عبدالله حسن‌زاده آملی فرانویسنده‌ای اثرگذار است
حجت‌الاسلام انصاری گفت: استاد عبدالله حسن زاده آملی فرانویسنده‌ای اثرگذار و معلمی دلسوز است و در ادبیات، سخت‌ترین کار نوشتن برای خردسال است.
«پنجره فیروزه‌ای؛ آیین بزرگداشت حجت‌الاسلام عبدالله حسن‌زاده آملی»، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین علی کمساری، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری، حجت‌الاسلام والمسلمین باقر انصاری، علی رمضانی؛ مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی نسب و مسلم ناصری؛ نویسنده کتاب «پنجره فیروزه‌ای» در سرای کتاب خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
فرانویسندگیِ استاد حسن‌زاده آملی حجت‌الاسلام باقر انصاری در ابتدای این آیین گفت: در تعریف ویرایش گفته‌اند که ویرایش بازآفرینی متن است و اصولا در سه مرحله انجام می‌شود. مرحله نخست آن، همکاری و همفکری با نویسنده، مترجم و مصحح در حین نوشتن، ترجمه و تصحیح است. کسی که بتواند به چنین توانایی برسد و چنان به اسلوب پژوهش و نگارش اِشراف داشته باشد که بتواند چیز‌هایی را به متن اضافه کند یا آنچنان متن را از کاستی‌ها پالایش دهد که متن به درجه‌ای از زیبایی و رسایی برسد، از دید اساتید فن نویسندگی، یک فرانویسنده است؛ کسی که اگر از شرایط علمی به‌خوبی برخوردار باشد، امروزه به او سرویراستار گفته می‌شود. از خصوصیات رفتاری چنین کسی، دقت و ظرافت و وسواس در به‌کارگیری واژگان در محور جانشینی و همنشینی کلام است. پرسشی که سرویراستار پی در پی از خود می‌پرسد، یافتن تغییر یا تبدیلی برای برکشیدن نوشتار است. این تغییر گاه از یک چیز کوچک آغاز می‌شود و گاه به نرم‌نویسی و جابجایی بندنوشت‌ها و فصل‌ها می‌انجامد. وسواس و نکته‌سنجی گاه آن اندازه در روح و جان چنین فردی جایگیر می‌شود که سخت به نوشتن تن می‌دهد.
وی ادامه داد: سرویراستاران پرشماری را می‌شناسم که براساس همین مسأله با اسم مستعار می‌نویسند و بیشتر از آنکه خودشان بنویسند، به ویرایش و بازآرایی متون دیگران می‌پردازند. درواقع این افراد به تربیت متون سخت و روان‌تر شدن قلم نویسندگان می‌پردازند. هنوز روی باز و خوش استاد عبدالله حسن‌زاده آملی در 23 سال پیش به یاد دارم، زمانی که اولین ترجمه‌ام یعنی داستان «آخرین درس» از آلفونس دوده، را نزد ایشان بردم. بسیار با روی خوش، خط به خط و واژه به واژه این داستان را برایم خواند و ایرادهایش را ذکر کرد. در همان سال‌ها درباره اولین مقاله جدی که با عنوان «صمیمیت زبانی و تاثیرگذاری کلامی» نوشتم، ایشان فرمودند که این گوهر تراش‌نخورده و در ناسُفته است. بسیار ظریف به من آموختند که چطور می‌شود با جابجایی چند بندنوشت، پیام نوشته را بهتر به خواننده منتقل کرد. رفتار آن مرد شریف در آن روزگار برایم شگفت بود. کسی که الگو و قالب را خوب می‌شناسد، به زبان آگاهی دارد، ارزش واژگان را به‌خوبی می‌داند، اما خود نمی‌نویسد یا کمتر می‌نویسد.
