شرحی بر صلوات ماه شعبان
صلوات شعبانیه، یکی از اعمال مهم ماه شعبان است که به خواندن آن در این ماه توصیه اکیدی شده است.
در ماه شعبان المعظم، ماه عظیم و پر خیر و برکت برآنیم؛ تا قطره‌ای از دعای انیس صلوات شعبانیه را با هم مرور کرده و بهانه‌ای باشد برای کسانی که ماه رجب الاصب را با خیر و برکت توام با معنویت و روزه داری پشت سر گذرانده اند و در آخرین روز رجب نیز وداع جانانه‌ای کرده و هم اینک در آستان ماه شعبان قرار گرفته اند. هم چنین فضیلت و ادعیه ملائکه را برای روزه داران ماه شعبان با هم مرور می‌کنیم. باشد که خود در زمره عاملان به دریای معرفت اهلبیت علیهم السلام باشیم.
باید دانست، کسی که از دعوت ماه شعبان آگاه شود، باید بکوشد که از دعوت شدگان خاص این دعوت گردد. در فضیلتش همین بس که امیرالمؤمنین علیه السلام می‌فرماید: از زمانی که ندای منادی رسول خدا صلوات الله علیه را که برای روزه این ماه ندا می‌کرد شنیدم، هیچ گاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد.
درنگی با صلوات شعبانیه
یکی از اعمال این ماه عزیز خواندن صلواتی است که به صلوات شعبانیه معروف می‌باشد، این صلوات شامل برکات ماه و کار‌هایی که باید برای رسیدن به این برکات انجام دهیم می‌باشد. این دعا با صلوات‌هایی شروع می‌شود که توجه به شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آ له و ائمه معصومین علیهم السلام می‌باشد.
«وَ جَعَلَ صَلَاتَنَا عَلَیکُم وَ مَا خَصَنَا بِهِ مِن وَلَایَتِکُم طِیباً لِخَلقِنَا وَ طَهَارَهً لِأَنفُسِنَا وَ تَزکِیَهً لَنَا وَ کَفَارَهً لِذُنُوبِنَا». یکی از اعمال این ماه هم کثرت صلوات است. باطن صلوات تعظیم در برابر نبی اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام و شئون ایشان است که این تعظیم طریق سجده در مقابل خدای متعال می‌باشد.
«اللهم صل علی محمد و آل محمد الفلک الجاریه فی اللجج الغامره یأمن من رکب‌ها و یغرق من ترکها» انسان سالک می‌بایست در این دنیا حالت غریق داشته باشد که در روایات هم تأکید شده است در غیر این صورت انسان مبتلای به شرک می‌شود.
حالت غریق چگونه حالتی است؟ حالت غریق یعنی کسی که در اوج نیاز، از همه تکیه گاه‌ها منقطع گردیده است. این توجه مقدمه درک حضور خداوند و رسیدن به مقام اخلاص است: «فَاِذا رَکِبُوا فِی الفُلکِ دَعَوُا اللَهَ مُخلِصینَ لَهُ الدِینَ فَلَمَا نَجَاهُم اِلَی البَرِ اِذا هُم یُشرِکُون». [1] انسان تا مضطر نشود و حالت غریق پیدا نکند، متکی به خدا نمی‌شود و تا متکی نشود در سلوک خود به نتیجه نمی‌رسد؛ یعنی حتی به ریاضات و عقل و عبادات خود نباید تکیه کند. وقتی این حالت در انسان شکل گرفت کشتی نجات او اهل بیت علیهم السلام خواهند بود. باطن این ماه از شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آله و شفاعت ایشان است. خداوند این ماه را محفوف به رحمت و رضوان خودش قرار داده و اگر انسان اهل سیر در این ماه شد پایانش رضوان الهی است.
شرط نجات چیست؟ شرط نجات، رسیدن به حالت غریق است چرا که تا احساس نیاز نکند و خود را مستغنی نداند این دستگیری اتفاق نمی‌افتد. عبور از همه فتنه‌ها و ابتلائات نیز با تکیه بر این تکیه گاه ممکن است.
«اللهم صل علی محمد و آل محمد الکهف الحصین و غیاث المضطر المستکین و ملجا الهاربین و عصمه المعتصمین»... «وَ اِذِ اعتَزَلتُمُوهُم وَ ما یَعبُدُونَ اِلاَ اللَهَ فَأوُوا اِلَی الکَهف؛ [2] انسان وقتی از بت‌ها کناره گرفت و احساس غربت به او دست داد و جز خدا را نخواست، به کهف حصین پناه می‌آورد.»
