صدمین زادروز مردی که عاشق فرهنگ و ادب ایران بود
شانزدهم مهرماه زادروز ایرج افشار است، یکی از چهره‌های فرهنگی کشور که همه او را با مجموعه‌ای از عنوان‌ها یاد می‌کنند؛ کتاب‌شناس، فهرست‌نگار، سفرنامه‌نویس، ادیب و محقق.
چهره‌ای به‌نام ایرج افشار شانزدهم مهرماه زادروز ایرج افشار است، یکی از چهره‌های فرهنگی کشور که همه او را با مجموعه‌ای از عنوان‌ها یاد می‌کنند؛ کتاب‌شناس، فهرست‌نگار، سفرنامه‌نویس، ادیب و محقق.
به گزارش ایسنا، ایرج افشار یزدی متولد شانزدهم مهر 1304، اگر 18 اسفند 1389 از دنیا نمی‌رفت، امروز صدساله می‌شد. در کتاب «این دفتر بی‌معنی... (یادگارنمای فرهنگی از ایرج افشار)» به کوشش بهرام کوشیار و آرش افشار درباره تولد ایرج افشار به نقل از خودش آمده است: «روز 16 مهر 1304 زاده شده‌ام. نام ماماچه من مادام بالک بود. فرانسوی بوده است. دکتر یوسف میر او را به پدرم معرفی کرده بود. مادرم می‌گفت پروردن من در اختیار او و دایه‌اش رقیه نبود. هرچه دکتر میر می‌گفت بر آن آداب می‌بایست رفتار بشود. دکتر میر گفته بود ساعات معینی به بچه شیر بدهند، او را دائم بغل نکنند، بگذارند در جای خود گریه کند و از این قبیل رفتارها. پدرم در آن ایام تحت تأثیر تربیت فرنگی‌مآبی بود.
خانه‌ای که من آن‌جا زاده شدم و روزگار کودکی‌ام در آن گذشت باغی بود پوشیده از درختان میوه (سیادرخت) و کاج‌های بلند کهن‌سال. این باغ در ضلع شمال غربی چهارراهی بود که یک سوی آن راهی بود که به سردر سنگی می‌رسید و از سوی دیگر به چهارراه آقا شیخ هادی، یعنی در تقاطع خیابان پهلوی و خیابان معروف به قنات فرمانفرما بود. روبه‌روی باغ ما بخشی از تملکات وسیع عبدالحسین میرزا فرمانفرما بود که عاقبت «کاخ مرمر» شد.»
او دوره دبستان و دبیرستان را در فاصله سال‌های 1312 تا 1324 در دبستان زرتشتیان و شاهپور تجریش و دبیرستان فیروز بهرام سپری کرد. افشار همچنین در سال‌های 1323 تا 1325 در مجله «آینده» مشغول فعالیت بود. او در سال 1328 با ارائه رساله «اقلیت‌ها در ایران» در رشته حقوق قضایی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد.
این پژوهشگر فرهنگی در سال 1329 به عنوان دبیر در دبیرستان‌های تهران شروع به تدریس کرد و در سال 1330 به تشویق محمدتقی دانش‌پژوه به کتابداری در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران پرداخت و با همکاری او و نیز منوچهر ستوده، مصطفی مقربی و عباس زریاب خویی، مجله «فرهنگ ایران‌زمین» را در سال بعد، بنیان گذاشت. او از سال 1333 تا 1335، سردبیر مجله سخن به صاحب امتیازی پرویز ناتل خانلری و از سال 1337 تا 1357، مدیر و سردبیر مجله «راهنمای کتاب» به صاحب امتیازی احسان یارشاطر بود، ضمن این که از سال 1337 به تدریس در دانشسرای عالی وابسته به دانشگاه تهران نیز می‌پرداخت.
ایرج افشار در سال 1341 به ریاست کتابخانه ملی ایران رسید و یک سال بعد یعنی در سال 1342 ریاست مرکز تحقیقات ایران‌شناسی دانشگاه تهران را عهده‌دار شد.
او از سال 1344 تا 1358، رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران و از سال 1348 تا 1357 دانشیار و سپس استاد رشته تاریخ در دانشکده ادبیات و علوم انسانی این دانشگاه بود.
یکی دیگر از اقدام‌های افشار در مدت حیاتش، فهرست‌نگاری مجموعه کتاب‌های چاپی فارسی دانشگاه هاروارد آمریکا و همچنین کتابخانه ملی اتریش در وین بود. او تحقیقات ارزشمندی درباره ایران‌شناسی و کتاب‌شناسی انجام داد که این تحقیقات که حدود دوهزار مقاله است در نشریات معتبر ایرانی و خارجی منتشر شده است.
کتاب‌های انتشاریافته افشار در زمینه فرهنگ، تاریخ و ادب ایران، بالغ بر 300 جلد می‌شود و از آثار او می‌توان به پژوهش‌های ایران‌شناسی در دو جلد، «دفتر تاریخ»، «ریاض الفردوس»، فرهنگ 30جلدی ایران‌زمین، «نامه‌های تهران» شامل 154 نامه از رجال دوران به سیدحسن تقی‌زاده، «گلگشت در وطن» (سفرنامچه)، «فهرست دستنویس‌های فارسی در کتابخانه ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین»، «زندگی طوفانی» (خاطرات سیدحسن تقی‌زاده)، «گاه‌شماری در ایران قدیم»، «نامه‌های سیاسی دهخدا»، «جستارها درباره نسخه خطی» و «نادره‌کاران» اشاره کرد.
نام ایرج افشار با ایران و ایران‌شناسی نیز گره خورده است، او عمری را مصروف خدمت به ایران و شناساندن فرهنگ و تمدن کهن و دیرپای آن کرد و در این مسیر، سختی‌ها و وقایع گوناگونی را از سر گذراند.