این نویسنده و پژوهشگر همچنین با اشاره به یک ویژگی شخصیتی استاد حسن زاده آملی گفت: بسیار هستند کسانی که در یک فن و رشته استاد می‌شوند، اما هیچ‌گاه به مقام معلمی نمی‌رسند. معلمی مقام ایثار و ازخودگذشتگی است، معلمی کندن از خود و افزودن به طالب علم و آموختن است. این است که بسیاری از آثار پیش از آنکه با مولفانشان شناخته شوند، با معلم و مکتبی که اثر برخواسته از آن است، شناخته می‌شوند؛ بنابراین وقتی فرانویسندگی استاد حسن‌زاده آملی را در کنار مقام معلمی ایشان قرار می‌دهیم، چرایی شروع و منش و هدف غایی شکل‌گیری این مکتب که پرورش نویسندگان متعهد و چیره‌دست در گوشه گوشه این سرزمین عزیز است، پاسخ داده می‌شود. شهر قم و ایران به وجود این مرد عزیز به خودش می‌بالد و ما که در این آیین، جایگاه این مرد شورمند و انسان هنرمند و دوست‌داشتنی را گرامی می‌داریم، باید آرزو کنیم شاگردان ایشان هم برای ساختن و بالندگی فرهنگ، هنر، زبان و ادبیات این مرزوبوم با تعهد و ازخودگذشتگی با الگوبرداری، قدم جای پای ایشان و دیگر معلمان عزیز سرزمین‌مان بگذارند.
هنر و ادبیات دینی، مدیون استاد حسن‌زاده آملی است در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علی کمساری با اشاره به برخی خصوصیات اخلاقی استاد عبدالله حسن‌زاده آملی، گفت: جدا از ویژگی‌های فردی و شخصیتی ایشان که همه جمع حاضر به آن واقف هستند، استاد چند ویژگی در زمینه کاری دارند که می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند در حوزه فرهنگ کار کنند، به‌عنوان الگو مدنظر قرار گیرد. حوزه فرهنگ ازجمله حوزه‌هایی است که کار کردن در آن سهل ممتنع است. بسیاری تصور می‌کنند که همه می‌توانند در این حوزه کار انجام دهند، ولی وقتی انسان دقیق‌تر نگاه می‌کند، می‌بیند که حوزه فرهنگ از حوزه‌هایی که به تخصص‌های متعددی نیاز است. یکی از ویژگی‌هایی که باعث شده ما امروز استاد حسن‌زاده آملی را به‌عنوان یک چهره فرهنگی موفق و یک مدیر فرهنگی موفق تجلیل کنیم، این است که ایشان در این حوزه هم دارای صلاحیت‌های کارشناسی است و هم اینکه یک عمر این حوزه را رها نکرده است. یک خط مستقیم، یک هدف‌گذاری و یک استراتژی بلندمدت را تعریف کرده و عمرش را برسر آن گذاشته است.
وی ادامه داد: شاید یکی از رموز موفقیت استاد این باشد، درحالی‌که طبیعتا ایشان به واسطه صلاحیت‌ها و هم جایگاه و پایگاه خانوادگی، می‌توانست در مصادر مختلف سیاسی نقش‌آفرینی کند، اما حوزه فرهنگ آن‌هم با تمرکز بر ادبیات و به‌ویژه ادبیات کودک و نوجوان را رها نکرد. این پیوستگی و استمرار، یکی از ویژگی‌هایی است که توانسته موفقیت را هم به دنبال بیاورد. در طول مدتی که با استاد حسن‌زاده کار کرده‌ام، این ویژگی را برجسته دیدم.
سرپرست موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) بیان کرد: نکته دیگر، نظمی است که ایشان در کار دارد. در طول سال‌هایی که در معاونت فرهنگی - هنری دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم بودم، حتی یک روز هم از ساعت 7:15 دقیقه دیرتر در محل کار حاضر نمی‌شدند. هر روز حضور ایشان بین ساعت 7 تا 7:15 صبح بود. حتی یک روز، غیبت، تأخیر در ورود و تعجیل در خروج نداشت. نظم، وجدان کاری، عدم تکلف و عدم زیاده‌خواهی، ویژگی‌های ممتازی است که در وجود ایشان بارز است.
حجت‌الاسلام کمساری در پایان با اشاره به اینکه هنر و ادبیات دینی به‌ویژه در حوزه کودک و نوجوان، مدیون استاد حسن‌زاده آملی است، افزود: بیشتر مجلات حوزه کودک و نوجوان در دفتر تبیلغات، مرهون تلاش استاد حسن‌زاده آملی هستند. پرورش و کشف استعداد نیز از دیگر ویژگی‌های استاد است. امروز باید به پاس این‌همه سال تلاش و مجاهدت و کوشش سخت به ایشان خسته نباشید بگوییم و آرزو کنیم که این سرمایه همچنان در خدمت این فرهنگ و هنر باشد.