اینکه سر حضرت سیدالشهدا علیه السلام بر سر نیزه این آیه را می‌خواندند: أَم حَسِبتَ أَنَ أَصحابَ الکَهفِ وَ الرَقیمِ کانُوا مِن آیاتِنا عَجَبا [3] اشاره به این حقیقت دارد که واقعاً اصحاب کهف آیات عجیب خداوند نبوده اند بلکه اصحاب سیدالشهدا آیات عجیب بوده اند که در این فتنه به کهف حصین یعنی سیدالشهدا پناه آورده اند.
غیاث المضطر المستکین: غوثی که خداوند برای دستگیری مضطرین قرار داده است ائمه معصومین علیهم السلام هستند. این اضطرار و اعتزال از مراحل متکامل سیر و سلوک معنوی انسان مؤمن است که ترکیبی از خوف و عجز است. این حالت را باید در همه احوال زندگی داشته باشیم چرا که حقیقتاً فقیر هستیم. کسی که ملتفت به این فقر مستمر خودش نیست دنبال پناهگاهی هم نیست. ملجاء الهاربین: اگر برای انسان هرب حاصل شد از شیطان و اهوای نفس خود به این ملجاء می‌رسد. عصمه المعتصمین: انسان باید در همه امور خود اهل اعتصام و توکل باشد حتی در خودسازی و سلوک خود.
مشکل اساسی نرسیدن به اضطرار واقعی است بنابراین مشکل ما در این است که به حالت اضطرار و هارب و مستکین و معتصمین نرسیده ایم که اگر برسیم معصومین علیهم السلام را به عنوان کهف و غیاث و ملجاء و عصمت خواهیم یافت.
باطن ماه شعبان را درک کنیم این صلوات‌ها مقدمه این نکته پایانی صلوات‌ها است: «هذا شهرُ نبیک سیدُ رسلک شعبان الذی حففته بالرحمه و الرضوان الذی کان رسول الله صلی الله علیه واله و سلم یدأب فی صیامه و قیامه فی لیالیه و ایامه بخوعاً لک فی اکرامه و اعزامه الی محل همامه» دعای بسیار پر محتوایی است.
ماه شعبان و صلوات شعبانیه باطن این ماه از شئون نبی اکرم صلی الله علیه و آ له و شفاعت ایشان است. خداوند این ماه را محفوف به رحمت و رضوان خودش قرار داده و اگر انسان اهل سیر در این ماه شد پایانش رضوان الهی است.
رضوان چه مقامی است رضوان؛ مقامی فوق همه مقامات بهشت است: «وَ رِضوان مِنَ اللَهِ أَکبَر» [4] و باید دانست که این مقام رضوان بدون شفاعت و دستگیری اهل بیت علیهم السلام بدست نمی‌آید: «بکم یسلک الی الرضوان»
چه کنیم تا به رحمت و رضوان این ماه برسیم؟ «اللهم فاعنا علی الاستنان بسنته فیه و نیل الشفاعه لدیه»، ما باید تمسک کنیم به سنت حضرت و مُستَن به این سنت بشویم که در سایه این تمسک به شفاعت حضرت برسیم و این استنان به سنت باعث می‌شود که خود را در معرض رحمت این ماه قرار دهیم.
چه شفاعتی را در خواست می‌کنیم؟! «اللهم اجعله لی شفیعاً مشفعا» شفیعی است که شفاعتش مقبول است، «و طریقاً الیک مهیئا و اجعلنی له مُتبعا حتی القاک یوم القیامه راضیاً و عن ذنوبی قاضیاً قد اوجبت لی منک رحمهً و الرضوان».
طریق و واسطه همه عالم نبی اکرم صلی الله علیه و آله است و تبعیت، لازمه این سیر و سلوک است. یوم القیامه راضیاً: اشاره به همان مقام رضوان است.
عن ذنوبی قاضیاً..: مقام شفاعت حضرت که به وسیله آن به رحمت و رضوانی که محفوف به این ماه است می‌رسیم. «و انزلتنی دار القرار و محل الاخیار»
اخبار دسته‌ای هستند که به صورت مستقیم برخوردار از نور حضرات هستند؛ انتم نور الاخیار.
