طرحی برای گنج یا برای رنج! | بررسی طرح استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها
نمایندگان مجلس که نباید مثل آدم های حریص به امید گنج، طرح خطرناک ارائه دهند!
«استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها»، طرحی است که توسط 46 نماینده مجلس امضا شد، این طرح 21 ماده‌ای اعتراض خیلی‌ها را دربرداشته است، تمام کارشناسان باستانی نسبت به این طرح انتقاد داشته و معتقدند که نباید این طرح مورد بررسی قرار گیرد. جامعه باستان‌شناسان و فعالان میراث فرهنگی معتقدند که اجرایی کردن این طرح تاراج و غارت میراث فرهنگی و تاریخی ایران زمین است و همچنین آسیب به اشیای تاریخی و باستانی خیانت به نسل‌های آینده است و ما در حفظ و حراست از آن ها دارای مسئولیت هستیم. البته بعد از این اعتراضات، برخی از نمایندگان مجلس امضای خود را از این طرح پس گرفتند و مقرر شده تا زمان تدوین نهایی و ارسال لایحه وظایف وزارت میراث فرهنگی توسط دولت به مجلس این طرح مراعا بماند. در این زمینه با حسین مرعشی دومین رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور گفتگویی انجام شد که در ادامه می خوانیم:
اوایل اردیبهشت ماه سال جاری تعدادی از نمایندگان مجلس، طرحی را برای طی مراحل قانونی به رییس مجلس شورای اسلامی تقدیم کردند. این طرح تحت عنوان «طرح استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنج‌ها» ارایه شده اما به محض ارایه، ازسوی باستان‌شناسان و فعالان میراث‌فرهنگی مورد نقد فراوان قرار گرفته است، چرا کارشناسان این طرح را مصداق غارت میراث‌فرهنگی عنوان می کنند؟
دست زدن به محوطه های تاریخی بدون حضور باستان شناسان خبره خیانت به کشور است. این کار دیگر از غارت گذشته و خیانت محسوب می شود. زیرا اسناد هویتی یک کشور بر باد می رود. یک نگاه عامیانه ای در سطوح مختلف مدیریتی و تصمیم گیری در بخش آثار تاریخی و فرهنگی کشور وجود داشته و دارد و آن نگاه هم این است که در زیرِ خاک های ایران طلا، جواهرات و گنج هایی وجود دارد؛ این ها توهمات توام با طمع و حرص است، توهم از این جهت که اساسا ایرانی ها در تاریخ گذشته خود مازاد درآمدی نداشتند که آن را به طلا و جواهر یا به تعبیر این طراحان گنج تبدیل کنند، در واقع در ایران اشیایی به نام گنج هیچ وقت کشف نشده است، اما آن چیزی که در ایران کشف می شود، اشیایی است که نشانه های تمدن است، چه سفال و چه فلز و گاهی اوقات طلا و نقره.
تعجب من از این است که نمایندگان مجلس نباید مثال آدم های طماع و حریصی که حفاری های غیرمجاز به امید گنج انجام می دهند و هیچ وقت هم گنج نصیبشان نشده، فکر کنند. من به دوستان نماینده عرض می کنم که گنج، هنر یک ملت است، گنج توانایی منابع انسانی یک کشور است، گنج مدیریت بهینه منابع در دسترس است و گنج مدیران شایسته ای هستند که عمدتا خانه نشین شده اند، در حقیقت گنج کشور ما در زیرزمین نیست در روی زمین است. بهتر است نمایندگان از این زاویه هم به گنج نگاه کنند. و اما آن چیزی که در محوطه های تاریخی کشور پیدا می شود، بیش از آن که برای ما ارزش مادی داشته باشد از جهت اسناد هویتی برای ما اهمیت دارد. برای روشن شدن موضوع مثالی می آورم. پروفسور "یوسف مجیدزاده" در تپه کُنارصندل در جیرفت با کشفیات خود توانست اثبات کند که تمدن اَرَت 600 سال قبل از تمدن بین النهرین بوده است، کاری را که من با 290 نماینده مجلس صدبار به تپه کُنارصندل برویم فهمی از این موضوع نخواهیم داشت. اگر هم متوجه این موضوعات باشیم حرف های ما در دنیا سند نمی شود. ارزش این کشف علمی میلیون ها برابر ارزشش بیشتر از پیدا کردن یک سفال است.
بیشتر بخوانید:
یک نگاه عامیانه ای در سطوح مختلف مدیریتی و تصمیم گیری در بخش آثار تاریخی و فرهنگی کشور وجود داشته و دارد و آن نگاه هم این است که در زیرِ خاک های ایران طلا، جواهرات و گنج هایی وجود دارد؛ در واقع در ایران اشیایی به نام گنج هیچ وقت کشف نشده است، اما آن چیزی که در ایران کشف می شود، اشیایی است که نشانه های تمدن است، چه سفال و چه فلز و گاهی اوقات طلا و نقره
با صراحت باید بگویم که این لایحه از نظر تاریخی شبیه دوره قاجار است، در آن دوره ایران به خاطر عدم مدیریت حکام، از توسعه علم، دانش و فن آوری که در غرب آن زمان شکل گرفته بود عقب افتاده بود و برای جبران آن عقب ماندگی کارهای نسنجیده مثل فروش امتیاز نفت، چاپ اسکناس، انحصار تنباکو را به فروش رساندند. آن ها با امتیاز فروشی می خواستند عقب ماندگی را جبران کنند. در حال حاضر هم مجلس دیده که کشور عقب افتاده و فقیر شده و می خواهند گنج بفروشند؟! این دقیقا نگاه تاریخی امتیاز فروشی دوران قاجار است.
