صدای بلند آژیر خطر «کمبود پرستار» در بیمارستانها

به گزارش مشرق، جامعه پرستاری به عنوان بخش قابل توجه و کثیر نظام سلامت نقش مهمی در تامین سلامت جامعه به ویژه بیماران بستری در مراکز درمانی دارد. پرستاران تنها گروهی هستند که در بخش بالین طی 24 ساعت، 16 ساعت به صورت مستقل از بیمار مراقبت می‌کنند.

پرستاران نیروهای همیشه پا به کاری بوده و هستند که پزشکان پس از معاینه بیماران این افراد را به پرستاران سپرده و یک پرستار در طول شبانه روز باید وضعیت جسمی و روانی بیمار را تحت کنترل قرار دهد. این نیروها در طول رویدادهای مختلف همچون دفاع مقدس و شیوع بیماری دهشتناک کرونا حماسه‌های زیبایی آفریده و خدمات ارزشمندی ارائه داده اند.

همان روزهای کرونایی که بیماری جامعه را در برگرفته و بیماران بسیار زیادی روانه مراکز درمانی بودند، این عزیزان با از خود گذشتگی و فداکاری قابل تحسین تا پای جان از بیماران مواظبت کرده و روند درمان آنان را به شکل دقیق پیگیری کردند.

باید به ازای هر 24 ساعت هر تخت بیمارستانی 2.5 نفر گروه پرستاری در مراکز درمانی وجود داشته باشند که 1.8 دهم باید نیروی دانشگاهی و 7 دهم نیروی غیر دانشگاهی باشد؛ در حالی که این عدد در حال حاضر 8.8 دهم بوده و به عدد یک هم نرسیده است.

50 تا 60 هزار نفر دانشجوی پرستاری در کشور وجود دارد و حدود 250 هزار نفر پرستار در کشور داریم که در ارگان‌ها و دستگاه‌های مختلف کشور وجود دارند و از این تعداد، 155 هزار پرستار در وزارت بهداشت مشغول به کار هستند.

کمبود 100 هزار نفری پرستار

محمد میرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری درباره اینکه «میزان کمبود پرستار در سیستم بهداشت و درمان چقدر است؟»، بیان داشت:‌بیش از صد هزار نفر کمبود پرستاریم. باید به ازای هر تخت بیمارستانی حداقل 2.5 نفر گروه پرستاری داشته باشیم؛ در حالی که اکنون 8 دهم است! البته کل نیروی پزشک، پرستار و ماما و... 1.5 است اما الان میزان پرستار 8 دهم است و باید به عدد 2.5 برسد.

30 تا 35 بیمار در دست یک پرستار!

وی ادامه داد:‌این موضوع باعث می‌شود کیفیت و کمیت خدمات به بیماران پایین می‌آید و علت نارضایتی در بیمارستانها این است؛ علی رغم علم و رفتار و خوش اخلاقی پرستاران هر آدمی توان محدودی دارد و به تعداد مشخصی می‌تواند خدمات بدهد. شبها به بخش‌های بیمارستانها بروید؛ 30 تا 35 بیمار در دست یک پرستار است!

تعداد پرستار دربیمارستانهای ایران کمتر از اردن

میرزابیگی درباره اینکه «استاندارد جهانی وجود پرستار به بیمار در مراکز درمانی چقدر است؟»، گفت: اولا استانداردها در جهان سقف ندارد و کف دارد و کف آن را از 8 نفر به بالا در نظر بگیرد. ما در تامین نیروی پرستاری از اردن نیز عقب تر هستیم. در جهان به ازای هر هزار نفر 8 نفر پرستار است تا بالاتر؛ مثلا در اردن 14 نفر پرستار به ازای هزار نفر پرستار وجود دارد.

رئیس کل سازمان نظام پرستاری افزود: می‌دانید علت چیست؟ این است که مثلا فردی مجوز استخدامی از سازمان امور اداری می‌گیرد اما در جای دیگر هزینه می‌کند. یک دعوای بسیار بسیار بد و بی ربطی که نه به سلامت و نه به وضع پرستاران ربط دارد بین سازمان امور اداری و استخدامی و وزارت بهداشت وجود دارد. سازمان امور اداری می‌گوید من مجوز استخدام دادم اما تو وزارت بهداشت بد توزیع کردی.