بررسی شخصیت آیت‌الله حسن‌زاده آملی از بُعد مدیریت آقازادگی و مدیریت فرایند حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زائری نیز در بخش دیگری از این آیین گفت: حاصل چهار دهه کار آیت‌الله حسن‌زاده آملی را با دو تعبیر مدیریت آقازادگی در جنبه شخصی و مدیریت فرایند در جنبه اجتماعی، تشریح می‌کنم. در بخش مدیریت فرایند، معمولا تبدیل کردن رویداد به فرایند خیلی دشوار است. امکاناتی فراهم و ایده‌ای شکل می‌گیرد و در نتیجه آن رویدادی رخ می‌دهد، اما تبدیل رویداد به فرایند، مدیریتی می‌خواهد که بسیار دشوار است. کاری که آیت‌الله حسن‌زاده آملی در چندین دهه قبل انجام داده، نیاز به یک پژوهش مستقل دارد که ما در این حوزه متمرکز نشده‌ایم.
وی افزود: انقلاب صورت گرفت و حوزه‌های علمیه متصدی اداره جامعه شدند و در این شرایط حوزه‌ها با عرصه‌هایی مثل هنر، سینما، موسیقی و ادبیات کودک و نوجوان مواجه شدند که تعامل حوزه و نهاد دین با این عرصه‌ها، خودش نیاز به پژوهش دارد. قبل از انقلاب، افراد محدودی با امکانات بسیار اندک در یک فضای حتی پر از مشکل و در شرایطی که ادبیات کودک و نوجوان در دست جریان چپ بود در این زمینه فعالیت می‌کردند که پس از انقلاب، حوزه‌ها با این عرصه‌ها روبه‌رو شدند. نویسندگان و تصویرگرانی در این فضا شکل گرفته و یک فرایند و جریانی اتفاق می‌افتد. «سلام بچه‌ها»، «پوپک» و مجموعه مجلات «دوست» فقط مجله نبودند. تواضع و فروتنی این دوستان برای یادگیری خیلی ارزشمند بود.
این نویسنده و پژوهشگر حوزه دین ادامه داد: از جنبه شخصی هم، در این سه یا چهار دهه، شخصیت و رفتار عبدالله حسن‌زاده آملی، واقعا قابل‌تحسین است. در فضای حوزه کسانی که پدرانشان شاید مراتب پایین‌تری داشتند، برخورد و رفتارشان متفاوت بود. اما کسی با این جایگاه و این موقعیت، با تواضع و فروتنی و محبت و بزرگواری رفتار می‌کرد. کسی که حتی یک بار آیت‌الله حسن‌زاده را می‌دید، از نوع تعامل استاد احساس می‌کرد که سال‌ها با ایشان رفاقت و ارتباط دارد. همین نکته که کسی اهمیت حوزه کودک و نوجوان را درک و عمرش را وقف این حوزه کند، ارزشمند است. تا کسی در فضای دهه شصت نبوده باشد، اهمیت این کار را درک نمی‌کند. آیت‌الله حسن‌زاده آملی در چنین فضایی آقازدگی را مدیریت کردند که امروز ما اینجا به احترام ایشان سر خم می‌کنیم و توفیق روزافزون ایشان را آرزو داریم.
نقشه عملیاتی و چشم‌اندازی برای آتیه ادبیات کودک و نوجوان علی رمضانی؛ مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران نیز در این آیین، با یادآوری خاطره‌ای از جلسات مشترک با عبدالله حسن‌زاده آملی، بیان کرد: در جلسات مربوط به بررسی طرح‌های انتشارات به‌نشر که هر دو هفته یکبار برگزار می‌شد، از محضر استاد عبدالله حسن زاده آملی می‌آموختیم. یکبار در گرماگرم بحث مربوط به اثری درباره یکی از ائمه (ع)، ایشان فرمودند که چرا به نویسنده خُرده می‌گیرید که امام را در بیانش اینگونه توصیف کرده است؟ آقای حسن‌زاده فرمودند مگر ما چقدر شمایل‌النبی و شمایل‌الامام دقیق داریم که در اختیار نویسندگانمان قرار دهیم تا آنها بتوانند یک متن پیراسته و بدون مشکلی تولید کنند؛ و اگر شمایل‌النبی و مجموعه روایات در این موضوع هم داریم، چقدر روایات پیراسته قابل تبدیل به متن را به زبان نویسندگان آماده کردیم و به بیانی آنها را از حالت حدیثی و روایی بیرون آوردیم تا برای نویسندگان الهام‌بخش باشد؟ موضوع ریل‌گذاری کاری برای نویسندگان دیگر و تلاش برای ساده سازی مسیر کاری آنها، از دغدغه‌های شخصی ایشان بود که در طول فعالیت چندین‌ساله و ازجمله در همین کتاب «پنجره فیروزه‌ای» به آن پرداخته شده که می‌تواند برای معلمان و سیاستگذاران این حوزه الهام‌بخش باشد تا به ظرایف این حوزه توجه ویژه داشته باشند.