آیا چنین طرحی در کشورهای دیگر هم اجرا می شود؟
در کشورهایی که براساس خِرد اداره شود کاملا واضح است که چنین طرح هایی ندارند. باستان شناسان فرانسوی در شوش ایران 100 سال باستان شناسیشان طول کشید تا شوش را کشف کنند. 6هزار سال تمدن در شوش وجود دارد. حال با این طرح، این گونه تمدن ها را مجلس می خواهد دست حفارهای بی تجربه بسپارد تا گنج بیرون بیاورند؟! گنج سند هویتی شوش است.
با صراحت باید بگویم که این لایحه از نظر تاریخی شبیه دوره قاجار است، در آن دوره ایران به خاطر عدم مدیریت حکام، از توسعه علم، دانش و فن آوری که در غرب آن زمان شکل گرفته بود عقب افتاده بود و برای جبران آن عقب ماندگی کارهای نسنجیده مثل فروش امتیاز نفت، چاپ اسکناس، انحصار تنباکو را به فروش رساندند. آن ها با امتیاز فروشی می خواستند عقب ماندگی را جبران کنند.
در عرصه بین‌الملل تاکید بر آن است که اشیاء از سرزمین مادری خود دور نشوند. این طرح تا چه اندازه در دعاوی حقوقی بین‌المللی مبنی بر جلوگیری از خرید و فروش میرایث فرهنگی و جلوگیری از حراج اشیا و استرداد آن‌ها به کشور مشکل ساز خواهد بود؟
ببینید چون هنوز در حد طرح است نمی توان در این موارد بحث کرد. قطعا عُقلایی در مجلس هستند که جلوی این طرح های عامیانه را بگیرند. اما زمانی که من رئیس سازمان میراث فرهنگی بودم، برای تمام اشیاء و کالاهای تاریخی و فرهنگی دسته بندی انجام شد. یک سری از اشیاء و کالاها منحصر به فرد است و از ایران به هیچ وجه نمی تواند خارج شود. یکسری اسناد است که از آن تعداد زیادی وجود دارد و منحصر به فرد، نیست، به این اسناد برای این که در نمایشگاه و موزه ها با حفظ مالکیت ایران و با هدف نمایش آثار ایران، اجازه رفت و برگشت داده می شد. یک دسته از اشیاء است که از آن ها فراوانی وجود دارد که فروش آن ها به خارج برای این که در سایر موزه های دنیا آثار ایران به نماش گذاشته شود اجازه خارج شدن داده می شد. اما نگاه اقتصادی به اسناد هویتی یک کشور نشانه عقب ماندگی طراحان آن است.
این طرح حتما تبعاتی برای کشور خواهد داشت، به‌ویژه آن‌که سرزمین ما با توجه به پیشینه تمدنی و از طرفی، انجام نشدن کاوش‌های علمی گسترده، مستعد حفاری‌های غیرمجاز است. طرح نمایندگان مجلس بدون مذاکره با اهل فن و عبور از کار کارشناسی، عواقب خطرناکی دارد؛
کارشناسان معتقدند که این طرح به ویرانی میراث‌فرهنگی ایران می‌انجامد، سوال ما این است که طرح ارائه شده با هدف ارزآوری از طریق حراج میراث فرهنگی از زوایای مختلف موجب چه آسیب های جبران ناپذیری به فرهنگ کشور ما خواهد بود؟
در جواب این سوال شما باید بگوییم واقعا از کسانی که این طرح را پیشنهاد کرده‌اند تعجب می کنم، چون از حداقل مشورت‌های کارشناسان در زمینه باستان‌شناسی استفاده نکرده‌اند این اصلا باورکردنی نیست که در مجلس چنین تفکری حاکم باشد. نمی‌دانم ریشه این تفکر کجاست، اما فقدان حداقل نگاه علمی به موضوع باستان‌شناسی را در این طرح می بینم و برخورد راحت با موضوع، تردیدهایی را ایجاد می‌کند. این طرح حتما تبعاتی برای کشور خواهد داشت، به‌ویژه آن‌که سرزمین ما با توجه به پیشینه تمدنی و از طرفی، انجام نشدن کاوش‌های علمی گسترده، مستعد حفاری‌های غیرمجاز است. طرح نمایندگان مجلس بدون مذاکره با اهل فن و عبور از کار کارشناسی، عواقب خطرناکی دارد؛ چرا که نمایندگان مجلس با حساسیت‌های موضوع به شکل تخصصی آشنایی ندارند و این کار را خطرناک می کند، این نگرانی جدی وجود دارد که باید به آن اهمیت داده شود.