وی اضافه کرد: مثلا سازمان اداری می‌گوید دو سال قبل 52 هزار مجوز استخدام دادم و اگر شما پرستار نیاز داشتی باید این تعداد را پرستار جذب می‌کردی. وزارت بهداشت 40 درصد آن میزان را پرستار جذب کرده؛ یعنی نسبت برعکس؛ به عبارت بهتر در حالی که در همه دنیا معمولا عدد پرستار به غیر پرستار در یک دانشگاه و نظام سلامت و بیمارستان همیشه یک سوم است؛ یعنی پرستاران و نیروی بالینی که شامل پرستار، ماما، نیروی آزمایشگاهی و... بیشترین میزان را دارند و بقیه گروهها یک سوم دارند؛ اما در ایران این نسبت کاملا بر عکس است.

دعوای سه گانه برای جذب نیروی پرستاری

رئیس کل سازمان نظام پرستاری یاداور شد: یک دعوایی بین سازمان امور اداری و استخدامی و وزارت بهداشت بر سر توزیع مجوزها وجود دارد. پیشنهاد ما به سازمان امور اداری و استخدامی این است که این استانداردی که مورد قبول تان است را رسما اعلام کنید. الان وزارت بهداشت می‌گوید ما 2.5 نفر را قبول داریم؛ خب 2.5 نفر را شما اعلام کنید و مجوزی که می‌دهید بر اساس آن بدهید.

میرزابیگی تصریح کرد: میثاقی بین سازمان امور اداری و استخدامی، سازمان برنامه و وزارت بهداشت حاصل نشده و همیشه با هم دعوا دارند و موردی مجوز می‌دهند. مثلا وزارت بهداشت 3 هزار تخت اضافه می‌کند و این عدد را در 2.5 ضرب کرده و میزان نیروی لازم را از سازمان امور اداری و استخدامی طلب می‌کند.

وی افزود:‌بنده نمی‌دانم می‌خواهند جایگزین بازنشسته‌ها را چکار کنند؟ معاون توسعه وزارت بهداشت می‌گوید 70 درصد پستهای سازمانی خالی است؟ آیا نیرو ندارند یا نیرو در پست خود ننشسته؟ می‌توان قاطع گفت حدود 40 درصد این نیروها شرکتی هستند؛ با حقوق بسیار پایین و انگار ته قضیه هم به نظر می‌آید که وزارت بهداشت و سازمان برنامه بدشان نمی‌آید حقوق دولتی به آنها داده نشود.

رئیس کل سازمان نظام پرستاری ابراز کرد:‌این افراد بیمه، بازنشستگی، سنوات و پاداش پایین کار و... ندارند؛ شرکتی مسئول آنها و پاسخگوی اینها نیست. به واقع اکنون یک ظلمی در حق نیروی شرکتی می‌شود. باید اینها را سامان داد. بحث بنده با وزارت بهداشت این است که باید خیلی شفاف بگوید سالانه چقدر نیروی بازنشسته دارد و تخت اضافه می‌کند و برای این میزان نیرو بگیرید.

سالانه حدود 10 هزار نفر نیروی بازنشسته پرستاری داریم

ما سالانه حدود 10 هزار نفر نیروی بازنشسته پرستاری داریم و سالانه حدود 3 هزار تخت بیمارستانی اضافه می‌شود؛ اینها باعث می‌شود استانداردهای ما مثلا در مقطعی‌دوباره افت کرده و به 8 دهم می‌رسد؛ چون بازنشسته‌ها می‌روند و دوباره افت می‌کند.

براساس سالنامه آماری مرکز آمار ایران سال 1399 که آخرین سالنامه در دسترس در سایت این مرکز است، نسبت پرستاران حرفه‌ای (کارشناس و بالاتر) شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی به تخت‌های فعال بیمارستانی مشخص شده است.

بر این اساس (که اگر آن را بخشی از جامعه بزرگ‌تر در نظر بگیریم)؛ نسبت پرستار حرفه‌ای (کارشناس و بالاتر) شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی به تخت‌های فعال بیمارستانی در سال 1395، به میزان 0.53 بوده و این نسبت در سال 1399، به 0.61 رسیده است؛ عددی که تغییر چشمگیری را نشان نمی‌دهد.

ایران در رتبه هفدهم نسبت پرستار به جمعیت قرار دارد

یکی از شاخص‌های استاندارد بررسی میزان پرستار در هر کشور، نسبت پرستار به جمعیت است. میانگین این نسبت در دنیا سه پرستار به‌ازای هر هزار نفر است اما این میزان کمتر از نصف میانگین جهانی است.