آمده است که در هر روز شعبان در وقت زوال [وقت ظهر شرعی] و در شب نیمه آن این صلوات را که از حضرت زین العابدین علیه السلام روایت شده خوانده شود.
دعای ویژه ملائکه برای روزه داران شعبان
از عبادت‌هایی که در ماه شریف شعبان فراوان به آن سفارش شده، روزه است. روزه در این ماه می‌تواند روزه قضای سال‌های گذشته خود انسان یا به نیابت، روزه قضای یکی از عزیزان و بستگانی باشد که از دنیا رفته است یا روزه‌ای مستحبی باشد که فرد برای رسیدن به اجر الهی آن را می‌گیرد. در هر صورت، روزه در این ماه از سفارش و ثواب کم نظیری برخوردار است و به هر کدام از این نیت‌ها که باشد آن پاداش ویژه را خواهد داشت. آنچه در ادامه می‌آید احادیثی است گهربار در مورد ارزش و پاداش روزه ماه شعبان که از کهن‌ترین منابع روایی استخراج و با دقت خاصی به فارسی روان، ترجمه گردیده است.
دعای ویژه ملائکه برای روزه داران پنج شنبه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: تَتَزَیَنُ السَمَاوَاتُ فِی کلِ خَمِیس مِن شَعبَانَ... در هر پنج شنبه ماه شعبان آسمان‌ها را تزیین می‌کنند. ملائکه عرضه میدارند: پروردگارا! روزه داران امروز را ببخش و بیامرز و دعای آن‌ها را اجابت کن. [5] در ادامه فرمودند: هر کس تنها یک روز از این ماه را روزه بگیرد حَرَمَ اللَهُ جَسَدَهُ عَلَی النَارِ؛ خداوند بدن او را بر آتش جهنم حرام می‌کند. [6] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، شفیع روزه دار شعبان
امام رضا علیه السلام فرمودند: کانَ رَسُولُ اللَهِ صلی الله علیه و آله یُکثِرُ الصِیَامَ فِی شَعبَانَ؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله در ماه شعبان بسیار روزه می‌گرفت و اگر همسران آن حضرت روزه قضایی [7] از ماه رمضان گذشته داشتند آن را تا ماه شعبان به تاخیر می‌انداختند تا مبادا نیاز حضرت را رد کنند. رسول خدا صلی الله علیه و آله مرتب می‌فرمودند: شعبان ماه من است و برترین ماه‌های خدا بعد از ماه رمضان است؛ پس هر کس یک روز از آن را روزه بگیرد من در قیامت شفیع او خواهم بود. [8] در روایت دیگری امام صادق علیه السلام فرمودند: مَن صَامَ ثَلَاثَهَ أَیَام مِن شَعبَانَ وَجَبَت لَهُ الجَنَهُ؛ هر کس سه روز از شعبان را روزه بگیرد بهشت بر او واجب شده و رسول خدا صلی الله علیه و آله در قیامت شفیع او خواهد بود. [9] باز در روایت دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: شَعبَانُ شَهرِی وَ شَهرُ رَمَضَانَ شَهرُ اللَهِ؛ شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. هر کس روزی از ماه مرا روزه بگیرد من در قیامت شفیع او خواهم بود و هر کس دو روز آن را روزه بگیرد گناهان گذشته او بخشیده می‌شود و اگر کسی سه روز آن را روزه گرفت به او گفته می‌شود اعمال خودت را از سر گیر. [10] روزه شعبان، روزه پیامبران و پیروان آن‌ها
امام باقر علیه السلام فرمودند: اِنَ صَومَ شَعبَانَ صَومُ النَبِیِینَ وَ صَومُ أَتبَاعِ النَبِیِینَ؛ روزه شعبان، روزه پیامبران و پیروان آنهاست. پس هر کس در ماه شعبان روزه بگیرد پس به این ندای رسول خدا صلی الله علیه و آله لبیک گفته که فرمودند: خداوند رحمتکند کسی را که مرا در ماهم یاری کند. [11]