وی ادامه داد: چند ماه قبل در همین سالن از کتابی با موضوع تاریخ شفاهی مجله «سلام» رونمایی شد. آنجا هم بحث مفصلی درباره آنچه که در دهه اول انقلاب در حوزه نشریات کودک و نوجوان و ادبیات دینی کودک و نوجوان داشتیم، صورت گرفت. فکر می‌کنم این دو اثر و آثار دیگری که باید در این حوزه تدوین و عرضه شود، می‌تواند نقشه عملیاتی را که ما برطبق آن در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان پیش آمده‌ایم، مشخص‌تر و برای آتیه چشم‌انداز را از تجربه‌های موفق آکنده و مشحون کند.
رمضانی در پایان گفت: از مجموعه ناشر و نویسنده این اثر و خود آقای حسن‌زاده آملی که به‌عنوان یک نقطه موثر با بحث و حوصله معلمی اجازه تدوین این اثر را دادند، تشکر می‌کنم و امیدوارم که این موضوع برای جامعه مخاطبانش و دغدغه‌مندان ادبیات دینی در کشور مثمرتر از گذشته واقع شود.
درختی سرسبز با شاخه‌های پرثمر مسلم ناصری؛ نویسنده کتاب «پنجره فیروزه‌ای» نیز در ادامه این آیین بیان کرد: به‌عنوان شاگردی که از نوجوانی در محضر استاد بوده‌ام، جدای بحث از هنر، شیوه و راه و رسم چگونه زیستن را آموخته‌ام، خواستم در محضر بزرگان ادب و هنر، سپاس خود را دریغ ندارم. بگویم که برایم مایه مباهات است که این اندک سخنان را به زبان می‌آورم. اجازه دهید سخنم را از درخت زندگی شروع کنم، از درخت باستانی با شاخه‌های زرین و سیمین و مسین. درخت سرسبزی با شاخه‌های پرثمر. حرف‌هایم را با درخت شروع کردم تا بگویم در میان ما درختان بخشنده‌ای هستند که میوه‌های گران‌قیمتی دارند و نفس کشیدن در سایه‌سارشان ارزشمند است. درختانی که با آب گوارای دانش و سلوک معنوی آبیاری شده‌اند تا جاودانگی را به محیط پیرامون خود هدیه دهند.
وی افزود: مایلم ابراز کنم که یکی از باشکوه درختان پرثمر دوران ما، حاج آقا عبدالله حسن‌زاده هستند که درعین بزرگواری و جایگاه رفیع خانوادگی، چنان فروتنانه رفتار می‌کنند که افراد ناآشنا را در اولین دیدار با اندک لحظاتی سخن گفتن، شیفته اخلاق و رفتار خود می‌کنند. زیرا ایشان پرورش‌یافته خانواده‌ای است که روح آزادی و آزادگی در آن موج می‌زده است. وسعت دید و بلندنظری، دُرهای گران‌بهایی است که در گفتار و رفتار انسان‌های امروزی پیرامون روزگار ما کمتر دیده می‌شود. باید فروتنانه ابراز کنم که استاد درختی است که ثمره‌اش بسیاری از نویسندگان، شاعران، تصویرگران و هنرمندان به‌ویژه در حوزه کودک و نوجوان است.
این نویسنده حوزه کودک و نوجوان ادامه داد: به سهم خود که عضو کوچکی از جامعه ادبیات کودک و نوجوان این مرزوبوم هستم و سال‌ها در مجلات «سلام بچه‌ها»، «پوپک» و «سنجاقک» لحظات نابی از پنجره فیروزه‌ای نگاه استاد بهره برده‌ام، می‌خواهم بگویم آنچه هنرمند را می‌پروراند، محیط و فضایی است که باید وجود داشته باشد تا روح لطیف آنها با آرامش در آن پرورش یابد و خلاق گردد تا بتواند مخاطب را در لذت هنر خویش سهیم کند؛ و استاد چنین فضایی را برای ما در معاونت فرهنگی دفتر تبلیغات پدرانه فراهم آورد. هیچ‌کس نمی‌تواند تلاش سترگی را که استاد در شهر قم در گسترش هنر پایه‌گذاری کرد، نادیده بگیرد؛ که چگونه از پنجره فیروزه‌ای نگاهش به جهان قدسی پیرامونش معنا بخشید و در مکانی سنتی و مذهبی، سبب گسترش زمینه‌هایی از هنر جدید و مدرن شد که تصورش اگر نگوییم محال، شاید غیرممکن می‌نمود.
