم اینکه این خلیفه باید مجهز به اسمای الهی باشد، یعنی خداوند او را تعلیم اسمایی داده باشد.

نکته سوم اینکه این خلیفه باید توانی داشته باشد که ملائک فاقد آن هستند و از آن احساس عجز کنند.

با همین سه آیه می توان فهمید که مقام خلافت در اختیار برگزیدگان و هادیان الهی است و هیچ کسی نمی‌تواند ادعای این منصب را کند مگر اینکه واجد شرایط و ویژگی‌هایی باشد که در آیات به آن اشاره شد. بنابراین وقتی صحبت از خلیفهالله می‌شود، یعنی کسی که واجد علوم و اسمای الهی باشد و توانی داشته باشد که حتی ملائک از آن توان برخوردار نیستند و طبق آیات بعد، آنان را به سجده در برابر این مقام عالی وادارد. با این منظر بر خلاف آنچه تا کنون خواندیم و شنیدیم، نه انسان‌های عادی خلیفهالله هستند و نه این مقام با انتخاب مردم حاصل می‌شود بلکه انتخاب آن با خداوند متعال است.