شوک خوراکی‌ها به سبد خانوار

سارا امیرزاده: آمارهای تورم خوراکی در مهرماه نشان می‌دهد که سهم سبد مواد غذایی استاندارد از حداقل حقوق در این ماه 68.9درصد بوده است. این در حالی است که سهم این سبد مشخص از حداقل حقوق در مهرماه سال گذشته برابر با 55.4درصد بوده است. به عبارتی خانوارهای ایرانی برای تامین حداقل مواد غذایی مورد نیازشان نسبت به سال گذشته 13.5واحد درصد سهم بیشتری از درآمدشان را باید اختصاص دهند. بررسی آخرین آمارها حاکی از افزایش 64.3درصدی قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در مقایسه با سال گذشته است. در میان اقلام غذایی، گروه نان و غلات با تورم نقطه‌ای 98.1درصدی بیشترین افزایش قیمت را داشته‌اند. این افزایش قیمت بیشتر تحت‌تاثیر گرانی برنج بوده که موجب افزایش نگرانی کارشناسان نسبت به فقر کالری شده است.

فقر کالری یکی از چالش‌های مهمی است که به‌دلیل پیامدهای بلندمدت و آثار گسترده‌ای که بر سلامت و بهره‌وری افراد جامعه دارد، همواره مورد توجه کارشناسان بوده است. در سال‌های اخیر تحت‌تاثیر تحریم، تنش‌های سیاسی و نابسامانی‌های اقتصاد کلان قدرت خرید خانوارهای ایرانی به شدت کاهش یافته است. این فشار اقتصادی و کاهش قدرت خرید در ابتدا موجب حذف کالاهای لوکس و غیرضروری از سبد خرید خانوار ایرانی شد؛ ولی بررسی‌ها نشان می‌دهد که اثر تورم به سفره‌ی خانوار هم رسیده و منجر شده خانوارها برخی مواد مغذی مورد نیازشان را کمتر مصرف‌کنند یا با مواد غذایی با قیمت پایین‌تر جایگزین کنند.

اولین نگرانی‌ها مبنی بر کاهش مصرف گوشت توسط خانوارها بود. با این حال خانوارها سعی داشتند مصرف کمتر گوشت را با استفاده بیشتر حبوبات جایگزین کنند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که افزایش قیمت حبوبات نسبت به سال گذشته سرسام‌آور بوده است. طبق آخرین آمارها لوبیا چیتی نسبت به سال گذشته 255درصد و لپه 135درصد افزایش قیمت داشته‌اند. از طرفی قیمت سایر حبوبات نیز به‌طور قابل‌توجهی گران‌تر شده است. تورم نقطه به نقطه لوبیا قرمز در مهرماه برابر با 122درصد، نخود 104درصد و عدس 72درصد بوده است. بنابراین در شرایطی که مردم توانایی خرید گوشت قرمز و مرغ را ندارند، دسترسی به حبوبات نیز محدود شده است. این موضوع می‌تواند خطری جدی در رابطه با کمبود مصرف مواد غذایی مغزی و پروتئین‌ها در خانوارهای ایرانی محسوب شود.

با این حال کوچک‌تر شدن سفره خانوار محدود به مواد مُغزی نماند و به کاهش مصرف کربوهیدارت‌هایی مانند نان و برنج نیز رسیده است. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی میانگین مصرف کالری سرانه ایرانیان را بررسی کرده است. بر این اساس، میانگین سرانه مصرف کالری در یک دهه اخیر همواره کاهشی بوده است. حتی در سال1401 میانگین کالری مصرفی برابر با حداقل کالری مورد نیاز هر فرد یعنی 2100 کالری بوده و در سال‌های بعد میانگین کالری مصرفی به ازای هر فرد حتی از حداقل کالری مورد نیاز نیز کمتر شده است. تابلو تورمی مهرماه نیز به وضوح اثر افزایش قیمت گروه نان و غلات را نشان می‌دهد. طبق آخرین آمارها، گروه نان و غلات با ثبت تورم نقطه‌ای 98.1درصد بیشترین تورم نسبت به سال گذشته را داشته است. همچنین میزان افزایش قیمت گروه نان و غلات در مهرماه نسبت به شهریور برابر با 5.7درصد بوده است. این موضوع موجب شده کارشناسان نسبت به خطر فقر کالری به‌ویژه برای گروه‌های کم‌درآمد هشدار دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشترین افزایش قیمت در گروه نان و غلات تحت‌تاثیر افزایش قیمت برنج در ماه‌های گذشته بوده است. برنج ایرانی درجه یک نسبت به مهرماه سال گذشته حدود 155.4درصد افزایش قیمت داشت؛ همچنین نسبت به شهریورماه سال جاری نیز حدود 6.4درصد افزایش قیمت داشته است. افزایش قیمت برنج محدود به برنج ایرانی نبوده و کالاهای جایگزین آن از جمله برنج خارجی درجه یک نیز افزایش قیمت داشته است. میزان افزایش قیمت برنج خارجی در بازه یک‌ماهه حدود 7.7درصد بوده است.

همراهی تورم خوراکی و نقدینگی

بررسی روند رشد نقدینگی و تورم اقلام خوراکی در دهه اخیر نشان‌دهنده وجود همبستگی قابل‌توجهی میان این دو متغیر است. در اقتصاد ایران طی دهه گذشته، هر زمان رشد نقدینگی کاهش یافته، تورم اقلام خوراکی نیز در ادامه کاهشی بوده و بالعکس، در دوره‌هایی که رشد نقدینگی افزایش یافته، آثار آن در افزایش تورم خوراکی‌ها نیز به‌وضوح قابل مشاهده بوده است.

بر اساس آخرین آمارهای پولی، رشد نقطه‌به‌نقطه نقدینگی در سه‌ماه نخست سال جاری روندی صعودی داشته و با ثبت رقم 32.4درصد، بالاترین سطح خود در 26ماه گذشته را تجربه کرده است. همچنین پایه پولی در اردیبهشت‌ماه با رشد 30.1درصدی به سقف 16ماهه خود رسیده است. از این‌رو، می‌توان یکی از عوامل اصلی افزایش تورم اقلام خوراکی در ماه‌های اخیر را در رشد متغیرهای پولی جست‌و‌جو کرد. افزون بر این، ریسک‌های سیاسی نیز در افزایش تورم نقش بسزایی در ماه‌های اخیر داشته است. این ریسک‌ها از یک‌سو با تاثیرگذاری بر انتظارات تورمی، موجب افزایش قیمت‌ها می‌شوند و از سوی دیگر از طریق نوسانات نرخ ارز به رشد سطح عمومی قیمت‌ها دامن می‌زنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ ارز در مهرماه نسبت به شهریورماه روندی افزایشی داشته است.

گرانی نهاده‌های تولید و خشکسالی

یکی از عوامل اصلی افزایش تورم خوراکی‌ها، به‌ویژه در گروه میوه و سبزیجات، رشد هزینه‌های تولید از جمله افزایش دستمزد نیروی کار و قیمت نهاده‌هایی مانند کود و سموم کشاورزی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم نقطه‌ای گروه میوه و خشکبار در مهرماه به حدود 94درصد رسیده و قیمت این گروه از مواد غذایی نسبت به شهریورماه نیز حدود 7درصد افزایش یافته است. از طرفی، کاهش بارندگی‌ها یکی از عوامل موثر در کاهش عرضه محصولات کشاورزی محسوب می‌شود. در تابستان انتظار می‌رفت با آغاز فصل برداشت، قیمت محصولات کشاورزی از جمله میوه و سبزیجات کاهش یابد؛ اما به‌دلیل کاهش بارش‌ها در سال جاری، این پیش‌بینی محقق نشد. اکنون با گذشتن از فصل برداشت، قیمت برخی از انواع میوه‌ها رشد بیشتری نیز داشته است.