چهل حاجتی که از روزه دار دوشنبه و پنج شنبه برآورده می‌شود رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: مَن صَامَ یَومَ الاِثنَینِ وَ الخَمِیسِ مِن شَعبَانَ؛ هر کس روز دوشنبه و پنجشنبه شعبان را روزه بگیرد؛ بیست حاجت دنیایی و بیست نیاز آخرتی او برآوره می‌شود. [12] رحمت، آمرزش و لطف ویژه الهی بر روزه داران شعبان امام رضا علیه السلام فرمودند: مَن صَامَ أَوَلَ یَوم مِن شَعبَانَ وَجَبَت لَهُ الرَحمَهُ هر کس روز اول شعبان را روزه بگیرد رحمت الهی برایش حتمی می‌شود و هر کس دو روز از ماه شعبان را روزه بگیرد، به طور قطع در روز قیامت، رحمت، آمرزش و کرم الهی شامل حال او خواهد شد. [13] رو به راه شدن وضع معیشتی و محفوظ ماندن از شر دشمنان به برکت روزه شعبان
امام صادق علیه السلام فرمودند: صِیَامُ شَعبَانَ ذُخر لِلعَبدِ یَومَ القِیَامَهِ؛ روزه شعبان، اندوخته ایست برای روز قیامت. اگر بنده‌ای در ماه شعبان زیاد روزه بگیرد به طور قطع خداوند متعال وضع معیشتی او را رو به راه کرده و او را از شر دشمنانش حفظ می‌کند. آنگاه فرمودند: کم‌ترین پاداشی که نصیب روزه دار یک روزه شعبان می‌شود این است که بهشت بر او واجب می‌شود. [14] توصیه جدی
سفارش امام صادق علیه السلام به شیعیان در مورد روزه شعبان زید شَحام می‌گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: آیا کسی از نیاکان شما در ماه شعبان روزه می‌گرفت؟ فرمودند: نَعَم کانَ آبَائِی یَصُومُونَهُ وَ أَنَا أَصُومُهُ وَ آمُرُ شِیعَتِی بِصَومِهِ بله؛ در این ماه هم پدران من روزه می‌گرفتند هم من روزه می‌گیرم و هم به شیعیانم توصیه می‌کنم که از روزه این ماه غفلت نکنند. هر کس از شما شیعیان روزه‌های ماه شعبان خود را به ماه رمضان ختم کند قطعا خدا دو بهشت به او می‌دهد [15] و هر شب به هنگام افطار فرشته‌ای از عرش او را ندا می‌دهد که تو پاک شدی؛ بهشت گوارای تو باد و تو را همین بس که رسول خدا صلی الله علیه و آله را بعد رحلتش شادمان کردی. [16] روزه شعبان، داروی وسوسه‌های درونی و آشفتگی‌های روح
امام صادق علیه السلام فرمود امیرالمومنین علیه السلام در جلسه‌ای با اصحابش برای آبادی دین و دنیای مومن چهارصد نکته به آن‌ها آموختند که یکی از آن نکات این است: صَومُ شَعبَانَ یَذهَبُ بِوَسوَاسِ الصَدرِ وَ بَلَابِلِ القَلبِ؛ روزه ماه شعبان وسوسه‌های درونی و پریشانی خاطر و آشفتگی‌های قلبی را از بین می‌برد. [17]
پی نوشت ها: [1] عنکبوت /65. [2] کهف /16 [3] کهف /9 [4] توبه /72. [5] حر عاملی، وسائل الشیعه 8/104. [6] حر عاملی، وسائل الشیعه، 10/493. [7] کسی که روزه قضا بر عهده اوست نمی‌تواند روزه مستحبی بگیرد. [8] فضائل الأشهرالثلاثه، ص 55، ح 33. [9] فضائل الأشهرالثلاثه ص 61 ح 42. [10] الأمالی للصدوق، ص 19، مجلس 6، ح 1. [11] المقنعه ص 37. [12] اقبال الأعمال ص 68. [13] فضائل الأشهرالثلاثه، ص 5، ح 31. [14] الأمالی للصدوق، ص 16، مجلس 5، ح 1. [15] تعبیر «دو بهشت»، تعبیری است که در سوره الرحمن آیات 46 آمده است: «وَ لِمَن خافَ مَقامَ رَبِهِ جَنَتانِ» و برای کسی که از مقام پروردگارش بترسد دو بهشت است. در اینکه این دو بهشت چه هستند مفسران قرآن کریم سخن‌ها گفته اند، اما نظری را که علامه طباطبایی ره آن را می‌پسندد این نظر است که: یک بهشت را به خاطر استحقاقی که شخص بهشتی دارد به او میدهند، و یک بهشت دیگر را فقط به عنوان تفضل ارزانیش میدارند. (المیزان، 19/109) [16] المقنعه، ص 37. [17] الخصال 2/611.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری قرآن و عترت