براساس انتشار اطلاعات سازمان بهداشت جهانی نسبت پرستار و ماما به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت 39.5 است که این نسبت در ایران 20.8 پرستار و ماما به‌ازای هر 10 هزار نفرجمعیت است. بنابراین ایران در منطقه در رتبه هفدهم قرار دارد.

نسبت پرستار به هر 1000 نفر جمعیت در ایران 1.5 و میانگین جهانی 3 است

براساس نقشه جامع پرستاری کشور در افق 1404 که توسط معاونت پرستاری وزارت بهداشت در بهمن 1398 تدوین شده است، نسبت پرستار به تخت تا سال 1404 باید از 1.01به حداقل به 2.5 و به ازای هر 10هزار نفر جمعیت از 19 کادر پرستار به حداقل 25 پرستار برسیم؛ وضعیت مطلوب نسبت پرستار به پزشک نیز 1.5 به 3 برآورد شده است.

براساس «استانداردهای نیروی انسانی بیمارستان‌ها که توسط مرکز توسعه مدیریت و تحول اداری معاونت توسعه مدیریت و منابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور در مهر 1394 تدوین شده است به ازای هر 10 تخت بیمارستانی، به‌طور میانگین 12.5 پرستار نیاز است.

این در حالی است که در استان‌های برخوردار کشورمان این نسبت حدود 0.9 و کمتر از یک است و در برخی استان‌ها این میزان کمتر از 0.5 و 0.4 است.

نسبت پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت در برخی از کشورها تا 18 نفر نیز می‌رسد. این نسبت در کشور ما حدود 2.1 یا 1.3 است و در برخی نقاط تا 1.6 هم آمار می‌دهند، آماری که نشان می‌دهد کمبود نیروی پرستار در ایران بحرانی است.

علیرضا سعادت‌جو، عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری بیان کرد: یکی از موانع خدمتی برای پرستاران کمبود شدید نیروی انسانی در پرستاری است، براساس استانداردهای جهانی یکی از معیارهای صحیح در بخش پرستاری این است که به ازای هر تخت، دو و نیم نفر نیروی پرستاری داشته باشیم.

کمبود نیرو باعث می‌شود، پرستاران مجبور به اشتغال در چند شیفت شوند و گاهی شیفت اجباری هم داشته باشند، این موضوع باعث خستگی بیش از اندازه پرستاران می‌شود

عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری ادامه داد: در یک مقطع زمانی با استخدام نیروی پرستاری این امید ایجاد شد که به استانداردهای قابل قبول نزدیک شویم و نیروی پرستاری به یک الی دو نفر به ازای هر تخت بیمارستانی افزایش یافت.

وی متذکر شد: اما متأسفانه در این دو سال اخیر به دلایل مختلف، از جمله مهاجرت پرستاران، ابتلا به کرونا و شهید خدمت شدن آنها، بازنشسته شدن پرستاران، افزایش تخت‌های بیمارستانی و... موجب شد تا تعداد پرستاران نسبت به هر تخت کاهش قابل توجهی داشته باشد.

کشور با کمبود شدید پرستار روبروست

وی افزود: کمبود نیرو صدمات جبران‌ناپذیری را به بخش پرستاری و مراکز درمانی کشور وارد کرده و می‌کند، ما براساس آمارهای ارائه شده، می‌توانیم بگوییم که کشور با کمبود شدید نیروی پرستاری روبه‌رو است که اگر این کمبود جبران شود به استانداردهای جهانی نزدیک‌تر خواهیم شد.

اشتغال چند شیفته پرستاران در مراکز درمانی

عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری، گفت: کمبود نیرو باعث می‌شود، پرستاران مجبور به اشتغال در چند شیفت شوند و گاهی شیفت اجباری هم داشته باشند، این موضوع باعث خستگی بیش از اندازه پرستاران می‌شود و علاوه بر صدمات جسمی و روحی از نظر دوری از خانواده نیز دچار مشکل و آسیب می‌شوند.

کاهش کیفی خدمات درمانی در بیمارستانها با کمبود پرستاران

سعادت‌جو ادامه داد: کمبود نیروی انسانی در پرستاری می‌تواند باعث کاهش کیفیت خدمات در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شود، زیرا وقتی نیرو خسته باشد، طبیعتا نمی‌تواند خدمات مطلوبی هم ارائه دهد و از این نظر نیز بیمار دچار آسیب می‌شود و هم پرستار پیش از موعد فرسوده خواهد شد. االبته این موارد به نوبه خود می‌تواند دلیلی برای مهاجرت پرستاران باشد.

وی افزود: احترام به بیماران و به‌طور کلی مددجویان، یک رابطه دو طرفه میان اخلاق حرفه‌ای در پرستاری و نگاه مردم است، این احترام و اخلاق‌مداری باعث توجه مردم به جامعه پرستاری می‌شود. در واقع موضوع دیگری که باعث تغییر نگاه مردم به جامعه پرستاری شد؛ بیماری کرونا بود، زیرا پرستاران در این بحران با اخلاق‌مداری و ایثارگری تمام وارد میدان شدند تا توانستند این بحران را مهار کنند.

عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری تصریح کرد: لازم است مسئولان توجه ویژه‌ای به معیشت و مطالبات پرستاران داشته باشند، توجه به پرستاران باعث افزایش انگیزه این قشر می‌شود و زمانی که کشور دچار بحرانی مشابه کرونا شد، این عزیزان بدون خستگی و دلزدگی وارد میدان می‌شوند؛ اما اگر به نیاز پرستاران توجه نشود، صدمات جبران ناپذیری به مردم و جامعه وارد خواهد شد.

بحران کمبود پرستار در انتظار ایران

شمس الدین شمسی رئیس شورای عالی نظام پرستاری گفت: اگر مسئولان به قول خود درباره استخدام پرستاران عمل نکنند؛ کشور در بحران‌ها و بزنگاه‌ها دچار مشکل خواهد شد.

وی افزود: تعداد زیادی از پرستاران طرحی در ایام کرونا به این بیماری و عوارض ناشی از آن دچار شدند و برخی پرستاران نیز به شهادت رسیدند که نشان‌دهنده ایثار و فداکاری پرستاران است و اهمیت استخدام آنها و لزوم عمل مسئولین به وعده‌هایشان را روشن می‌سازد.

شمسی ادامه داد: پرستارانی که حاضر شدند از جان و سلامتی خود بگذرند و در بحران کرونا به داد کشور و بیماران برسند، باید مورد توجه قرار بگیرند و استخدام شوند اما هنوز مشخص نیست که وضعیت استخدامی آنها چگونه خواهد شد.

رئیس شورای عالی نظام پرستاری در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه «کشور با چه میزان کمبود در تعداد نیروهای پرستاری مواجه است؟» بیان کرد: اگر حتی حداقل استاندارد نیروی انسانی را به میزان حداقل دو پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی نیز در نظر بگیریم؛ در این صورت، بیش از 100 هزار پرستار در کشور کم داریم. تعداد نیروهای پرستاری در بیمارستان‌ها بسیار کم است و این در حالی است که بیماران بستری شده نیاز به مراقبت دارند و نبود پرستاران باعث کاهش کیفیت ارائه خدمات به بیماران شده و آسیب به سلامت آنان می رساند.

شمسی ضمن گلایه از مسئولین سازمان امور اداری و استخدامی بابت عدم صدور مجوز جذب پرستاران عنوان کرد: این سؤال مطرح است که آیا مسئولین سازمان امور اداری و استخدامی مخالف سلامت مردم هستند که مجوز استخدام برای پرستاران صادر نمی‌کنند؟ باید کنترل شود که بیشتر مجوزهای استخدامی صادرشده برای وزارت بهداشت، صرف به کارگیری نیروهای پرستاری شود. وی با بیان اینکه حداقل نیاز بیمارستان‌های ما به نیروهای گروه پرستاری 100 هزار نفر است تا نیاز حداقلی بیمارستان‌ها جبران شود؛ بیان کرد: مسئولینی که باید پاسخگوی استخدام پرستاران باشند مشخص کنند که میزان استاندارد موردقبول آنها چه قدر است و الان در چه وضعیتی از بابت نیروی انسانی پرستاری قرار داریم؟ و بر چه اساسی مجوز استخدام پرستاران را صادر نمی‌کنند؟

با این توضیحات اکنون باید دولت تدبیر لازم در تامین پرستار مورد نیاز مراکز درمانی و بیمارستانی کشور را بکار گرفته و با برنامه ریزی مناسب نسبت به مرتفع ساختن این مشکل و نقیصه همت گمارد؛ چراکه دود کمبود پرستار در مراکز درمانی به چشم بیماران بستری در مراکز درمانی خواهد رفت و سلامت بیماران به خط می‌افتد.