این کتاب منبعی برای قضاوت درست است در بخش دیگری از این آیین، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا سبحانی نسب بیان کرد: آنچه که باعث شد من نسبت به این کتاب توجهی خاص داشته و آن را منتشر کنم، این بود که بعد از دیدن محتوا به این موضوع رسیدم که ما باید پیشینه‌ای داشته باشیم که از کجا به کجا رسیده‌ایم. آقای حسن‌زاده در این کتاب گفته‌اند ما از جایی شروع کردیم که هنر شناخته‌شده نبود. ما بسیار تلاش کردیم تا به مانیفست و مبانی رسیدیم که برای اهل بیت (ع) چگونه باید نوشت، چگونه باید تصویرگری کرد و چگونه کار کرد که مقبول فضای فرهنگی 30 سال پیش قرار بگیرد.
وی افزود: شاید امروز برخی بگویند که چرا دراین حوزه عقب هستیم. اگر بگوییم از کجا به این نقطه رسیده‌ایم، بخشی از عقب‌ماندگی در این حوزه توجیه می‌شود. به‌هر حال یک فضای فکری وجود داشت که در آن برخی با حال و هوای هنر و ادبیات کودک آشنا نبودند و این مسیر با سختی‌ها، تلخی‌ها و شب‌نامه‌ها روبه‌رو بوده تا به اینجا رسیده است. لازم بود بگوییم کار با سختی شروع شد و پس از طی مسیر، به یک سری مبانی رسیدند تا به افتخاراتی در این عرصه رسیدند.
این ناشر حوزه ادبیات دینی کودک و نوجوان همچنین گفت: امیدوارم این کتاب مورد استقبال دوستان قرار گیرد و مبنایی باشد تا بیشتر در مورد مسیری که به سختی طی شده، نوشته شود و کسانی که می‌خواهند وارد این عرصه شوند، منبعی برای قضاوت درست و قوت قلب گرفتن داشته باشند.
در حوزه ادبیات، سخت‌ترین کار نوشتن برای خردسال است در بخش پایانی این آیین، عبدالله حسن‌زاده آملی ضمن قدردانی از نویسنده، ناشر و دیگر دست‌اندرکاران تدوین کتاب «پنجره فیروزه‌ای» و حاضران در این آیین، بیان کرد: امروز اگر بزرگداشتی برگزار می‌شود، نه برای شخص من، در واقع بزرگداشتی برای تلاش و همت مجموعه‌ای از افراد است که بیش از سه دهه در کنار من بوده‌اند. از «سلام بچه‌ها» که از ابتدای آن را به خاطر دارم که مرحوم امیرحسین فردی آمد و جمله‌ای گفت که شتاب ما سریع‌تر شود. وقتی مجله را دید گفت که این مجله شهرستانی است. دیدم که درست می‌گوید. یعنی تنها برای ظرفیت یک استان است. با راهنمایی‌های خود مرحوم فردی، مصطفی رحماندوست و دیگران تلاش کردم که به شکلی کار را پیش ببریم که دیگر نتوان به آن گفت شهرستانی.
وی ادامه داد: در واقع امروز بزرگداشت همت و تلاش افرادی است که در این کار در کنارم بودند. حسن‌زاده یعنی حسین سیدی، یعنی مظفر سالاری، یعنی مسلم ناصری، یعنی غلامرضا آبرَوی، یعنی سید سعید هاشمی، یعنی علی باباجانی، یعنی مجید ملامحمدی و... من امروز اینجا نماینده همه این عزیزان و همچنین کادر فنی و هنری آن زمان هستم که نمی‌دانستند کار هنری و حوزه کودک چیست. کم کم به دیگران ثابت شد که در حوزه ادبیات، سخت‌ترین کار این است که برای خردسال بنویسید. باید بتوانی با همان میدان واژگانی اندکی که کودکان دارند، برایشان بنویسی.
باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات